Helgarpósturinn - 27.11.1986, Síða 15

Heilbrigöisstéttirnar
endurskoöa afstööu sína til dauöans
og krefjast þess
aö kerfiö geri þaö einnig
að vera viðstadda í viðtölum okkar
við sjúklinga, sérstaklega þegar við
erum að segja þeim frá því hvernig
meðferðinni verður háttað. Það er
auðvitað mikið áfall að fá slíkar
fregnir og þegar fólk er í þess konar
ástandi, vill obbinn af því sem við
segjum því fara fyrir ofan garð og
neðan. Þess vegna er það gott ef
nánasti aðstandandi er þarna líka.
Þar að auki hefur maður sjaldan
jafnmikla þörf fyrir ástvini sína og
þegar maður stendur frammi fyrir
fréttum um illræmdan sjúkdóm."
— Fékkstu þjálfun í því sem snýr
ad daudanum og dauövona sjúkl-
ingum í þínu sérnámi í Svíþjóð?
,,Það var ekki hluti skyldunáms-
ins, en þó var boðið upp á slík val-
námskeið. Maður fær síðan óhjá-
kvæmilega þjálfun í starfi.
Sumum læknum finnst sínu hlut-
verki hins vegar lokið, þegar sjúk-
dómurinn er kominn á lokastig.
Þessu er ég innilega ósammála.
Hlutverk læknisins heldur meira að
segja áfram eftir dauða sjúklingsins,
því þá þurfa aðstandendur hans
styrk og hjálp á meðan þeir komast
yfir erfiðasta tímabilið. Kerfið gerir
samt sem áður ekki ráð fyrir þessu,
frekar en ýmsu öðru í sambandi við
umönnun dauðveiks fólks.
Ríkið ýtir líka undir þetta með því
að launa lækni sem skoðar eyru tíu
sjúklinga á klukkustund margfalt
meira en þann, sem situr í klukku-
tíma og talar við krabbameinssjúkl-
ing í sálarstríði hans. Finnst mönn-
um þetta eðlilegt? Það er sífellt mið-
að við hvað þú sinnir mörgum sjúkl-
ingum, ekki hvað þú ert að gera fyr-
ir þá. Þess vegna virkar kerfið ekki
hvetjandi fyrir lækna í þá átt að
sinna hverjum og einum meira en
nú er gert. Þetta er sorgleg stað-
reynd, sem endurspeglar afstöðu
samfélagsins til vinnu og launa. Það
er magnið sem gildir."
SJALDAN BEÐIÐ UM
PREST
— Erum vid íslendingar langt á
eftir öörum þjóðum hvað þetta
varðar?
„Við erum aftarlega á merinni
hvað varðar umræðu um dauðann
— þessa óhjákvæmilegu afleiðingu
lífsins. Hér er umræða um þessi mál
ekki almenn. Vonandi verður fund-
urinn á sunnudaginn til þess að
vekja einhverja til umhugsunar."
Hvað með hlut sjúkraliða / um-
önnun dauðveikra sjúklinga? Ég tók
eftir því, að það á enginn sjúkraliði
að tala á ráðstefnunni.
„Sjúkraliðar gegna vissulega
stóru hlutverki, sem alls ekki má
vanmeta. Fyrirlesararnir eru hins
vegar allflestir á einhvern hátt sér-
menntaðir eða sérþjálfaðir í umönn-
un sjúklinga með ólæknandi sjúk-
dóma og ætli það sé ekki ástæðan
fyrir því að enginn sjúkraliði er þar
á meðal."
— Biðja sjúklingar oft um prest,
þegar dauðinn nálgast?
„Nei, mjög sjaldan. Það hefur lík-
lega skeð tvisvar á mínum ferli, að
því er mig minnir. En það er kannski
Bryndfs Konráðsdóttir, hjúkrunarfræð-
ingur: „Læknarnir eru oft uppi á stalli og
sjúklingarnir kunna ekki við að spyrja þá
út úr."
líka mér að kenna. Ég hef ef til vill
ekki hugað nægilega að þeirri hlið.
Trúin er hins vegar stór þáttur í lífi
margra og það er mjög nauðsynlegt
að hafa presta með í hópi, sem sinn-
ir dauðvona sjúklingum."
— Ert þú sammála kenningum
Kúbler-Ross um stigin fimm, sem
dauðvona sjúklingar ganga í gegn-
um?
„Þau eru afskaplega mikil einföld-
un, enda er Ross e.t.v. ekki mikill vís-
indamaður. Hún hefur hins vegar
unnið mikið og ómetanlegt afrek
með starfi sínu — hún hefur hrein-
lega alið okkur upp í þessum fræð-
um.“
ÞJÁNINGARLEYSI ER
MARKMIÐIÐ
— En Sigurður, er raunverulega
hœgt að sjá til þess að allir sjúkling-
ar séu kvalalausir fram í andlátið?
Eru þeir þá ekki bara í meðvitund-
arlausu dái?
„Það er hægt að láta langflestum
líða vel, þrátt fyrir verkina t.d. með
morfíngjöfum. Fólkið finnur fyrir
aukaverkunum, en það er eins og
sálin geti eftir nokkurra daga aðlög-
un hafið sig upp yfir þær. Sálin stillir
sig eiginlega ofar — ofan við auka-
verkanirnar.
Sjúklingnum getur þá liðið vel,
þrátt fyrir allt, og getur jafnvel verið
heima með sínum nánustu og átt
með þeim ómetanlegar stundir. Það
er einmitt markmiðið: Að sjúkling-
urinn geti notið hverrar stundar
sem hann á ólifaða og að hann þurfi
ekki að þjást. Lyfsalarnir svitna
Sigurður Árnason læknir: „Læknar og
aðrir eiga erfitt með að umgangast deyj-
andi manneskjur."
sjálfsagt oft, þegar þeir sjá stærð
skammtanna sem ætlaðir eru fólki,
sem enn dvelst í heimahúsum. En
það er réttur hvers einasta einstakl-
ings að vera kvalalítill og meðal
sinna nánustu allt þar til hann skilur
við. Einnig á hann að geta dáið
áhyggjulaus í þeirri fullvissu að ann-
ast verði um fjölskyldu hans að hon-
um látnum."
— Er starf krabbameinslœknis
ekki óskaplega krefjandi fyrir eigið
sálarástand?
„Auðvitað er þetta mikið álag,
sérstaklega þegar margir sjúklingar
deyja um svipað leyti. Starfið hefur
ekki gert mig neitt minna hræddan
við dauðann — ég get ekki sagt það.
Hins vegar hefur það kennt mér
að lifa meira fyrir stundina, sem er
að líða. Það eina sem við vitum að
er öruggt, er „hér og nú“. Ég geri
ekki margar áætlanir fram í tímann,
því reynslan kennir manni að slikt
getur allt brugðist.
Þegar álagið er mest í vinnunni
hjá mér, verð ég fúll og erfiður í
sambúð. Við slíkar aðstæður finnst
manni þau vandamál, sem upp
koma á heimilinu, þvílík smámál að
maður leiðir þau oft hjá sér. Það er
tæpast þægilegt fyrir konuna og
börnin — ég geri mér grein fyrir
því.“
— Hvað gerirðu til þess að hressa
upp á sálartetrið?
„Ég les. Sérstaklega finnst mér
gott að lesa ljóð. Þau eru róandi.
Síðan hleyp ég. Þegar maður er
búinn að hlaupa nokkra stund,
hverfa allar erfiðar hugsanir eins og
dögg fyrir sólu.
Sigrún Proppé listmeðferðarfræðingur:
„Ég hjálpa sjúklingum að túlka sitt eigið
myndmál."
Þar að auki á ég hross. Það er fátt
eins gott fyrir sálarlífið og að moka
hrossaskít, skal ég segja þér.“
— Að lokum, Sigurður. Halda
sjúklingarnir lengi í vonina um
bata?
„Mannskepnan heldur áfram að
vona jafnlengi og hún lifir. Líf og
vonin eru samfellur. Sjúklingarnir
aðlaga vonina hins vegar því sem
þeir hafa og lífinu eins og það er
heima. Þeir setja sér markmið í
samræmi við ástand sitt; ákveða
kannski að á morgun skuli þeir sitja
í stól kortéri lengur en í dag, eða að
á morgun skuli þeir reyna að þvo sér
sjálfir, og svo framvegis. Og það er
einmitt eitt af meginhlutverkum
okkar að hjálpa sjúklingum að sætta
sig við orðinn hlut og notfæra sér
það sem þeir geta en einblína ekki
um of á það sem þeir fá ekki gert.“
LISTMEÐFERÐ VIRKJAR
SKÖPUNARÞÖRFINA
Þriðji og síðasti fyrirlesarinn, sem
við höfðum samband við, var Sig-
rún Proppé. Sigrún er listmeðferð-
arfræðingur. Ég spurði hana fyrst,
hvernig fólk með hennar menntun
tengdist umræðunni um dauðann.
„Það er m.a. á okkar sviði að
vinna með það, sem gerist í tilfinn-
ingalífinu þegar fólk kemst í snert-
ingu við sorg og örvæntingu. Við
vinnum með starfsfólki, sem annast
dauðveikt fólk, með dauðvona
sjúklingum og einnig með aðstand-
endum, bæði fyrir og eftir andlátið."
— Hver er tUgangur listmeðferðar
fyrir þessa aðila?
„Tilgangurinn er sá að styðja fólk-
ið, styrkja það og hjálpa því að átta
sig á eigin tilfinningum og viðbrögð-
um. Það fara auðvitað ýmsar
kenndir af stað við að vita dauðann
nálgast. Ég hjálpa sjúklingnum og
aðstandendum að vinna sem hrað-
ast úr tilfinningalegum upplifunum
og flýta fyrir stigunum, sem Kúbler-
Ross hefur sett fram kenningu um.
Því fyrr sem viðkomandi kemst á
lokastigið, sem einkennist af jafnað-
argerði og sáttum, því betra. Fyrir
sjúkling getur skipt sköpum að fá
aukið baráttuþrek eða taka því
óumflýjanlega á uppbyggjandi hátt.
Listmeðferð er grein af sállækn-
ingum þar sem notast er við myndlist-
arefni, sem sjúklingnum er fengið til
þess að tjá sig með. Við notum m.a.
leir, liti og annað efni til þess að örva
tjáninguna. Þannig fær manneskjan
útrás og þetta auðveldar úrvinnslu
tilfinninganna, sem bærast innra
með henni.“
— Túlkar þú síðan verkin, sem
fólkið skapar?
„Nei, ég geri það ekki. Ég hjálpa
fólkinu að túlka sjálft sitt eigið
myndmál til að auka sjálfsskilning
og innsæi. Ég virkja leik- og tjáning-
arþörfina, sem býr innra með okkur
öllum — sköpunarþörfina. Forkunn-
átta eða hæfni í listum er alls ekki
nauðsynleg og því geta allflestir
nýtt sér þessa aðferð með góðum
árangri. Þetta hentar hins vegar ein-
staklega vel, þegar börn eru annars
vegar. Börn teikna alltaf sjálf sig, líð-
an sína og sitt nánasta umhverfi."
Þó svo umræða um sorgina og
dauðann sé ef til vill ekki langt kom-
in í okkar lokaða, íslenska þjóðfé-
lagi, er greinilega til margt áhuga-
samt og hugsandi fólk, sem tilbúið
er að stuðla að þeirri hugarfars-
breytingu, sem enn á langt í land
meðal vor. Fyrsta skrefið er ráð-
stefnuhald innan heilbrigðisstétt-
anna, síðan stendur til að halda slík-
ar ráðstefnur fyrir almenning og
öllu þessu fylgir vonandi opinskárri
umræða úti í þjóðfélaginu. Enn sem
komið er finnst manni þó framandi
að heyra talað um rétt einstakiings-
ins í tengslum við dauðann — þetta
bannorð í firrtum heimi Vestur-
landabúanna.
HELGARPÓSTURINN 15