Helgarpósturinn - 19.01.1984, Blaðsíða 18

Heimur fullur af
bjór, bjartsýni og
vonleysi. Leikarar I
hlutverkum sínum I
Glsl Brendans
Behan: Gisli Hall-
dórsson sem Peg,
Jóhann Sigurðar-
son sem gíslinn,
Kjartan Ragnars-
son sem ónafn-
greindur.
Brestir í kassasviðinu
— Leikfélag
Reykjavíkur
sýnir Gísl eftir
Brendan Behan
I kvöld, fimmtudagskvöld, snýr
gamall góðkunningi aftur á leik-
húsfjalirnar hér í Reykjavík. Það
er Gísl, þetta forkostulega, grát-
broslega örlagadrama Brendans
sál. Behans, sem Leikfélag
Reykjavíkur endurvekur nú rúm-
um tuttugu árum eftir að leikritið
fór sína fyrstu sigurför um heim-
inn.
„Það er næstum kunnara en frá
þurfi að segja hversu skemmtilegt
leikhúsverk þetta er,‘‘ segir Stefán
Baldursson, sem leikstýrir verk-
inu. „Það er svo laust í forminu,
minnir oft á tíðum á losaralega
kabarettsýningu, og gefur því
leikurunum og öðrum aðstand-
endum sýningarinnar ótal tæki-
færi til að leika sér frjálslega með
leikhúsformið. Við höfum verið
að leitast við það upp á síðkastið
hér í Leikfélaginu að brjóta upp
þetta litla kassasvið sem er okkar
hlutskipti og þetta leikrit gefur
okkur einmitt tækifæri til að opna
allar gáttir, bregða á leik útí sal og
komast nær áhorfendum.
Þótt Gísl virki á köflum á mann
eins og söngleikur má ekki
gleyma því að það er djúp og mikil
alvara að baki, og ekki minni al-
vara nú en þegar leikritið var
frumsýnt. Þótt viðhorfin hafi eitt-
hvað breyst, á öll gagnrýni leiks-
ins því miður við enn þann dag í
dag. Brendan Behan sagði eitt-
hvað á þá leið að Gísl fjallaði um
fánýti hermennskunnar, um fá-
nýti þess að fólk þurfi að leggja líf
sitt að veði fyrir lítilsverðar skoð-
anir og málefni. Ekki rýrir það
heldur gildi verksins að Behan
skrifar það af eigin reynslu —
hann var sjálfur meðlimur í írska
lýðveldishernum og sat í fangelsi
fyrir að reyna að smygla sprengi-
efni yfir til Engiands. Allar þær
kyndugu persónur sem koma fyrir
í leikritinu og gera það óvenju
spennandi fyrir leikara, eru
greinilega fólk sem Behan hefur
sjálfur hitt á lífsleiðinni, auk þess
sem þær eru að meira eða minna
leyti spegilmynd hans sjálfs."
Það er ekki ofmælt að leikar-
arnir í Iðnó gamla brjóti utan af
sér litla kassasviðið, því reist hefur
verið heilmikil brú sem nær frá
sviðinu upp á svalirnár og eru leik-
endurnir á þönum þar fram og aft-
ur. Það er ungur leiktjaldasmiður,
Grétar Reynisson, sem hefur skap-
að leikmyndina. Tónlistin skipar
einnig veigamikinn þátt í sýning-
unni, í verkinu eru hvorki meira
né minna en sautján söngvar —
enda taldi Brendan Behan óhjá-
kvæmilegt að syngja og dansa til
að halda athygli bjórbelgdra
landa sinna írskra. Það er Sigurð-
ur Rúnar Jónsson sem hefur útsett
tónlistina sem er af ýmsum toga -
írsk þjóðlög, kabarettsöngvar og
ballöður. Sigurður tekur jafnframt
þátt í sýningunni og spilar á ein
sjö-átta hljóðfæri, en annars ann-
ast leikararnir allan tónlistarflutn-
ing. Stefán Baldursson:
„Við reynum að nýta þá tónlist-
arkunnáttu sem er fyrir hendi í
leikhópnum sjálfum, þeir spila á
allra handa hljóðfæri, allt frá
mandólínum til matskeiða, og auk
þess lögðu tveir leikarar á sig það
erfiði að læra á hljóðfæri sérstak-
lega fyrir þessa sýningu. Nú hefur
kór Leikfélagsins getið sér ágætt
orð — næsta skref væri kannski
hljómsveit Leikfélagsins... “
Aðalhlutverkin í Gísl leika Gísli
Halldórsson, Margrét Helga Jó-
hannsdóttir, Jóhann Sigurðarson
og Guðbjörg Thoroddsen. Áuk
þeirra bregður fjölmörgum leik-
urum Leikfélagsins fyrir í því for-
kostulega mannfélagi sem heimur
Brendans Behans er — fullur af
bjór, bjartsýni og vonleysi...
BOKMENNTIR
Aö frœöa og skemmta
Tómas Þór Tómasson:
Heimsstyrjaldarárin á Islandi 1939-1945.
Fyrra bindi.
Órn og Örlygur, 1983, 175 bls.
Bók Tómasar Þórs um heimsstyrjaldarárin
síðari er hin fyrsta í nýjum bókaflokki Arnar
og Örlygs um íslenska samtímasögu, er ná
skal yfir tímabilið frá 1916/8-1980. Tómas
segir í formála að stefnt sé að því að „bóka-
flokkur þessi verði við hæfi þeirra er litla
sem enga sérþekkingu hafa á sögu þjóðar-
innar það sem af er þessari öld. Tilgangurinn
er bæði að fræða og skemmta." Útlit og upp-
setning fyrstu bókarinnar er í samræmi við
þessi' markmið. Bokin er í svipuðu broti og
Aldabækurnar vinsælu. Hún hefur að
geyma samfelldan texta um nokkra helstu
þætti þjóðarsögunnar frá stríðsbyrjun og
fram á árið 1942, en auk þess er skotið inn
fjölmörgum rammagreinum, m.a. efni úr
dagblöðum frá þessum tíma, og bregða
margar þeirra upp mjög skemmtilegum
skyndimyndum af þjóðlífinu. Dæmi eru frá-
sagnir af sprúttsölu, dansleik í Ingólfskaffi og
deilum listamanna við Jónas frá Hriflu um
það sem hann kallaði „klám-, kassa-, klossa-
og klessulist". Þá er geysimikið myndefni í
bókinni og hafa margar myndanna ekki
birst áður. Er að þeim mikill fengur, margar
myndirnar eru mjög góðar og varpa ljósi á
það efni sem um er fjallað í textanum. Upp-
setning bókarinnar er lífleg og formið sem
valið hefur verið virðist líklegt til að þjóna
þeim markmiðum er fyrr var frá greint.
Höfundum yfirlitsrita af þessu tagi er alltaf
nokkur vandi á höndum um það hverjar
áherslur skuli setja, hverju skuli sleppt og
hvað um fjallað. Þessi vandi er sumpart
minni þegar fjallað er um þrengra efni, t.d.
þegar fræðimenn reyna að varpa ljósi á og
skýra eitthvert tiltekið viðfangsefni.
Höfundar almennra yfirlitsrita um þjóðar-
söguna verða kannski meira að treysta á
sinn eigin smekk. Mér finnst ekki ástæða til
að finna að þeim meginlínum sem Tómas
Þór leggur í þessu riti.
Meginmál bókarinnar skiptist í sex kafla
og skiptist hver þeirra í marga stutta undir-
kafla. Reynt er að hafa undirkaflana sem
sjálfstæðasta og er það í samræmi við stíl
bókarinnar; menn geta flett henni og skoðað
og lesið einstaka þætti sem áhuga vekja, án
þess að lesa hana endilega spjaldanna á
milli. Þetta veldur þó óhjákvæmilega endur-
tekningum, t.d. er oft sagt frá því að Breta-
vinnan hafi orðið til þess að í stað atvinnu-
leysis varð skortur á vinnuafli, en af þessu
leiddi erfið vígstaða atvinnurekenda í kjara-
samningum (m.a. bls. 113,114,117). Gegn
þessu er reynt að hamla með ágætum milli-
tilvísunum.
Texti Tómasar er yfirleitt prýðilegur, skýr
og lipur. Fengur er að myndaskrá og skrá
um tilvitnanir og heimildir, sem þó hefði
kannski mátt vera enn ítarlegri.
Frágangur bókarinnar er yfirleitt ágætur,
en prentvillur eru óþarflega margar og
nokkrar smávillur um staðreyndir hafa flot-
ið með. Þannig var Héðinn Valdimarsson
aldrei formaður Alþýðuflokksins (bls. 43),
Roosevelt var forseti Bandaríkjanna til 1945
en ekki 1944 (bls. 122), atkvæðatölur Al-
þýðuflokks og Sósíalistaflokks í seinni kosn-
ingunum 1942 hafa víxlast í töflu (bls. 161),
og sá sem var kosinn forseti ASÍ 1944 hét
Hermann Guðmundsson (ekki Herbert, bls.
111). Þá er Hermann, sem bar sigurorð af
alþýðuflokksmanninum Helga Hannessyni í
þessum kosningum, sagður hafa verið sjálf-
stæðismaður. Hermann, sem var erindreki
Sjálfstæðisflokksins 1939-42, segir hins veg-
ar sjálfur í Verkamannafélagid Hlíf 70 ára að
hann hafi gengið úr Sjálfstæðisflokknum
1942, einkum vegna gerðardómslaganna,
og að til forsetakjörsins í ASÍ 1944 hafi hann
einkum verið studdur af sósíalistum og
nokkrum sjálfstæðismönnum. Hermann var
svo þingmaður sósíalista 1946-49, en sagði
sig líka úr þeim flokki. Eftir þetta var hann
Tómas Þór Tómas-
son — þegar á
heildina er litið fer
þessi nýi bóka-
flokkur Arnar og
Örlygs vel af stað,
segir Ólafur m.a I
umsögn sinni.
lengi í forystusveit verkalýðshreyfingarinn-
ar, en utan flokka.
Þá má finna að ónákvæmni á stöku stað,
t.d. þegar lýst er persónukjöri í tvímennings-
kjördæmum (bls. 155) og þegar sagt er að
þingmenn íhaldsflokksins og Sigurður
Eggerz hafi stofnað Sjálfstæðisflokkinn 1929
(bls. 43), en Jakob Möller úr Frjálslynda
flokknum skrifaði líka undir stofnyfirlýsing-
una, þó hann væri ekki þingmaður þá. Þetta
síðasta er nefnt hér vegna þess að stundum
vanmeta menn þau áhrif sem Frjálslyndi
flokkurinn, sem var mjög lítill flokkur, hafði
á stefnu Sjálfstæðisflokksins. Þá má nefna að
í kafla sem ber heitið „Klofningur í Sjálf-
stæðisflokknum1' er skýrt frá því hvernig
Ólafi Thors tókst „að bjarga fiokknum frá
klofningi" (bls. 15).
Vera má, að einhverjir vildu finna að túlk-
un Tómasar á stöku stað, t.d. um að klofn-
ingur Alþýðuflokksins og ASÍ 1942 hafi orð-
ið réttinda- og kjarabaráttu verkafólks til
góðs (bls. 112), eðaað ftamsóknarmenn hafi
óneitanlega haft mikið til síns máls þegar
þeirandmæltu kjördæmabreytingunni 1942
(bls. 156). En frásögn hans einkennist yfir-
leitt af hófsemi og hlutlægni, án þess þó að
verða þurr.
Þær aðfinnslur sem hér hafa verið settar
fram eru flestar smálegar. Þegar á heildina
er litið fer þessi nýi bókaflokkur Arnar og
Örlygs vel af stað. Það er gott markmið að
fræða almenning um sögu þjóðarinnar — og
skemmta honum svolítið um leið. Það ætti
að takast ágætlega með þessari bók.
18 HELGARPÓSTURINN