Helgarpósturinn - 05.04.1986, Page 28

Það er ekkerl grín að vera með ofnœmi.
Það vita þúsundir Islendinga af eigin raun.
Þeir, sem eru svo lánsamir að hafa engin
kynni af þessu hvimleiða ástandi, gera sér
hins vegar oft litla grein fyrir þvt hve víðtœk
áhrif ofnœmi getur haft á líf viðkomandi ein-
staklings og jafnvel á alla fjölskyldu hans.
Margir ofnœmissjúklingar þurfa að sœtta
sig við hömlur og takmarkanir, sem okkur
hinum þœttu líkari fangelsisvist en eðtilegum
lífsmáta. Sumir geta aðeins neytt ákveðinna
fœðutegunda, aðrir geta ekki sótt dansleiki,
farið í leikhús eða í kvikmyndahús, geta ekki
stundað útilíf, átt húsdýr eða ferðast til arm-
arra landa. Svona mœtti lengi telja. Það eru
jafnvel dœmi þess að bæði börn og unglingar
hrekist hreinlega að heiman, vegna þess að
hitt fólkið á heimilinu tekur köttinn eða hund-
inn fram yfir fjölskyldumeðliminn.
Davíð Gíslason sérfræðingur á Vífilsstaða-
spítala var fyrsti íslenski læknirinn sem sér-
hæfði sig í ofnæmisfræðum, en ofnæmissjúkl-
ingar sneru sér áður til húðsjúkdómalækna.
Þegar Davíð kom heim frá námi í Svíþjoð, tók
hann upp ofnæmisgreiningu, sem framkvæmd
er með því að koma efnisupplausnum inn í
húðina á handlegg sjúklingsins. Þessi húðpróf
kallast prick-próf og eru mun nákvæmari en
ofnæmispróf á baki.
Þar sem Davíð Gíslason fær á ári hverju til
sín mikinn fjölda sjúklinga, sem telja sig þjást
af ofnæmi, fengum við hann til að segja frá
því hve mikill fjöldi íslendinga hefur ofnæmi
og hvernig sjúkdómsmeðferðinni er háttað.
Fyrsta spurningin var um það hvort meirihluti
þeirra, sem til hans væri vísað, reyndist
raunverulega vera með ofnæmi.
„Nei. Það er ekki nema tæplega helmingur
sjúklinganna, sem reynist vera með ofnæmi.
Hinn helmingurinn er þá með einhver ein-
kenni, sem einungis líkjast ofnæmisein-
kennum. Það er þá t.d. viðkvæmni í slímhúð-
inni, en ég gæti trúað því að um 20% íslend-
inga hafi óþægindi í nefi — a.m.k. einhvern
tíma ævinnar. Þá á ég við langvarandi óþæg-
indi, sem nægja til þess að viðkomandi leitar
til læknis. Um 9% fólks eru með ofnæmi,
en 11% hafa einkenni af öðrum
orsökum."
Ofnæmi fyrir grasi, köttum,
hestum og hundum
— Er þetta fólk þá mikið með ofnœmi fyrir
sömu efnunum?
„Já, sennilega hafa tveir þriðju hlutar þessa
fólks ofnæmi fyrir grasi. Næst á eftir grasi
koma síðan væntanlega kettir. Um 6—7%
íslendinga hafa ofnæmi fyrir grasi, en um 4%
ofnæmi fyrir köttum. Svo eru ansi margir
með ofnæmi fyrir rykmaurum. Það er trúlega
svipaður fjöldi og hefur kattaofnæmi. Síðan
koma líklega hestar.“
— Ekki hundar?
„Þeir koma næstir á eftir hestum sem of-
næmisvaldar. Hundaofnæmi er ekki næstum
því eins algengt og katta- og hestaofnæmi."
— Er þá grundvallarmunur á hárunum á
þessum dýrum?
Davíð Gfslason ofnæmislæknir á Vffilsstaðaspftala.
OFNÆMISJÚKDÓMURINN SEM ÞÚSUNDIR ÍSLENDINGA
ÞJÁST AF EN ER í RAUN EKKIALMENNT VIÐURKENNDUR
HP-ÚTTEKT Á ÓGNVÆNLEGUM SJÚKDÓMI SEM GETUR
HAFT ÓTRÚLEGUSTU AFLEIÐINGAR
„Já, það virðist vera. Það eru t.d. til margar
tegundir af hundum, en það er þó ekki alltaf
þannig að menn hafi ofnæmi fyrir öllum þess-
um hundategundum. Hins vegar virðast menn
oftast hafa ofnæmi fyrir öllum kattateg-
undum, hafi þeir á annað borð ofnæmi fyrir
köttum. Hundar valda ekki jafnsterku ofnæmi.
og kettir og ennþá síður en hestar, sem valda
mjög sterku ofnæmi."
— Þarf dýrið sjálft að vera til staðar til þess
að ofnœmið komi fram, eða nœgja hár, sem
eftir verða í andrúmsloftinu?
„Ef köttur hefur verið á heimili og síðan
flyst fjölskyldan út með hann, þá verður samt
mikið af ofnæmisvöldum — svokölluðum all-
ergenum — eftir. Það getur auðveldlega nægt
til þess að ofnæmisveikur fjölskyldumeðlimur
sem inn flytur fær ofnæmi eða astma. Þetta
fer þó mikið eftir húsnæðinu. Ef þar er mikið
um teppi, er þetta erfiðara viðfangs og þetta
getur loðað lengi við.
Það leitar oft til okkar fólk, sem heldur því
fram að því hafi stórversnað við að flytja í
nýtt húsnæði. Þá er hægt að rannsaka þetta,
ef þörf er talin á því. Ef húsnæðið er splunku-
. nýtt, er ýmislegt sem getur valdið ert-
ingu og sjaldnast er þá um ofnæmi að ræða.
Þarna getur t.d. verið einhver viður eða lakk,
sem ertir slímhúðina. Þegar um eldra hús-
næði er að ræða, er hins vegar oft hægt að
rekja ofnæmið til þess að húsdýr hafi verið
þar áður."
— Þú segir að 6—7% íslendinga þjáist af
grasofnœmi. Hvernig lýsir það sér?
„Þetta kemur langmest fram í nefi og aug-
um, aðallega kláði í augum. Kláði er
oftast ofnæmiseinkenni. Ef sól og þurrkur
hefur verið í allt að tvær vikur í einu og
ofnæmið verið mikið, getur þetta gengið yfir í
astma. Slíkur astmi lagast hins vegar aftur
þegar frjókornum fækkar í andrúmsloftinu.
Hann er aldrei langvarandi, heldur stendur
kannski í einn til tvo mánuði og kemur aðal-
lega fram við áreynslu."
Vandinn fer vaxandi
— Er ofnœmi arfgengt?
„Ofnæmissjúkdómar eru arfgengir — já.“
— Fer þessi vandi þá vaxandi?
„Það er erfitt að segja til um það, en það
verður að teljast sennilegt. Þó er engin algild
skýring á því að ofnæmi virðist vera að
aukast.
Það eru til rannsóknir frá því fyrir stríð, t.d.
frá Þýskalandi, sem benda eindregið til þess
að það sé veruleg aukning á ofnæmissjúk-
dómum. Hins vegar er alltaf varasamt að bera
saman svona tölur, vegna þess að rannsókn-
irnar eru mismunandi og tæknin við að
greina ofnæmi hefur breyst mikið.
Ef maður gengur út frá því að ofnæmi sé að
aukast, eru áreiðanlega margar orsakir fyrir
því. Ein skýringin er sú, að þeir sem voru
með svæsna ofnæmissjúkdóma áður fyrr, dóu
sennilega margir í æsku. Nú komast ofnæmis-
sjúklingar allir á legg og eignast börn. Þess
vegna verður arfgengnin meira áberandi.
Aðra skýringu má eflaust finna í breyttum
þjóðfélagsháttum, en talið er að hindra megi
ofnæmi að einhverju leyti með því að konur
hafi börn á brjósti eins lengi og mögulegt er.
Það er nokkuð sem að minnsta kosti um tíma
var ekki í tísku.
ReyRingar eru þar að auki taldar hafa áhrif
í þá átt að auka tíðni ofnæmis. Skýringin er
óbein, en börnum sem eru innan um reyk-
ingafólk er hættara við ýmsum sýkingum.
Sýkingarnar gera það síðan að verkum að
börnunum er hættara við ofnæmi."
— Deyr fólk þá ekki lengur úr ofnæmi?
„Nei, það er hrein undantekning ef það
skeður."
Astmi er alvarlegur sjúkdómur
— Flokkast þetta þá bara undir leiðinleg
óþœgindi?
„Alls ekki! Ofnæmi getur haft mikil áhrif á
líf fólks og dregið úr þrótti þess. Astmi er
alvarlegur sjúkdómur, þó fólk deyi ekki úr
honum núorðið ef það leitar til læknis í tíma.
Þar að auki er afskaplega þreytandi að vera
með mikil einkenni frá nefi. Síðan eru ýmsir
ofnæmissjúkdómar, eins og húðsjúkdómar,
sem geta leikið fólk grátt — sérstaklega börn
og unglinga. Þetta dregur t.d. úr getu í skóla,
með því að draga úr einbeitni við nám.“
— Er algengt að fólk sé með ofnœmi fyrir
fϚutegundum?
„Það er algengt hjá ungum börnum, en
fæðuofnæmi hefur tilhneigingu til að hverfa
tiltölulega snemma á lífsleiðinni. Þó getur það
ofnæmi, sem er sterkast, haldist fram eftir
öllum aldri og jafnvel alla ævi. Dæmi um
. þetta er fiskofnæmi, sem er geysilega sterkt.
Það er ekki mjög algengt, en þó algengara
hér en í flestum öörum löndum vegna mik-
•illar fiskneyslu íslendinga."
— Hvaða fœðutegundir aðrar eru miklir of-
næmisvaldar?
„Hjá ungbörnum eru það egg og þar á eftir
kemur að öllum líkindum mjólk.“
— Lýsir þessi tegund ofnœmis sér aðallega í
útbrotum?
„Já, það er algengast að um útbrot sé að
ræða og þá ofsakláða eða ofnæmisexem.
Þetta getur hins vegar komið fram með
öðrum einkennum, t.d. meltingaróþægindum
og jafnvel líka astma og nefrennsli. Einnig er
til ofsabjúgur, sem oft fylgir ofsakláða, en
orsakir þessa eru ekki alltaf ofnæmi.
Orsakirnar finnur maður hjá um það bil
helmingi þeirra, sem þjást af þessum kláða.
Stundum fær fólk þetta bara einu sinni. Stund-
um er þetta að koma og fara í nokkrar vikur,
en hverfur síðan fyrir fullt og allt. Það er
mikill fjöldi fólks, sem fær svona lagað ein-
hvern tímann á ævinni.
Svokallað lyfjaofnæmi er oft af þessari gerð,
t.d. ofnæmi fyrir penisillíni. Það, sem kannski
veldur oftar ofnæmi en nokkuð annað er
asperín eða magnýl, sem leynir á sér að þessu
leyti."
— Fœr fólk asperín- og magnýlofnœmi bara
upp úr þurru?
„Já, og þegar það kemur svona allt í einu,
helst það oftast mánuðum saman og hugsan-
lega ævina út. Það er talið að tæplega 1% af
fólki þoli ekki þessi lyf. Um 5% af astmasjúkl-
ingum þola þau ekki og upp undir 20% af
þeim, sem hafa langvarandi ofsakláða. Ég hef
því séð fólk með magnýlofnæmi svo hundr-
uðum skiptir.
Þar að auki þola margir þeirra, sem ofnæmi
hafa fyrir asperíni, ekki heldur önnur gigtar-
lyf. Stór hluti þessa fólks þolir heldur ekki
ýmis aukaefni í mat og slík tilfelli sjáum við
býsna oft. Þetta eru fyrst og fremst rotvarnar-
efni og litarefni, sem sum hver er búið að
banna víðast hvar á Norðurlöndum og
stendur til að banna hér með nýrri reglugerð,
sem er í smíðum. Ofnæmi þetta lýsir sér bæði
með útbrotum og astma og það er alls ekki
sjaldgæft."
Sjúklingurinn hrökklast að
heiman
— Hvernig gengur að lœkna fólk af
ofnœmi? Hafa orðið miklar framfarir í þeim
efnum?
„Það er þrennt, sem kemur til greina. í
fyrsta lagi að forðast það, sem veldur
ofnæminu. Það er auðvitað sjálfsagt, eða œtti
að vera það. Þó er það ekki jafnsjálfsagt og
manni virðist málið vera. Oft er það nefnilega
sjúklingurinn, sem er látinn víkja — t.d. fyrir
hundi sem er vinsæll á heimilinu. Ef sjúkling-
urinn er orðinn fimmtán, sextán ára, eða
jafnvel eldri, þá hrökklast hann stundum að
heiman."
— Hefur það virkilega komið fyrir?
„Sannast að segja er það talsvert algengt!
Maður varð hissa svona fyrst, en síðan hætti
maður að verða hissa. Það er ekki jafnmikið
um þetta meðal yngri barna en 12 ára. Þó
kemur það fyrir. Þá eru börnin oft látin
þrauka, en fara kannski ekki beint af
heimilinu.
Það er hins vegar oft hægt að forðast of-
næmisvaldinn, þó stundum þurfi töluverða
umhugsun og fyrirhyggju til þess. Það þarf t.d.
að gæta að mörgu, ef einn heimilismanna er
með ofnæmi fyrir hestum og fjölskyldan er
mikið hestafólk. Þá mega ekki berast óhrein-
indi af hestinum inn á heimilið úr reiðfötun-
um og þá ekki heldur í fjölskyldubílinn. Þá
getur sjúklingurinn ekki verið þar.“
— En ef ómögulegt er að forðast ofnœmis-
valdinn, svo sem gras?
„Þá kemur lyfjameðferð til greina og þar
hefur orðið mikil framför. Fyrir um það bil 20
árum voru ekki til mörg lyf við ofnæmi, fyrir
utan það sem við köllum ofnæmistöflur, eða
antíhistamín. Þessar töflur valda syfju og sljó-
leika og gera börnum því erfitt að læra og
einbeita sér. Hvað þessar töflur varðar, hafa
ekki orðið miklar framfarir ennþá, en það eru
væntanlegar ofnæmistöflur fljótlega, sem eiga
ekki að valda svefndrunga. Við munum byrja
að prófa þær í sumar á hópi sjúklinga með
gróðurofnæmi."
Við framkvæmd húðprófs eru dropar af ofnæmis-
valdandi efnum settir á handlegg sjúklingsins í
ákveðinni röð. Síðan er húðin rispuð örlítið, svo efnið
komist undir hana og framkalli ertingu, ef ofnæmi er
á ferðinni.
Húðpróf á handlegg sjúklings, sem hefur m.a. sterkt
ofnæmi fyrir hundum og köttum.
28 HELGARPÓSTURINN