Helgarpósturinn - 19.01.1984, Blaðsíða 20

Helgarpósturinn - 19.01.1984, Blaðsíða 20
BÓKMENNTIR Með vœngi á heilanum eftir Jón Viðor Jónsson Einar Már Gudmundsson: Vœngjasláttur í þakrennum Almenna bókaíélagiö 1983 190 s. Þegar fyrsta skáldsaga Einars Más Guð- mundssonar, Riddarar hringstigans, kom út í fyrra munu þeir sem um bókina fjölluðu hafa hneigst nokkuð til að lýsa henni sem þroskasögu. í viðtölum við höfundinn nú að undanförnu kemur glöggt fram að honum hefur gramist sú flokkun og eru það skiljan-, leg viðbrögð; Einar Már er ekki að koma sér upp skáldanafni með því að dulbúa meira eða minna áhugaverðar endurminningar sínar sem skáldsögur. Hann sækir að vísu efnivið í veröld drengjaáranna, en vinnur úr honum á sjálfstæðan hátt, gæðir hann nýrri merkingu. Það er fjarri sanni að skáldsögur Einars Más séu um það hvernig var að alast upp í Reykjavík á sjöunda áratugnum, þó að hin ytri umgerð kunni að vera sótt til þeirra tíma. í hinni nýju skáldsögu sinni, Vængjasláttur í þakrennum, leitar Einar Már á svipuð mið og í Riddurum hringstigans. Þó eru þetta ólík verk. Riddararnir voru á ýmsan hátt metn- aðarfyllra skáldverk og hugsanlegt að það sýni betur en nýja sagan hvert hugur höf- undar stefnir, þó að það verði tíminn að leiða í ljós. Aðalgalli Riddaranna er að minni hyggju sá að höfundur veldur því ekki að byggja upp dramatíska framvindu í frásögn, enda þótt veruleiki sögunnar kalli á slík tök. í hinni nýju sögu finnur hann sér hins vegar efni og form sem hentar ljóðrænni gáfu hans betur og nær þannig að skapa listræna heild sem er heilli og traustari. Hann er sem fyrr afar fundvís á myndir og líkingar, en beitir þeim hér af meiri ögun og hófsemi en í Ridd- urunum, þar sem þær gera sums staðar lítið annað en að þvælast fyrir lesandanum. Með vissum rétti má segja að Vængjaslátturinn sé allur reistur utan um eina myndlíkingu: dúf- ur sem eru fangaðar og vistaðar í trékofum, og að allt annað megi með einum eða öðrum hætti tengja þeirri líkingu. Sögumaður er sem í fyrri bókinni Jóhann Pétursson en tek- ur hér ekki mjög virkan þátt í atburðunum að því er séð verður; gagnstætt Riddurunum snýst Vængjaslátturinn ekki um sekt hans eða sakleysi sem einstaklings. Þetta er í senn samfélagsleg og innhverf saga: segir frá at- burðum sem varða mikinn fjölda fólks, valda sefjun og að lokum almennu umróti, en á engu að síður rót sína í skynjunum sem eru manninum viðkvæmar og persónulegar. Þær listrænu aðferðir sem Einar Már beitir hér eru ekki uppfinning hans sjálfs; manni kemur fyrst í hug Marquez, en ugglaust má' finna fleiri fyrirmyndir. Hann beitir þessum aðferðum af yfirvegun til þess að umbreyta þeim veruleika sem við þóttumst gjörþekkja í skáldlegar myndir. Þrátt fyrir líkingaflóðið voru Riddararnir með fremur raunsæislegu yfirbragði; hér gerast hlutirnir með dular- fyllri hætti, auk þess sem sumar persónur virðast gæddar annarlegum, nánast guðleg- um krafti. Svo er t.d. um Didda dúfu, munn- hörpuleikarann sem ræður yfir voldugu dúfnaríki sem enginn fær sótt, þar sem dúf- urnar mynda varnarsveitir og hrekja burt sérhvern andstæðing. Veldissproti Didda er munnharpan, en „Tónarnir úr munnhörp- unni streyma beint frá hjartanu, en hjartað, það er einmana og stórt einsog hjörtu eru alltaf í kóngum". Öllu ískyggilegra fyrir- brigði er Jón Teitsson, lítill púki, sem stekk- ur upp á ljósastaura og gerir þaðan hróp að fólki; viðsjárverður hrekkjalómur sem stelur leikaramyndum og vílar jafnvel ekki fyrir sér að brenna dúfnakofa. Af svipuðu sauðar- húsi en þó öllu hættulegri er Feddi feiti, sem alinn er upp við Kanasjónvarp og gerist fyr- irliði óaldarflokks í nágrannahverfinu. Eng- in þessara persóna er raunsæisleg mannlýs- ing, heldur eins konar tákn þeirra óræðu og ofurmannlegu afla sem þessi saga leiðir fram á sviðið. Hvaða merkingu hafa þá dúfurnar og allt stússið með þær sem gengur eins og rauður þráður í gegnum alla söguna? E.t.v. er nær- tækast að líta svo á að þær séu almennt tákn fyrir sköpunarþörfina, áráttu manns til að festa hendur á fyrirbærum náttúrunnar, sigrast á tómleikanum í sjálfum sér, skapa sinn eigin kosmos úr kaosinu allt í kring. Sé grannt skoðað snýst sagan um það hvernig ýmis konar fjöldaæði grípur um sig, og ekki bara dúfnaæði, heldur líka bardagaæði, bítlaæði, leikaramyndaæði, púkkæði og að lokum æðisgengin aðför hinna fullorðnu sem hafa völdin gegn dúfunum. Vill höfund- ur með þessum hætti segja að öll sköpun hljóti að leiða af sér einhvers konar sefjun og trylling sem á endanum muni ógna því sið- aða samfélagi sem við'lifum í?Sé svo.má þá ályktasemsvo að allt æði, jafnvel það sem hefur eyðileggingu og dauða að markmiði, geti í eðli sínu verið tjáning á bældri sköpun- arþörf? Og hvar á þá að draga mörkin á milli þess sem saklaust er og sjúkt? í Riddurum hringstigans var eftirtektarvert hvernig æv- intýraþráin leiddi sífellt til ofbeldis og glæpsku, en þar brutust þessar þverstæður aðallega um í einni sál; hér birtast þær frem- ur í formi stuttra ævintýra og táknmynda. Þannig má í báðum verkunum greina grund- vallarátök af svipuðum toga, þó að úr þeim sé unnið á mjög ólíkan hátt og hin siðferði- lega undiralda sé tæpast eins þung í seinni sögunni og í þeirri fyrri. En það er ljóst að höfundurinn horfist af fullri djörfung í augu við þær kynlegu þverstæður sem hann vill lýsa, einfaldar þær ekki eða tekur sjálfur yf- irborðslega afstöðu með og móti. „Einar Már Guð- mundsson skrifar ferskari, þróttmeiri, og umfram allt ryt- mlskari stll en aörir ungir höfundar," segir Jón Viðar Jónsson m.a. I um- sögn sinni um skáldsöguna Vængjasláttur I þakrennum. í Vængjasláttur í þakrennum dregur Einar Már upp ýmsar hnitmiðaðar og smellnar mannlýsingar af fullorðnu fólki. Þessar lýs- ingar eru gjarna mjög myndrænar, eins og höfundur hafi náð að mynda persónurnar í dæmigerðum stellingum, og fela ósjaldan í sér vísun til burðartáknsins, dúfna í fanga- vist. Þannig situr Doddi kaupmaður og ■skátaforingi allan liðlangan daginn inni í glerbúri í verslun sinni, um Lóló sem leggur lag sitt við bandaríska hermenn og er móðir glæpaforingjans Fedda feita segir að hún sé „lítil ljóshærð dís sem flögraði einsog fiðrildi á milli veggjanna í íbúðinni", og Anton rak- ari, einföld og barnsleg sál sem á upptökin að dúfnaæðinu, lifir einmanalegu lífi í her- bergiskytru inn af rakarastofunni. Öllu er þessu fólki lýst á fyndinn og geðfelldan hátt, enda er ekki markmið höfundar að af- skræma persónur sínar í þágu einhvers göf- ugs siðaboðskapar. Lífssýn hans virðist í eðli sínu dramatísk og sér takmarkaðan tilgang í að fordæma menn fyrir það á hvaða priki þeir hafa lent í dúfnakofum veraldarinnar. Þetta er víðfeðm lífssýn sem finnur endalaus frásagnarefni í ólgu mannlegs veruleika og afneitar ekki tilvist hinna undarlegu máttar- valda sem draga lífsnetið mikla á milli sín. Með Riddurum hringstigans og Vængja- slætti í þakrennum er kveðinn nýr tónn í ís- lenskri sagnagerð og var tími til kominn. í samanburði við verk þeirra miðaldrahöf- unda sem enn liggja í timburmönnum eftir ’68, að ekki sé minnst á þá sem sitja fastir í svarthvítum heimi kaldastríðsins, eru þetta bókmenntir sem hægt er að taka í alvöru. Kynslóðaskiptin lýsa sér einnig í því að hér er ekki að finna kaldhæðnina sem hefur lagst svo þungt á ýmsa ágætishöfunda af næstu kynslóð á undan og löngu er komið nóg af. Einar Már Guðmundsson skrifar ferskari, þróttmeiri og umfram allt rytmísk- ari stíl en aðrir ungir höfundar. Honum ligg- ur mikið á hjarta og hann á að hafa alla burði til að skapa list úr því. POPP Enska uppgjörid í síðasta tölublaði Helgarpóstsins greindi ég frá því hverjar væru tíu bestu plötur árs- ins að mínu mati. Nú ætla ég að færa mig yfir til Englands og reyna að gefa smá yfirlit yfir þær plötur, sem þarlendum gagnrýnendum þóttu merkastar á árinu, svo og nefna aðra hluti sem þeir höfðu að segja um fortíð og framtíð. Þau blöð sem helst er stuðst við eru New Musical Express, Melody Maker og Sounds. Það sem er eftirtektarverðast við hljóm- plötuútgáfu síðastliðins árs, er að mönnum ber saman um að töluvert hafi verið gefið út af góðum plötum, en að fáar hafi hins vegar verið afburðagóðar og nánast engin ein hafi skarað fram úr. Það var líka greinilegt að gagnrýnendur hér heima voru þess sinnis, því ef litið er yfir lista þann sem birtist í DV rétt fyrir áramótin, þar sem var að finna val gagnrýnenda á blöðunum, kom í Ijós að nán- ast það eina sem við vorum sammála um var að við vorum engan veginn mjög sammála um val á plötum ársins. Plata ársins að mati blaðamanna NME var Punch The Clock með Elvis Costello. Hún var í sjötta sæti hjá Sounds en ekki á lista yfir tíu bestu plöturnar hjá Melody Maker. Ef bornir eru saman listar NME og MM, kemur í Ijós að aðeins tvær plötur er að finna á þeim báðum, þ.e. Duck Rock með Malcolm Mc- Laren (NME 9, MM6) og Synchro System með King Sunny Adé (nr. 10 hjá báðum). Ef Costello-platan er frátalin, þá eru NME og Sounds ekki sammála um eina einustu plötu. Annars má sjá hjá NME nöfn eins og Tom Waits, Billy Bragg, Soft Cell, Michael Jack- son, Yello, Cuiture Club og Winton Marsalis. Hjá MM varð platan Touch, með Eurythm- ics, fyrir valinu sem plata ársins. Eina platan sem þeir voru sammála Sounds um var Big Country (MM 2, Sounds 1). Aðrir sem voru meðal tíu bestu hjá MM voru The The, Paul Haig, Eurythmics (Sweet Dreams), Malcolm McLaren, R.E.M., The Police, Echo & the Bunnymen og King Sunny Adé. Big Country varð fyrir valinu hjá Sounds en á eftir þeim komu David Bowie, ZZ Top, Hanoi Rock, New Order, Elvis Costello," Cocteau Twins, Paul Young, The Go- Betweens og Fun Boy Three. Þess má svo geta að hjá NME komst Big Country ekki á lista yfir 50 bestu plöturnar og Touch var þar í 22. sæti. En NME er eina blaðið sem birtir lista yfir þær 50 bestu. Ef litið er á litlar plötur kemur í ljós að þeir hjá Sounds hafa ekkert verið að hafa fyrir því að velja slíkan lista. Besta litla platan hjá MM var (Keep Felling) Fascination, með Human League,og hjá NME var það Billie Jean með Michael Jackson sem þótti best. Ekki voru þessi blöð annars sammála um eitt einasta lag, sem eitt af tíu bestu. Ef litið er yfir vinsældalista ársins í Bret- landi, kemur í Ijós, og það sjálfsagt engum að óvörum, að vinsælasta stóra platan var Thriller, með Michael Jackson. Ef litið er á stig sem plötunum eru reiknuð og listi þeirra er byggður á, má sjá að Thriller fékk 1237 stig, en næsta plata á eftir, sem var Let’s Dance með David Bowie, fékk 648 stig. Það voru svo New Order sem áttu vinsæl- ustu litlu plötuna, sem var Blue Monday. Lag þetta var í tuttugu vikur á topp tuttugu list- anum, en komst þó aldrei hærra en í fimmta sæti. Næst á eftir Blue Monday kom Karma Chameleon, sem flutt var af Culture Club. Einnig er reiknaður út listi yfir þá sem mestum vinsældum hafa átt að fagna á árinu og er þá miðað við vinsældalista lítilla platna. Á þeim lista eru það Culture Club, The Alarm — bjartasta von Breta? eftir Gunnlaug Sigfússon sem koma í fyrsta sæti en þar á eftir Wham og síðan Michael Jackson. Þessi listi er þó þannig gerður, að t.d. fær Michael Jackson sérstaklega gefin stig fyrir þau lög sem hann hefur sungið með Paul McCartney, en væru þau talin með yrði Jackson eflaust efstur á listanum. Ef reynt er að rýna í hvaða listamenn Bret- arnir binda mestar vonir við á árinu, þá er það áberandi að hljómsveitin The Alarm er oftast nefnd. En fyrsta LP-plata þeirra er væntanleg á markað þann 10. feb. og kemur hún að öllum líkindum til með að heita Declaration. Önnur nöfn eru R.E.M., Billy Bragg og The Smiths. Það er líka almennt álitið að nöfn eins og Culture Club, Madness, Big Country og Eurythmics eigi eftir að halda velli. En ekki sakar þó að geta þess að Boy George hefur eignast keppinaut í kvenneftirlíkingum, sem er Marlyn, en hins vegar eru ekki allir á eitt sáttir um ágæti tón- listar hans. Og svo myndi ég ætla að það væri heilbrigt að vona að einhver ný nöfn sem eru alls óþekkt í dag, skjóti upp kollin- um á árinu. Það má svo í lokin greina frá því til gamans að plata Mezzoforte, Surprise Surprise, var nr. 177 á listanum yfir vinsælustu LP-plötur í Bretlandi en Garden Party komst ekki á lista yfir 100 vinsælustu smáskífurnar. Og annað sem kannski kitlar svolítið þjóðernis- stoltið í landanum, er að Tony Mitchell, blaðamaður hjá Sounds, er með plötu Bone Symphony (sem Jakob Magnússon leikur með) í þriðja sæti yfir sínar uppáhaldsplötur, jafnframt því sem hann telur hljómsveitina einhverja björtustu von ársins 1984. 20 HEIGARPÓSTURINN

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.