Helgarpósturinn - 10.07.1986, Blaðsíða 4

INNLEND YFIRSYN
Flótti úr hefðbundnum
kvennastörfum á vinnu-
markaðnum er stærra
vandamál en fólk gerir
sér almennt grein fyrir
Hverjir eiga að vinna
kvennastörfin?
Það hefur mikið verið rætt og ritað um
flótta úr ýmsum kvennastéttum siðastliðinn
mánuð. Af og til birtast slíkar fréttir um neyð-
arástand í ákveðnum atvinnugreinum og
umræðan að undanförnu er einmitt ein slík
hrina. Reynslan sýnir hins vegar að æsi-
fregnir um tóm sjúkrarúm og lokaðar barna-
deildir verða minna krassandi í augum
fréttastjóra fjölmiðlanna eftir því sem fleiri
hafa gert þeim skil og loks hjaðna flótta-
fregnirnar alveg. Sú staðreynd stendur þó
eftir að gífurlegur flótti hefur verið úr hefð-
bundnum atvinnugreinum kvenna á síðari
árum, án þess að nokkuð virðist um lausnir
til frambúðar. Lítið hefur verið um marktæk
svör við þeirri spurningu, hver eigi að vinna
kvennastörfin þegar hjúkrunarkonur,
sjúkraliðar, meinatæknar, röntgentæknar,
fóstrur og kennarar hafa fundið sér arðbær-
ari starfsvettvang. Þó virðist það augljóst að
á endanum verdur að hækka laun þessara
stétta og margra annarra, en það mun ekki
gerast af sjálfu sér.
Aukin menntun kvenna hefur alls ekki
skilað þeim launahækkunum að því marki,
sem búast hefði mátt við. I því sambandi er
meðal annars bent á ljósmæðrastarfiö, en sá
titill fæst nú einungis að loknu 6 ára námi á
háskólastigi — fjögurra ára hjúkrunarfræði-
námi og tveggja ára sérnámi. Launin eru
hins vegar hvergi nærri sambærileg þeim
launum, sem algeng eru meðal annarra há-
skólaborgara með jafnlangt sérnám að baki.
Konur láta arðsemisjónarmið greinilega
ekki stjórna námsvali sínu enn sem komið er.
Þær flykkjast áfram í hinar hefðbundnu
kvennagreinar, þrátt fyrir að konur sem þeg-
ar hafa aflað sér þessarar sömu menntunar
séu að flýja frá störfum. Arið 1985 voru t.d.
allir útskrifaðir nemendur Sjúkraliðaskólans
og Fósturskólans konur. Eintómir karlar
voru hins vegar útskrifaðir árið 1985 úr Vél-
skólanum, Stýrimannaskóla Reykjavíkur,
Tækniskólanum, Búvísindadeild Bænda-
skólans og Tónfræðideild Tónlistarskólans.
Konur voru tæp 80% útskrifaðra nemenda
Kennaraháskólans á síðasta ári, um 98%
þeirra sem útskrifuðust úr Hjúkrunarskólan-
um og 95% nemenda sem luku námi við
Þroskaþjálfaskólann. Þessar tölur segja sína
sögu. Konur sækja í ákveðin störf, sem flest
eiga það sameiginlegt að tengjast umönnun
sjúkra, aldraðra eða barna, uppeldi og
kennslu, eða hússtjórn. Þetta eru þau störf,
sem til þeirra höfða og núorðið eru fáir þeirr-
ar skoðunar að vandinn leysist einfaldlega
með því að konur snúi sér að raungreinum,
tölvufræðum, viðskipta- og hagfræði og
stjórnun. Þessi svokölluðu kvennastörf þyrfti
samt sem áður að vinna og ekki er von til
þess að karlar flykkist í þau við núverandi
aðstæður.
Margt gott má eflaust segja um vitundar-
vakningu kvenna á þeim áratug, sem við
þær var kenndur að frumkvæði Sameinuðu
þjóðanna. Það kemur þó greinilega fram í
samræðum við konur hérlendis, að launa-
málin eru veikasti liður jafnréttismálanna í
dag og að í þeim hefur lítið áunnist sem hönd
er á festandi. Samtök kvenna á uinnumark-
aði hafa reynt að eggja konur áfram og það
sama má segja um Framkvœmdanefnd um
launamál kvenna, en á þessum vettvangi er
við ramman reip að draga og lítið um áþreif-
anlegan árangur erfiðisins. Á Alþingi hefur
einnig verið reynt að hreyfa við þessum mál-
um og þrjú ár í röð hafa þingmenn úr öllum
flokkum lagt fram þingsályktunartillögu um
rannsókn á kjörum láglaunahópa undir for-
ystu Jóhönnu Sigurdardóttur. Þetta þingmál
hefur hins vegar sofnað í félagsmálanefnd
Neðri deildar í þrígang, sem sýnir áhuga
háttvirtra alþingismanna í hnotskurn.
Þó sú rannsókn, sem þingsályktunartillag-
an felur í sér, sé hugsuð sem verkfæri til end-
urmats á láglaunastörfum, hefur henni ekki
verið neitt sérlega vel tekið innan verkalýðs-
hreyfingarinnar. Það kann að vera sökum
þess að forystumönnum þar þyki þessi leið
ekki líkleg til árangurs, a.m.k. ekki nægilega
fljótt. ,,Það þarf langtum öflugri hreyfingu og
meiri aðgerðir," segir Lára Júlíusdóttir, for-
maður Kvenréttindafélagsins og lögfræðing-
ur ASÍ. „Breytingin verður að koma í gegn-
um aðila vinnumarkaðarins og konurnar
þar. Þær verða að beita áhrifum sínum innan
verkalýðshreyfingarinnar til þess að fá störf-
in metin til launa að verðleikum. Sá þrýsting-
ur sem aðgerðir hjúkrunarfræðinga og
meinatækna eru núna að skapa, gæti t.d.
flýtt töluvert fyrir endurmati. Það hefur mik-
il áhrif þegar ljóst er að konur láta ekki leng-
ur bjóða sér þessi lágu laun.“
Þeir sem tengjast jafnréttisbaráttu og
launamálum, telja flestir að samfara endur-
mati á láglaunastörfunum, sé einnig nauð-
synlegt að konur taki í framtíðinni þátt í fleiri
atvinnugreinum á vinnumarkaðnum. Þetta
er ekki séð sem lausn í sjálfu sér, heldur sam-
hliða aðgerð. Margt hefur verið gert til þess
að stuðla að fjölbreyttara náms- og starfsvali
kvenna, m.a. af hálfu Jafnréttisráds. Haldnir
hafa verið fundir og ráðstefnur innan skóla-
kerfisins og eftirlit hefur verið haft með
námsefni til þess að reyna að koma í veg
fyrir að gamlir fordómar fái haldið velli. Of
snemmt er að leggja mat á afrakstur þessa
starfs, en það er hins vegar greinilegt á
áhuga kvenna á námskeiðum um stofnun og
rekstur smáfyrirtækja, að viðhorfin eru að
breytast — þó hægt fari. Slíkt námskeið var
auglýst á vegum Idntœknistofnunar í vor og
var eftirspurnin næg til að fylla mörg nám-
skeið. Fróðir menn og konur segja að þetta
hefði ekki getað gerst fyrir áratug eða svo,
þegar konur tóku það sem gefið að vinna hjá
öðrum, ef þær á annað borð færu út í at-
vinnulífið.
Eftir tæp fjögur ár má búast við gagnleg-
um upplýsingum varðandi það hvað hægt er
að gera til þess að riðla hinni fastmótuðu
kynskiptingu á vinnumarkaðnum og stuðla
að fjölbreyttari atvinnuþátttöku kvenna. Á
næstu árum verður nefnilega í gangi sam-
norrænt verkefni, sem ísland er aðili að og
kallast „Brjótum múrana!" Það er Valgerdur
Bjarnadóttir, fyrrum forseti bæjarstjórnar á
Akureyri, sem stjórnar þessu verkefni hér-
lendis. Hún mun í samstarfi við konur á hin-
um Norðurlöndunum stuðla að ýmsum að-
gerðum á Akureyri með þetta mikilvæga
markmið í huga og að starfinu loknu verður
árangurinn metinn í því skyni að nota reynsl-
una á landsvísu. Það má því segja að ein-
staka jákvæð teikn séu á lofti í launamálum
kvenna, þó ekki sé að búast við neinum
verulegum breytingum á allra næstu vikum
og mánuðum, nema kvenþjóðin sýni sam-
takamátt sinn betur en hún hefur gert til
þessa.
ERLEND YFIRSYN
Eftir mikið japl, jaml og fuður milli þings
og forseta framan af síðasta vetri, ákvað
Reagan forseti rétt fyrir jólin að undirrita, og
fullgilda þar með sem lög, samþykkt þings-
ins um að methalla á fjárlögum Bandarikj-
anna skuli eytt samkvæmt ákveðnum regl-
um, þannig að greiðslujöfnuður hjá ríkissjóði
komist á í síðasta lagi árið 1991. Þar með var
látið heita að bandarísk ríkisfjármál væru
komin í skaplegar skorður, eftir að hafa
skrölt stjórnlaus á valdatima Reagans, með
svipuðum áhrifum á heimsfjármá! og laus
fallbyssa veldur á þilfari herskips.
Nú hefur hæstiréttur Bandaríkjanna dæmt
eitt meginákvæði laganna um hallalaus fjár-
lög árið 1991 ósamrýmanlegt stjórnar-
skránni og þar með ógilt. Óvissa ríkir því aft-
ur, og afleiðingarnar létu ekki á sér standa.
Hlutabréf hröpuðu í verði á kauphöllinni í
New York, um 61 stig á mánudag og 18 stig
til viðbótar á þriðjudag.
Lögin sem kennd eru við aðalhöfunda
sína, fulltrúadeildarmanninn Gramm og öld-
ungadeildarmanninn Rudman úr flokki
repúblíkana, mæla svo fyrir að embættis-
maður, eftirlitsstjóri gjaldmiðilsins, skuli
með ákveðnu millibili gera breytingar á fjár-
lagatölum, reynist þær ekki innan þeirra
marka sem sett eru um lækkun ríkissjóðs-
halla stig af stigi. Þetta ákvæði hefur hæsti-'
réttur nú numið úr gildi. Samkvæmt stjórn-
arskránni er fjárveitingavaldið í höndum
þings og forseta í sameiningu. Óheimilt er að
dómi hæstaréttar að framselja það með þess-
um hætti til embættismanns.
Methalli á fjárlögum Bandaríkjanna und-
anfarin ár stafar jöfnum höndum af stór-
felldri lækkun skatta á fyrstu stjórnarárum
Reagans og verulegri hækkun hernaðarút-
gjalda ár frá ári á fyrra kjörtímabili hans. Á
síðasta fjárlagaári nam hallinn 212 milljörð-
um dollara. Reagan hét því í fyrri kosninga-
baráttu sinni að koma fjárlögum í jafnvægi,
og hann hefur margsinnis lýst yfir fylgi við
stjórnarskrárbreytingu sem banni fjárlaga-
halla.
Forsetinn kennir sífellt þinginu um að
þetta markmið hefur í raun fjarlægst en ekki
nálgast í stjórnartíð hans. Kveðst hann allur
af vilja gerður til að ná ríkisútgjöldunum nið-
ur, en undanskilur ævinlega útgjöld til her-
væðingar og almannatrygginga. í raun er
Bob Dole öldungadeild-
armaður á framundan
nýja giímu við forseta
sinn.
Bandarísk ríkisfjármál í
óvissu eftir hæstaréttardóm
ógerlegt að jafna fjárlagahallann séu þessir
liðir undanþegnir niðurskurði, eins og
reynslan hefur sýnt ár eftir ár. Hitt úrræðið,
að jafna tekjur og gjöld ríkissjóðs með því að
hækka skatta, er einnig útilokað, vegna tog-
streitunnar milli forseta og þings. Reagan
neitar að fallast á allar uppástungur um
:skattahækkanir, jafnvel þótt þær komi frá
flokksbræðrum hans á þingi. Þingheimur er
fyrir sitt leyti ófáanlegur til að baka sér óvin-
sældir með því að eiga frumkvæði að skatta-
hækkunum. Er sú afstaða sérstaklega rík hjá
þingmönnum í ár, þegar framundan eru
þingkosningar í nóvember.
Hallarekstur ríkissjóðs Bandaríkjanna
undanfarin ár hefur haft víðtækar fjárhags-
legar og efnahagslegar afleiðingar. Hann er
meginundirrót hávaxtastefnu og hágengis
Bandaríkjadollars, sem haldið hefur niðri
hagvexti. Bandaríska ríkishítin hefur sogað
til sín fjármagn frá umheiminum, með þeim
afleiðingum að Bandaríkin eru komin í hóp
nettóskuldara í heimsviðskiptum í fyrsta
skipti á öldinni.
Frá því á síðasta hausti hafa samræmdar
aðgerðir seðlabanka helstu iðnríkja megnað
að fella gengi Bandaríkjadoilars og þoka
verðgildi hans til réttmætara hlutfalls við
aðrar myntir. Var von þeirra sem að stóðu, að
þetta yrði til að efla jafnvægi í heimsviðskipt-
um og hagvöxt, sér í lagi eftir að olíuverð tók
jafnframt að hrapa.
Nú ríkir á ný aukin óvissa, sem ruglað get-
ur slík áform. Eftir sem áður kveða Gramm-
Rudman lögin bandarísku á um að halla á
ríkissjóði skuli haldið niðri í 144 milljörðum
dollara á árinu. En eftir úrskurð hæstaréttar
er allsendis óvíst hvort og þá hvernig við
þetta markmið verður staðið. Eftirlitsstjóri
gjaldmiðilsins hefur þegar einu sinni stýft
fjárveitingu til að útgjöld haldist innan
Gramm-Rudman laganna. Eftir dóm hæsta-
réttar eru þær lækkanir orðnar ógildar að
lögum og verður þingið að taka sig til og
fjalla um málin sérstaklega til að niðurskurð-
urinn fái á ný lagagildi.
Frekari lækkanir, sem sýnt þykir að þörf sé
á til að staðið sé við ákvæðið um 144 millj-
arða hámarkshalla, verða einnig að koma til
kasta þingsins. Við það getur hafist á ný
rimman milli Reagans forseta og meirihlut-
ans á þingi um fjárveitingar til hervæðingar.
Þingið hefur hafnað kröfum forsetans um
áframhald á hækkun á raungildi hernaðarút-
gjalda, hækkun umfram verðbólgu. Forset-
inn og Weinberger landvarnaráðherra hafa
streist á móti eftir bestu getu. Nú fá þeir nýtt
tækifæri til að þjarma að þingmönnum.
eftir Magnús Torfa Ólafsson
Reagan setti sér það meginmarkmið í upp-
hafi síðara kjörtímabils á forsetastóli, að
koma í kring gagngerri endurskoðun á
skattalögum. Skyldi stefnt að lækkun skatt-
hlutfalls af tekjum og fækkun skattþrepa
jafnframt niðurskurði á skattaundanþágum,
þannig að tekjuskattur í heild gefi ríkissjóði
jafnar tekjur eftir breytinguna og fyrir hana.
Endurskoðun skattalaganna hefur gengið
mun greiðar en unnt var að sjá fyrir. Skiptir
þar mestu að meirihluti demókrata í Full-
trúadeild þingsins tók forsetann á orðinu og
samdi frumvarp eftir sínu höfði, sem full-
nægir þó helstu skilmálum hans. Handahófs-
kennd og óréttmæt undanþáguákvæði gild-
andi skattalaga eru orðin svo alræmd og
óvinsæl, að heildarendurskoðun þeirra með
afnám undanþáguákvæða að leiðarljósi er
vinsælt mál í Bandaríkjunum.
Frumvarpið sem Öldungadeildin sam-
þykkti er í nokkrum atriðum frábrugðið því
sem kemur frá hinni þingdeildinni, enda
repúblíkanar þar í meirihluta. Er nú fram-
undan, að nefndir frá báðum deildum taki til
við að samræma frumvörpin tvö, áður en
málið er tekið til lokaafgreiðslu á þingi og
sent forseta.
Undir forustu Bob Dole, formanns þing-
flokks repúblíkana í Öldungadeildinni, hafa
flokksbræður forsetans á þingi lagt að hon-
um, einkum við undirbúning fjárlagafrum-
varps, að fallast á nokkra aukningu skatta til
að grynnka á hallanum á ríkissjóði. Hjá
Reagan hafa þeir aldrei fengið annað en
þvert nei.
Nú er óhjákvæmilegt að þingmenn reyni á
ný að telja forsetanum hughvarf í þessu efni.
Eftir dóm hæstaréttar er úr sögunni að þing-
heimur geti skotið sér á bak við embættis-
mann í niðurskurði á ríkisútgjöldum, sem
þingmenn segjast vilja að eigi sér stað. Þeir
eiga ekkert undanfæri að vinna verkið sjálf-
ir.
Á kosningaári hlýtur þingið að leita leiða
til að létta niðurskurðarverkið með því að
afla ríkissjóði nýrra tekna. Til þess eru ýmis
ráð, sem ekki þurfa að hrella kjósendur að
marki. Ný skattaglíma þings og forseta virð-
ist því framundan.
4 HELGARPÓSTURINN