Helgarpósturinn - 19.01.1984, Blaðsíða 8

Helgarpósturinn - 19.01.1984, Blaðsíða 8
^ amdráttur er ekki greini- legur hjá happdrættum þjódarinnar. Þjóöin lifir fyrir lukkuna. Hún er hennar hálmstrá þegar allt annaö þrýtur. /\ síöasta ári voru 121 / 1 happdrœtti viö lýöi á Islandi. Þessi tala hefur veriö svipuö undanfarin ár og bendir fátt til þess aö hún lœkki á þessu ári. H ngin skýr ákvœöi eru til í J um þaö á plaggi hvaöa aöilum megi veita heimild til aö reka happdrœtti. Skilyröi fyrir leyfisveitingunni eru heldur ekki skýr. un happdrættis á ísiandi. Það náði ekki fram að ganga. Tæpum aldarfjórðungi seinna kom fram nýtt frumvarp til laga um íslenskt ríkishapp- drætti. Málið hafði verið mjög rækilega undirbúið og fékk góðar viðtökur en varð ekki útrætt á því þingi. Á næsta Alþingi, árið 1926, voru síðan samþykkt lög um lotterí þar sem ætlast var til að hlutirnir yrðu að mestu seldir utaniands og var stjórninni heimilað að veita einstökum mönnum sér- leyfi til starfrækslunnar. Ekkert varð úr að heimild þessi væri notuð og lá málið þar með í þagnargildi í nokkur ár. Víkur þá sögunni til Háskólans. Húsnæðis- mál hans voru óleyst. Skólinn hírðist í Al- þingishúsinu með alla sína starfsemi. Skorti þar flest og engin skilyrði voru tii náuðsyn- legs vaxtar. Þetta var mikið áhyggjuefni kennara skólans og allra annarra sem báru hag hans fyrir brjósti. Fyrir daufum eyrum ráðherra hafði verið farið fram á úrbætur. Þá laust þeirri hugmynd niður í einn menntamanninn að fá Alþingi til að veita Háskólanum einkaleyfi til að reka peninga- happdrætti hér á landi í því skyni að afla fjár til háskólabyggingar. Sýnt þótti af viðbrögð- um þingmanna að mál þetta myndi ná fram að ganga og var þá þegar tekið til óspilltra málanna við undirbúning. Ráðinn var fram- kvæmdastjóri að lotteríinu og eitt fyrsta verk hans var að fara utan til að kynnast fyrirkomulagi erlendra happdrætta. Happ- drætti Háskóla ísiands var síðan stofnað formlega í byrjun maí árið 1933. Starfsemi þess var í mörgum efnum sniðin eftir rekstri danska peningahappdrættisins. Fyrsti dráttur í þessu lögheimilaða happ- drætti fór fram þann tíunda mars árið 1934. Hann vakti gríðarmikla athygli eins og sjá má á eftirfarandi frétt úr Morgunblaðinu daginn eftir: „Kl. 1 í gærdag hófst fyrsti dráttur í happdrætti háskólans í Iðnó. Var salurinn þéttskipaður fólki, gangurinn líka og út úr dyrum.“ Alexander Jóhannesson, formaður stjórn- ar happdrættisins, sagði meðal annars við þetta tækifæri: „Happdrættið kemur hreyf- ingu á hugi manna. Hér mun fara eins og annars staðar að margir munu vinna álitleg- ar fjárupphæðir, margir munu ganga slyppir frá og margir munu engan vinning fá. En hagnaðarvon mun vakna í brjóstum þeirra tugþúsunda er taka þátt í happdrættinu í hverjum mánuði áður en dregið verður. Þessi von er líf, hún hrærir hugi Islendinga um landið gervalt og mun eiga sinn þátt í að örva fjölbreytni hins daglega lífs á landi voru.“ Þessi orð Alexanders mega heita gagnort svar við þeirri spurningu hvers- vegna menn láti til leiðast að leika í lotterí- um. * A fyrstu árum happdrættisins var dregið tíu sinnum á ári en frá 1946 hefur verið dregið tólf sinn- um á ári. Byrjað var með 25 þúsund númer, en þau eru nú orðin sextíu þúsund eða öllu heldur þrjú hundruð þúsund þar sem í raun er hægt að kaupa fimm heilmiða af hverju númeri, samkvæmt nýlegu fyrirkomulagi happdrættisins. Um áttatíu prósent útgef- inna miða happdrættisins seljast alla jafna á ári og var velta þess síðasta ár um 324 millj- ónir króna. Sjötíu prósent af veltunni fara í vinninga. Happdrætti Háskóla íslands náði að vera einrátt á íslenska lotterísmarkaðnum í fimm- tán ár. Árið 1948 kom vöruhappdrætti SÍBS (Sambands íslenskra berklasjúklinga) til sögunnar og var það jafnframt fyrsta happ- drætti sinnar tegundar á íslandi. Fyrstu ár þess var einungis dregið í öðrum hverjum mánuði, en frá árinu 1953 hefur dráttur farið fram tólf sinnum á ári. í byrjun voru útgefnir miðar happdrættisins um tuttugu þúsund en eru í dag fimmtíu, og fimm þúsundum betur. Liðlega áttatíu og fimm prósent útgefinna miða nást að seljast á hverju ári og var velta vöruhappdrættisins 37 milljónir á nýliðnu ári. Sextíu prósent af henni fara að jafnaði t vinninga. Happdrætti DAS (Dvalarheimilis aldraðra sjómanna) kom næst fram á sjónarsviðið, en það var stofnað með lögum árið 1954. Eins og happdrætti SÍBS er það vöruhappdrætti. Nokkur fyrstu ár happdrættis DAS gaf það út þrjátíu og fimm þúsund miða, en þeir losa nú áttatíu þúsund. Sjötíu og fimm prósent nýt- ing er á þessum miðum happdrættisins og var velta þess á síðasta ári rúmlega 26 millj- ónir króna. Af þeirri upphæð er sextíu prósentum varið í vinninga. Þetta eru þrjú stærstu og veigamestu happdrættin á íslandi. Þau eiga það sam- merkt að þau starfa hvert fyrir sig sam- kvæmt ákveðinni lagaheimild sem gerir þeim kleift að draga úr tólf flokkum á hverju ári. Nýting þessara happdrætta á útgefnum miðum er einnig svipuð, eða um áttatíu prósent. Öll draga þau vinninga úr útgefnum miðum, en ekki aðeins seldum hverju sinni, en það gerir það að verkum að vinningslíkur kaupenda eru samkvæmt gefinni hlutfalls- tölu tuttugu prósentum slakari en stofnað er til. Þegar samanlögð velta þessara stærstu happdrætta á Islandi er dregin saman annarsvegar og hinsvegar útgefnir miðar þeirra plúsaðir hver við annan,koma út þess- ar tölur: tæpar fjögur hundruð milljónir og 455 þúsund miðar. Það er enginn samdráttur í sjónmáli hjá þessum veigamestu happdrættum Islendinga, segja þeir sem halda þar um stjórnvölinn. Þvert á móti eru þeir töluvert bjartsýnir á söluna á nýhöfnu ári, segjast ekki búast við öðru en að kaup fólks á happdrættismiðum aukist jafnt og þétt svo sem verið hafi allt frá stofn- un þeirra. „Vissulega hafa verið sveiflur í sölunni frá ári til árs, en fráleitt stórvægileg- ar. Og sveiflan í ár verður örugglega ekki niður á við“, sagði einn framkvæmdastjóra stóru happdrættanna við HP. Hann sagðist jafnframt vera sannfærður um það að happ- drættismiðar væru eitt það síðasta sem Is- lendingar spöruðu við sig þegar að kreppti: „Þjóðin lifir fyrir lukkuna. Hún er hennar hálinstrá þegar allt annað þrýtur. Og þjóðin er vonglöð, ótrúlega vonglöð þegar stóri vinningurinn er annarsvegar!“ Þegar hrina litlu happdrættanna skall á hurðum íslendinga um og eftir miðjan sjöunda áratuginn, bjóst margur við að saman drægi hjá risunum þremur. Þótt ótrú- legt megi virðast varð raunin önnur, segja áðurnefndir framkvæmdastjórar. Litlu happdrættin, svo ofboðslega mörg sem þau eru orðin, hafa reynst hrein viðbót á happ- drættisþörf landans. Annars eru þessi litlu happdrætti ekkert svo lítil lengur þegar fjöldi þeirra á síðasta ári er dreginn saman og slíkt hið sama gert við mergð miðanna sem þau sendu frá sér. Samkvæmt tölum dómsmálaráðuneytisins, sem hefur með leyfisveitingar til allra smærri sem stærri lottería í landinu að gera, voru alls 118 smáhappdrætti við lýði árið 1983. Þessi tala hefur verið svipuð hin síð- ustu ár og bendir fátt til að hún lækki á þessu ári. „Litlu" happdrættin gáfu út 2.679.435 miða á síðasta ári samkvæmt nákvæmri talningu sem starfsmaður dómsmálaráðuneytisins gerði í vikunni fyrir HP (og er honum hér með þakkað viðvikið). Þegar þessi rúm hálf þriðja milljón miða litlu happdrættanna er lögð saman við útgefna miða risanna þriggja, kemur í Ijós að íslendingum er boðið upp á 3.134.435 happdrættismiða á hverju ári. Svo mikið er víst að þetta er mikið, en út frá þessari tölu má reikna sér til að hver ís- lendingur eigi kost á þrettán lotterísmiðum á þessu ári. Þó má fastlega gera ráð fyrir — svo áfram sé haldið með þennan talnaleik — að um það bil helmingur þjóðarinnar hugsi sér, vilji eða geti ekki spilað í happdrætti á árinu. Með því eykst framboðið af happ- drættismiðum um helming, og þar sem raun- in hefur alla jafna verið sú að flestir þeir sem á annað borð leika í happdrættum höndla sjaldnaðst nema tvo til þrjá miða á ári, þá sést greinilega sá fjöldi miða sem afgangi þjóðarinnar er óbeinlínis ætlað að kaupa! Mjög er misjafnt hvað þessi smáu happdrætti gefa út af miðum hvert ár sem þau reka þessi fyrir- tæki sín. Ógerningur er að gera nákvæma grein fyrir því í Ijósi fjölda þeirra, en sýnt er að útgefnir miðar þeirra eru á bilinu allt frá tvö þúsund upp í fjörutíu þúsund. Undan- tekningar þykja ef þau gefa út fleiri miða, en þó þekkjast þess dæmi að ,,smá“—happ- drætti hafa sent frá sér miða sem skipta hundruðum þúsunda og er þá meðal annars vísað til margfrægs happdrættis SÁÁ sem vikið verður að hér síðar. Flest hinna svonefndu styrktarhapp- drætta senda frá sér yfir þrjátíu þúsund miða á ári, enda eiga þau flest á að skipa ósérhlífn- um sölumönnum sem koma víða við á stutt- um tíma eins og þeir heimilismenn sem svara dyraköllum vita manna best. Að sögn forráðamanna þessara happdrætta ná miðar þeirra að jafnaði að seljast langleiðina upp. Velta þeirra er á bilinu frá þremur til sex milljóna, dregið er úr útgefnum miðum og eru vinningslíkur sjaldnast undir tuttugu prósentum. Hér er átt við happdrætti Blindrafélagsins, Krabbameinsfélagsins, Hjartaverndar, Styrktarfélags vangefinna, lamaðra og fatlaðra og önnur sambærileg. í þessum styrktarhappdrættum er alla jafna starfandi sérstök happdrættisnefnd sem sér meðal annars um það vandasama hlutverk að velja vinninga í fyrirtækið. Af samtölum HP við nokkra þessara aðila kom fram það viðhorf hvað happdrættisvinning- ana snerti að lítið gagnaði að bjóða marga en góða vinninga: Fólk virðist ekki kaupa styrktarmiðana nema í vinningunum felist von um einhvern einn frábæran hlut sem almenningur leyfir sér ekki, sögðu þessir aðilar og nefndu fína og rándýra bifreið sem dæmi. „í þessu efni virðist gott málefni skipta minnstu máli. Kaupendur miðanna eru fyrst og fremst að falast eftir stóra vinn- ingnum, hugsunin um styrkinn sem það veit- ir jafnframt félaginu með þessum viðskipt- um sínum er númer tvö,“ segir Óskar Guðnason, forsvarsmaður happdrættis Blindrafélagsins,en bætir því ennfremur við að auðvitað séu þeir líka til sem kaupa þessa happdrættismiða eingöngu vegna málefnis- ins. „Það eru mörg dæmi þess að fólk sæki vinninga sína mjög seint, en í fljótu bragði man ég ekki eftir því að vinningshafi hafi aldrei sótt heppnina sína," segir Óskar. Hann segir það reglu hjá öllum styrktar- happdrættum sem hann þekkir til að vinn- ingar séu auglýstir í dagblöðunum, útvarpi, auk þess sem símsvari sé í gangi hjá þeim að afloknum drætti er gefi upp hver vinnings- númerin hafi orðið. „Og samkvæmt skilyrð- um dómsmálaráðuneytisins verður að aug- lýsa vinninga í Lögbirtingablaðinu, svo þetta ætti varla að fara framhjá nokkrum," segir Óskar að lokum. Þegar um bifreiðar sem veigamesta vinn- ing er að ræða hjá þessum happdrættum — sem oftast er — reyna þau flest að fá viðkom- andi bílaumboð til að gefa eftir heildsölu- álagningu sína, sem er sex prósent. Þetta hefur jafnan náð fram að ganga gegn því að viðkomandi bílar „sjáist" vel á happdrættis- miðunum. Hvað varðar húsbúnað og aðra minni vinninga, gegnir öðru máli, þar sem í fæstum tilvikum næst að fá álagninguna afnumda. * Islensk lög um smáhappdrætti (stóru happdrættin hafa sér lagaheimild svo sem fyrr segir) eru bæði gömul og stuttorð. Þau eru árgerð 1926 og segja orðrétt: „l.gr. Happdrætti, hverrar tegundar sem er, má ekki hafa nema með leyfi dómsmálaráðuneytisins. — 2. gr. Það er bannað mönnum á íslandi að versla þar með eða selja hluti fyrir erlend happdrætti eða önnur þvílík happspil, eða að hafa þar á hendi nokkur störf, er að þessu lúta.“ Þriðja og síðasta grein þessara laga lítur að sektar- 8 HELGARPÓSTURIKN

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.