Helgarpósturinn - 01.03.1984, Blaðsíða 23

HRINGBORÐIÐ
Fyrir rúmum aldarþriðjungi
setti enski höfundurinn George
Orwell saman bók þá sem kennd
er við yfirstandandi ár og vakið
hefur meira umtal og pælingar en
flestar bækur aðrar á þessari öld,
enda bregður hún upp áleitinni og
hrollvekjandi framtíðarsýn og
hefur í ríkari mæli en til dæmis
„Brave New World“ eftir Aldous
Huxley orðið nokkurskonar
skeiðklukka á framvindu heims-
mála einmitt vegna þess að hún er
miðuð við tiltekið ár. Nú er hið ör-
lagaríka ár upp runnið, en varla
verður með sannindum sagt að
allt það sé fram komið sem í hinni
skelfilegu spásögn fólst, enda
valdi höfundur ártalið af handa-
hófi eða réttara sagt lét það ríma
öfugt við árið þegar hann var að
semja söguna, 1948. Hitt er samt
óvefengjanlegt að furðumargir
spádómar hans hafa ræst og aðrir
í þann veginn að rætast, auk þess
sem örtölvubyltingin mun ugg-
laust leiða til enn voveiflegri póli-
tískrar og efnahagslegrar þróunar
en Orweli gat nokkurntíma órað
fyrir. Handhafar ríkisvalds, létta-
drengir vísinda og vikapiltar Var-
ins lands og annarra ámóta fas-
istasamtaka munu með tíð og
tíma koma því til leiðar að fyrir
liggi fullkomnar tölvutækar upp-
lýsingar um hvern þegn þjóðfé-
lagsins, efnahag hans, áhugamál,
fjölskylduaðstæður, ástamál,
stjórnmálaskoðanir o.s.frv. (Það
er að vísu huggunarríkt og um-
hugsunarvert að Bretum stendur
enn sem komið er þvílíkur stugg-
ur af persónunjósnum að þeir
leyfa ekki einusinni þjóðskrá í
landi sínu, og má vel vera að þar
gæti áhrifa Orwells).
Einhverjir hólmsteinar eða stak-
steinar úr röðum ungra sjálfstæð-
ismanna ruku á sínum tíma til og
létu snara bók Orwells á íslensku
og gáfu út í þeirri bjargföstu trú að
þar væri komin hin endanlega lýs-
ing á framtíðarríki kommúnism-
ans, en hitt virðist þeim hafa sést
yfir, sem kannski var von, að
Orwell var þegar búinn að gera
kommúnismanum verðug skil í
annarri bók, „Animal Farrn" (Fé-
lagi Napóleon), einhverri beitt-
ustu satíru heimsbókmenntanna,
og svo hitt að Orwell var ekki síð-
ur að beina fránum sjónum að
framtíðarþróun vestrænna þjóð-
félaga með sérstakri hliðsjón af
því að öfl fasisma og nasisma
höfðu síður en svo verið lögð að
velli með falli möndulveldanna í
seinni heimsstyrjöld, enda hefur
áhrifa þeirra mjög gætt í stjórn-
málum hins vestræna heims og þá
ekki síst í Vestur-Þýskalandi. I því
samhengi er ekki úr vegi að
minna á sterk ítök gamalla nasista
í Sjálfstæðisflokknum framá þenn-
an dag.
Það sem Orwell sá í hendi sér
var, að hvarvetna um heim
mundu valdastéttir færa sér í nyt
tækninýjungar og svonefndar
framfarir til að ná enn öflugri tök-
um á fjölmiðlun og hverskyns inn-
rætingu þegnanna. Stefnt yrði í æ
ríkari mæli að einföldun tungu-
máls, upplýsinga og túlkunar stað-
reynda, en markvisst unnið gegn
þeim margbreytileik og frjálsa
gróanda sem er náttúrunni og
hverri lifandi veru eiginlegur. í
þessari framvindu mundu tækni-
kratar og forstjórar fjölþjóða-
hringa fara með höfuðhlutverk,
en handbendi þeirra og hlaupa-
gikkir yrðu hinir kjörnu flokksfull-
trúar á löggjafarsamkundum og í
sveitarstjórnum sem leynt og ljóst
væru á mála hjá þeim sem fjár-
magni og framkvæmdum ráða.
O'rwell var ekki síður ljóst en
mörgum fyrritíðar skriffinnum, að
valdið er mestur spillingarvaki í
mannlegu samfélagi: því meiri
völd sem hópar eða einstaklingar
hrifsa til sín, þeim mun spilltari
verða þeir. Algert vald leiðir til al-
gerrar spillingar, vegna þess með-
al annars að valdafíkn mun vera
sú ein ástríða mannskepnunnar
sem aldrei verður svalað. Hún er
nokkurskonar krabbamein sálar-
innar sem smámsaman leggur
undir sig og upprætir heilbrigðari
mennskar hvatir, enda er ekki
einleikið hvernig valdsmenn haga
sér, hvort heldur þeir ráða fyrir
smáum einingum eða stórum.
Valdsmenn neyta allra tiltækra
bragða til að svala óslökkvandi
fýsn, og eru dæmi þeirra Stalíns
og Hitlers ógnvænlegust á seinni
tímum, en þeir hafa átt fjölmarga
námfúsa lærisveina og spor-
göngumenn um heim allan sem
dreymir fánýta drauma Fásts og
Galdra-Lofts, Déngis Khans og
Napóleons. Þó beitt sé margvís-
legum aðferðum, sem mótast af
tækni og tíðaranda, þá er mark-
miðið hvarvetna hið sama: að
móta vitund og vilja þegnanna
þannig að þeir lúti forræði valds-
manna möglunarlaust og trúi því
að hag þeirra sé best borgið undir
vökuiu auga Stóra bróður, hvort
sem hann íklæðist gervi Tsérnen-
kós, Reagans, Alusuisse eða ís-
lenskra aðalverktaka með tilheyr-
andi skósveinum og skuggaböldr-
um. Þessi viðleitni valdhafa í sam-
tímanum hefur tekist með þeim á-
gætum, að víðast hvar í heiminum
stendur hinn almenni borgari ým-
ist ráðalaus eða sinnulaus gagn-
vart því sem er að gerast í kring-
um hann, vitandi sem er að þann-
ig hefur verið búið um hnútana,
að rétturinn felst í valdhöfn og
valdið hafa þeir sem ráða fjár-
magni og áróðurstækjum, saman-
ber viðgang Sjálfstæðisflokksins-
eða vinsældir Reagans í Banda-
ríkjunum þessa stundina.
I lok liðins árs urðu íslendingar
vitni að kynlegri beitingu refsi-
valds sem leiddi í ljós varnarleysi
óbreyttra borgara gagnvart opin-
berum valdastofnunum. í því sam-
bandi er algert aukaatriði hvaða
augum menn lita miður smekkleg
háðskrif og myndbirtingar Speg-
ilsins. Það sem máli skiptir er að
valdsmaður í ríkiskerfinu getur að
eigin geðþótta lagt hald á prentað
mál án þess að leita úrskurðar
dómara og ánþess formleg kæra
sé birt fyrr en umræddum valds-
manni þykir sjálfum henta. Ef því-
líkar geðþóttaákvarðanir heyra til
leikreglum þess réttarríkis sem
við teljum okkur búa við, þá er ís-
lenskt samfélag farið að draga ó-
þægilega dám af þjóðfélagi Or-
wells í Oseaníu.
Svo einkennilega vildi til og var
kannski táknrænt, að sama dag og
gengið var milli bols og höfuðs á
ritstjóra Spegilsins og hann rúinn
aleigunni var formlega gengið frá
stofnun fyrirtækis þar sem vold-
ugustu afturhaldsöfl í landinu rott-
uðu sig saman undir handarjaðri
Svarthöfða í þvi augljósa augna-
miði að ná alræðistökum á fjöl-
miðlun og skoðanamyndun í land-
inu. Með samblandi af ugg og
kímniblandinni furðu hafa
margir hugsandi menn fylgst með
linnulausum tilburðum Svart-
höfða og Morgunblaðsins við að
apa hlutverk Stóra bróður í bók
Orwells, vaka yfir hverri hrær-
ingu landsmanna og blása til at-
lögu hvenær sem bryddir á til-
hneigingu til frjálsrar hugsunar í
opinberri umræðu. Öll viðhorf
skyldu vera á eina bók lærð og
hvert frávik frá gamalgrónum
hugsunarhætti afturhaldsaflanna
miskunnarlaust brotið á bak aftur
með dylgjum, rógi og lygum.
En augsýnilega hefur umrædd-
um öflum ekki þótt nóg að gert.
Með samræmdu átaki allra helstu
aðilja, sem hrekja vilja þjóðina útí
fúafen einhæfni og afturhalds,
mátti kannski ná enn betri árangri
en þeir Moggi og Svarthöfði hafa
gert til þessa. Því var efnt til sam-
starfs um fjölmiðlunarfyrirtækið
lsfilm í svipuðum anda og her-
mangið á Keflavíkurflugvelli og til
í dag skrifar Sigurður A. Magnússon
kvödd þau öfl í Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokki sem eindregn-
ust hafa verið í baráttunni gegn
frjálsum skoðanaskiptum og and-
legu frelsi á íslandi. Það vakti að
sönnu um sinn storm í vatnsglasi
að íhaldsmeirihlutinn í borgar-
stjórn Reykjavíkur skyldi leggja í
púkkið, enda var sá þáttur málsins
undirbúinn með mikilli leynd, og
er með mörgu öðru til vitnis um
valdhrokann og siðleysið sem
kosningasigur Sjálfstæðisflokks-
ins leiddi af sér, en stormurinn er
hjá genginn og borgarstjórn
Reykjavíkur orðin einn angi þess
stækkaða Stóra bróður sem með
tíð og tíma mun takast á hendur
það tiltölulega auðvelda verkefni
að símata landsmenn á þeim grút-
mygluðu afturhaldssjónarmiðum
sem tryggja eiga ti! frambúðar
undirgefni þegnanna við fjár-
magnseigendur og erindreka
þeirra á valdastólum.
Kannski það sé sannmæli að
skel hæfi kjafti, en „hvað er þá
orðið okkar starf í sex hundruð
sumur?
PS. Ég get ekki stillt mig um að
segja hér litla og í sjálfu sér ó-
merkilega sögu, ef verða mætti til
áréttingar því sem að framan
greinir. Undanfarnar tvær vikur
hefur dvalist hér hollensk blaða-
kona, Lien Heyting, gift skák-
manni sem þátt tók í Reykjavíkur-
skákmótinu. Notaði hún tímann til
að koma að máli við ýmsa lista-
menn og fræðast um það sem
helst er á döfinni í menningarmál-
um. Þegar þau Davíð borgarstjóri
hittust á skákmótinu sagði hún
honum frá iðju sinni og sýndi hon-
um lista yfir fóikið sem hún hugð-
ist eiga orðastað við. Þegar borg-
arstjóri hafði litið yfir listann brást
hann hinn versti við, kvað flest af
þessu pakki vera á launum hjá
Rússum og ráðlagði blaðakonunni
eindregið að hverfa austurfyrir
járntjald og halda sig þar í hópi
sálufélaga. Blaðakonan vissi auð-
vitað ekki hvaðan á sig stóð veðr-
ið og spurði mig seinna, hvað
kynni að hafa valdið hinu óvænta
tilfinningagosi borgarstjórans, en
ég hafði engin svör á reiðum
höndum önnur en þau að vegir
valdsmanna væru vísast jafnó-
rannsakanlegir og vegir Guðs.
jia
,Jón Loftsson hf.
Hringbraut 121
Sími 10600
Opið i öiium deiidum:
Mánud. —
fimmtudaga ki. 9—19.
Föstudaga kl. 9—20.
Laugardaga kl. 9—16.
JG1TÆSILEGT ÚRVAL
öÓFASETTA --------
í LEÐURDEILD
Munið okkar
hagstæðu
greiðslu-
skilmála
HELGARPÖSTURINN 23