Helgarpósturinn - 27.11.1986, Qupperneq 2

URJONSBOK
Glæpur og refsing
Okkur í fjölskyldunni þótti það ánægjuleg
tíðindi, þegar mági mínum, ósviknum
drengskapar- og indælismanni, auðnaðist að
fá vinnu hjá tollgæslunni. Hann var þá að
mínum dómi og annarra skyldmenna búinn
öllum þeim kostum, sem prýtt geta tollvörð
ævinlega í góðu jafnvægi, ljúfur, kurteis og
viðmótsþýður, og samfarir hans og systur
minnar voru til eftirbreytni. Kom enda á dag-
inn að hann var tengdafólki sínu ávallt inn-
anhandar um að útvega því ýmislegt sem
tollvörðum áskotnast og ljær starfi þeirra
gildi á veraldarvísu.
En gleði okkar í fjölskyldunni var skamm-
vinn; ekki vegna þess að gætti nokkurn
tímann tregðu hjá mági mínum, þegar vant-
aði veisluföng og skinku, heldur vegna hins
að tollvarðarstarfið hafði smám saman ógn-
vænleg áhrif á líf hans allt, hegðun, geðslag
og heilsufar. Við veittum því athygli eftir um
það bil ár að mágur minn hafði misst jafn-
vægið, sem hafði auðkennt áður skapferli
hans, var orðinn styggur og nasbráður og
stundum blátt áfram ókurteis og ruddalegur.
I stað þess að heilsa með vinarbrosi, þegar
ég leit inn til þeirra hjóna um helgar, og
spyrja alúðlega hvort hann mætti ekki taka
af mér frakkann, fór mágur minn að horfa á
mig með nístandi augum og þrumaði í skip-
unarróm: „Farðu úr frakkanum!" Slík um-
hvörf á lunderni urðu að sjálfsögðu íhugun-
arefni innan fjölskyldunnar en áhyggjur okk-
ar vöknuðu fyrst fyrir alvöru þegar ljóst varð
að tollgæslustarfið hafði sem næst heltekið
vesalings manninn. Um jólin síðustu var sár-
grætileg raun fyrir okkur að verða vitni að
hvernig þessi látprúði maður, sem áður var,
réðst með tryllingsglampa í augum á jóla-
bögglana sína, nosturslega skreytta með
slaufum og glitkúlum, og reif þá og tætti í
sundur af slíkum fítonskrafti að bréfsnifsi,
slitur úr silkiböndum og brot af jólakúlum
hreyttust í gusum út um alla stofu eins og
skammirnar í samgönguráðherra. „Ég hef
margoft sagt honum að hafa ekki vinnuna
með sér heim,“ tuldraði systir mín afsakandi,
en við hin gerðum okkur grein fyrir að hér
var meiri alvara á ferð.
Nú í haust var svo komið fyrir mági mínum
að hann gat varla hamið á sér lúkurnar, ef
hann sá óupptekinn böggui eða lokað um-
slag, enda fékk hann stöðuhækkun hjá toll-
inum og sérstaka viðurkenningu fyrir ár-
vekni í starfi. Það gladdi hann auðvitað mjög
en dugði samt ekki til að losa hann undan
áleitnum þunglyndisköstum sem heimilis-
læknirinn taldi að mætti rekja til þess að mági
mínum væri ekki sjálfrátt þegar hann sveigði
út af venjulegri hegðun; innst inni væru
skyldur tollvarða í ósættanlegri andstöðu
við heilbrigða skynsemi mágs míns og eðlis-
bundna góðvild hans í annarra garð.
Fjölskyldan bað manninn að hætta hjá toll-
gæslunni, en hann fyrtist við og ástandið
eftir Jón Örn Marinósson
versnaði dag frá degi. í samkvæmi í október
gerði mágur minn tilraun til þess að svipta
tengdamóður sína klæðum og bar fyrir sig til
afsökunar að hún væri í tollskyldum varn-
ingi. Nokkrum dögum síðar trúði systir mín
okkur fyrir þvi að mágur minn væri farinn
að rannsaka hjónarúmið á hverju kvöldi með
málmleitartæki, áður en hann gengi til hvílu,
og hann neitaði að leggjast við hliðina á
henni nema hann fengi áður að grandskoða
hana alla með litlu vasaljósi. Ég tók þá af
skarið og kom mági mínum á geðdeild
Landspitalans. Þegar ég kvaddi hann í
sjúkrastofunni, horfði hann á mig brostnum
sjónum og sagði: „Ég vissi að þetta endaði
svona. Tollurinn tekur sinn toll. Þetta er mín
refsing."
Þannig kynntist ég þeirri hlið tollgæslunn-
JÖN ÓSKAR
ar sem snýr að tollvörðum. Um daginn, þeg-
ar ég sneri heim úr verslunarferðinni til Glas-
gow, kynntist ég þeirri hlið tollgæslunnar
sem snýr að okkur hinum.
Ég skal fúslega viðurkenna að á heimleið-
inni var mér innanbrjósts eins og Raskolni-
kov þar sem ég kúldraðist samanherptur í af-
sláttarsætinu og vissi af glæp mínum fólgn-
um í sex úttroðnum ferðatöskum í farangurs-
rými vélarinnar. Ég reyndi að róa hugann
með því að leiða mér fyrir sjónir að ég væri
að gera það, sem væri guói þóknanlegt, að
færa konu og börnum hlýjan skjólfatnað fyr-
ir vetrarhörkurnar á íslandi, svo að ekki sé
minnst á ullarkápuna góðu sem ömmu mína
hefur vantað í mörg ár. En þetta stoðaði lítt
til þess að friða samviskuna. Ég vissi fullvel
að á íslandi er það regla að enginn má taka
með sér varning tollfrjálst inn í landið fyrir
meira en sjö þúsund krónur. Það eru lög í ís-
lenska lýðveldinu eins og það eru lög í al-
þýðulýðveldinu Rúmeníu að Rúmeni verður
að tilkynna yfirvöldum innan sólarhrings að
hann hafi gefið sig á tal við útlending. Eg sá
ekki annað ráð mér til sáluhjálpar en að
drekka. Þegar jöklar risu úr sæ, voru allir í
vélinni orðnir kófdrukknir enda öllum líkast
til innanbrjósts eins og mér; nauðsynlegt að
sötra í sig kjark til þess að arka í land og
burðast óhikað með sex ferðatöskur í gegn-
um græna hliðið.
Ég hjálpaði gamalli, fótafúinni konu niður
landganginn, bar fyrir hana poka og pinkla
og vildi sýnast eins öruggur í fasi og mér var
unnt. Þrátt fyrir hjartastyrkjandi skammta
hafði ég nær óþolandi hjartslátt. Svo sannar-
lega öfundaði ég þingmanninn þar sem
hann rölti á undan mér með postullegan
ánægjusvip á andlitinu eftir að hafa hvolft í
sig hverri bjórdósinni af annarri í vélinni og
þusað án afláts um hvað ísland væri blessun-
arlega laust við bjórinn. Eins og allir hinir
farþegarnir breyttist ég í ótamið, blóðþyrst
dýr framan við áfengis- og sælgætishillurnar.
Það var engu líkara en ég væri knúinn áfram
af skelfilegri vitund þess að eftir fáein andar-
tök yrði mér hleypt sjálfviljugum inn um
fangahliðið og hinn frjálsi heimur, sem virðir
fleira en vinnuafköst, lokaðist að baki mér.
Hvort átti ég á slíkri skilnaðarstund að velja
konjak eða vodka eða viskí eða marabú eða
makkintoss eða aftereit. Ég ruddist innan um
kalla og kellingar, svitnaði og bölvaði, og
stóð loksins fullfermdur framan við græna
hliðið, með sex ferðatöskur, þrjá plastpoka
og bjórkassa sem seig jafnmikið í og fáviska
löggjafarvaldsins. Ég var hálffullur og ég
skammaðist mín; ekki vegna þess að ég var í
þann veginn að gera tilraun til þess að brjóta
landslög heldur vegna þess að ég skyldi
þurfa að standa svona á mig kominn frammi
fyrir græna hliðinu svo að ég gæti glatt og
klætt þá sem heima biðu í myrkrinu. Gamla
konan, sem ég hafði stutt niður landganginn,
stóð teinrétt fyrir framan mig með tvo bjór-
kassa í fanginu. Þetta hlýtur að hafa verið
hennar síðasta ferð í gegnum toll.
Tollvörðurinn í græna hliðinu hafði að-
stoðarmann, fulltrúa samtaka íslenskra fata-
kaupmanna. Þeir horfðu á mig þungum svip
eins og Páll Magnússon á Stöð tvö. Ég reyndi
að vera sakleysislegur og brosa eins og Hall-
ur Hallsson hjá Ingva Hrafni. Þeir voru ekki
árennilegir. „Guð minn góður," hugsaði ég,
„hvar er vinur litla mannsins?!"
En hann var — eins og oftast áður — víðs-
fjarri. Kristján XI. fetaði í fótspor fyrri Dana-
konunga og tók málstað kaupmanns fram
yfir réttlætiskennd íslendinga. Ég missti ær-
una. Við misstum öll æruna í Glasgow. Rútan
heim frá Keflavík var full af snærisþjófum.
HAUKURÍHORNI
Afruglarinn
„Kannski ekki eins
handhægt og litli Ijós-
álfurinn, en örugglega
skemmtilegra en fóta-
nuddtækið. . "
2 HELGARPÓSTURINN