Helgarpósturinn - 27.11.1986, Side 16

ENN EITT VIGI KARLA AÐ HRYNJA
EÐA ÞEGAR BÖRN KENNA SIG FREKAR VIÐ MÆÐUR SÍNAR EN FEÐUR
Hörður J. Oddfrlðarson, afgreiðslustjóri: Á Hag-
stofunni voru menn með tóma útúrsnúninga og
vesen. En ég hafði mitt fram.
Ingunn Asdísardóttir, leikstjóri: Þetta tók mig fleiri
mánuði. Ég nánast bjó á Hagstofunni!
Hróar Jóhönnuson: Ég sá enga ástaeðu til að kenna
mig við mann sem rak mig að heiman. Þetta er
hreint mannréttindamál...
Sif Ragnhildardóttir: Bankastjórinn sagði eftirnafn-
ið fallegt og virðulegt. Og ég fékk lánið!
Þaö hefdi uafalaust breytt litlu
fyrir þróun tslensku þjódarinnar
þótt Snorri hefdi nefnt sig Guð-
nýjarson en ekki Sturluson. Né
þótt Jón biskup hefdi verið
Elínarson en ekki Arason. Óneit-
anlega hlytu eftirnöfn manna og
kvenna þó ad vera fjölbreyttari ef
forfeður okkar hefðu fest í sessi
sem jafngildar hefðir ad börn
boeru eftirnöfn beggja foreldra eda
annars þeirra að vild. Nóg hefði
verið að öll óskilgetin börn bceru
eftirnafn mœðta sinna, þvt þau
hafa veriö ansi mörg í gegnum
tíðina.
Síðari ár hefur það orðið æ
algengara að einstaklingar leiti til
Hagstofunnar til að fá nafni sínu
breytt. Það heyrir enn til undan-
tekninga að nöfnum sé breytt á
þann hátt að einstaklingarnir taki
upp eftirnafn samkvæmt fornafni
móðurinnar. Það færist þó í vöxt.
Við lauslega athugun Helgar-
póstsins fundust fljótt 9 nöfn
einstaklinga sem kenna sig við
móður sína: Höröur J. Oddfríðar-
son, Ingunn Asdísardóttir, Sif
Ragnhildardóttir, Hróar Jó-
hönnuson, Helena Önnudóttir,
Helga Grétudóttir, Jenný Grétu-
dóttir, Margrét Margrétardóttir og
Ingibjörg Gyða Guðrúnardóttir.
Allt þetta fólk er á aldrinum
20—35 ára. Við röbbuðum stutt-
lega við fjögur þau fyrst töldu.
HÖRÐUR: SJÁLFSÖGÐ
RETTINDI
Hörður J. Oddfríðarson er
afgreiðslustjóri Þjóðviljans og er
frambjóðandi til forvals Alþýðu-
bandalagsins í Reykjavík. Hann
tjáði blaðinu að hann hefði alist
upp hjá móður sinni og lítið haft
af föður sínum að segja og því
hefði honum þótt eðlilegt að
kenna sig frekar við móður sína
en föður. Nafnabreyting hans kom
til framkvæmda nú í haust. „Ég
hafði stundum í gamni verið kall-
aður Oddfríðarson og nafnið hafði
alltaf blundað í mér. Það kom að
því að ég hélt niður á Hagstofu og
kynnti mér málið. Þar voru menn
hins vegar með tóma útúrsnún-
inga og vesen. En á endanum
hafði ég mitt fram. Mér finnst
þetta enda sjálfsagður hlutur og
eðlilegur þegar einstaklingar alast
aðeins upp hjá móður sinni. Eftir-
nöfn eru til að greina okkur í
sundur og segja hverra manna við
erum. Hver og einn verður að
ráða því hvort hann vil karlkenna
sig eða kvenkenna."
Aðspurður hvort hann sæi fram
á riðlun ríkjandi hefðar í náinni
framtíð sagði Hörður að það hlyti
að koma að því, en ómögulegt
væri að segja hversu hröð þróunin
yrði. í raun væri ekki hægt að tala
um raunverulegt jafnrétti fyrr en
þetta væru sjálfsögð réttindi allra.
Hörður sagði viðbrögð yfirleitt hin
sömu þegar hann segði til nafns á
opinberum vettvangi. „Fyrst er
hváð. Sagt HA?? Ég þarf iðulega
að endurtaka nafnið einu sinni
eða tvisvar. Ég man eftir einu pín-
legu tilfelli, þá var ég að greiða
með kreditkorti mínu og skrifaði
óvart fyrra eftirnafnið undir, Jóns-
son. Stúlkan leit á þetta furðu-
legum svip og eldroðnaði, en
hljóp síðan eitthvað á bak við og
kom þá fram miðaldra kona ásamt
stúlkunni. Hún taldi mig hafa gert
einhver mistök og spurði hvort ég
ætti örugglega þetta kort. Ég
jánka og hún spyr mig að heiti. Þá
tekur hún upp á því að skamma
stúlkuna fyrir að láta vitlausan
mann skrifa undir!“
INGUNN:
RÖKRÉTTARA
AD MÆÐRA
Allir viðmælendur blaðsins
sögðu frá því að erfitt væri að því
er virtist fyrir Hagstofuna og
kerfið almennt að melta slíkar
nafnabreytingar. Ingunn Ásdísar-
dóttir breytti nafni sínu fyrir
áratug. „Þetta tók mig fleiri
mánuði. Ég nánast bjó á Hagstof-
unni! Þeim fannst þetta ekki nógu
sniðugt, en ég stóð fast á mínu.
Vandamálið virtist vera að þeir
voru nýbúnir að tölvuvæða og að
ég skyldi vera með tvö fornöfn,
Sigríður Ingunn. Ég mátti heita
Sigríður I. en ekki S. Ingunn, því
tölvan tók ekki S. Ingunn var mér
sagt. Útkoman varð að fyrra
nafnið var fellt niður. Hins vegar
virtust vera óskiljanleg vandkvæði
að breyta þessu þar eð fólkið var
hreinlega ekki fúst til þess að
standa í slíku „veseni". En ég fékk
mínar breytingar, þó varð ég að
halda föðurnafninu og það er
ennþá þarna með. Hvort það er
æskilegt að einstaklingar kenni sig
við mæður sínar finnst mér að sé
mál hvers fyrir sig. Það má
reyndar segja að það sé rökréttara
að kenna sig við móðurina. En
mér finnst það eðlilegt að þar sem
feður koma hvergi nálægt uppeldi
viðkomandi einstaklings þá séu
börnin kennd við mæðumar."
Ingunn sagði sömu sögu og
Hörður um viðbrögð fólks við
nafni hennar. „Fólk segir HA? Og
lítur upp og er undrandi. Stundum
þarf ég að stafa nafnið, en fólk er
iðulega jákvætt og brosir elsku-
lega. Það kemur einstaka sinnum
fyrir að umræður skapast og
stundum er ég spurð um ástæður
fyrir eftirnafninu. Ég segi eins og
er, að ég þekkti ekkert föður minn
í æsku. Almennt hef ég ekki orðið
fyrir neinum erfiðleikum nafnsins
vegna, en þó er ég sannfærð um
að ef ég hefði borið nafn þetta frá
upphafi hefði mér verið strítt sem
barni, sérstaklega í þorpi eins og
ég bjó í.“
HRÓAR: ERFIÐ
MELTING FYRIR
KERFIÐ
Hróar Jóhönnuson er tæplega
tvítugur og starfar í skemmtigarð-
inum í Hveragerði. Hann sagði
ástæðuna fyrir nafnabreytingu
sinni ekkert leyndarmál. „Mér
hefur alla tíð líkað betur við
móður mína en föður. Hann rak
mig að heiman og ég sá enga
ástæðu til að bera eftirnafn manns
sem hefur rekið mig að heiman.
Því lét ég breyta þessu fyrir
tveimur árum síðan, en það
reyndist talsvert mál á Hagstof-
unni. Ég var yfirheyrður þar og
spurður hvort þetta væri ekki gert
í einhverju reiðikasti og hvort ég
vildi ekki hugsa mig betur um. En
þeir samþykktu þetta að lokum og
það fylgdu fleiri breytingar í kjöl-
farið — í bönkum og víðar. Það
var t.d. fyrst í haust að ég fékk
bankakort, því eitthvað hafði
klikkað. Það er eins og kerfið
gleypi ekki við svona löguðu. Ég
segi fyrir mitt leyti að þetta er
sjálfsagður hlutur að gera ef fólk
fer fram á það. Þetta er í mínum
augum hreint mannréttindamál.
Þetta á eftir að verða mun
algengara hjá þessari góðu kyn-
slóð sem nú er að koma upp. Við
eru framtíðin."
Hróar sagði að þegar fólk heyrði
nafnið hváði það venjulega og
spurði „Jóhannesson?" „Ég ítreka
venjulega rétt nafn, en sleppi því
ef það skiptir ekki máli, því satt
að segja er ég orðinn nokkuð
leiður á því að vera með sífelldar
leiðréttingar. Þetta tekur tíma, en
þegar lólk loks nær þessu er
nafnið ekki til trafala."
SIF: TVÆR SKATTA-
SKÝRSLUR OG
TVÖ BÖRN
Tilfelli Sifjar Ragnhildardóttur
söng- og leikkonu var þessara til-
fella flóknast. Hún var ættleidd 10
ára og opinber eða óopinber eftir-
nöfn hennar hafa alls verið 5! Sif
hefur þannig á ýmsum tímabilum
borið eftirnöfnin Stefánsdóttir,
Birgisdóttir, Smith, Breiðdal og
loks Ragnhildardóttir. „Ég hafði
ekki séð föður minn frá því ég var
tveggja ára og ekkert kynnst fjöl-
skyldu hans þó hún væri allt í
kringum mig. Mér fannst leiðin-
legt að bera ættarnafn og tók upp
á því að nefna mig Sif Breiðdal
Ragnhildardóttur. Ég bjó í Svíþjóð
þegar ég gerði upp hug minn og
heim komin fór ég að kanna
.málin hjá Hagstofunni, en þar
.komu ýmis vandkvæði í ljós
vegna ættleiðingarinnar. Að
lokum var fallist á Ragnhildar-
dóttir og mér fannst að mamma
ætti það fyllilega skilið að ég bæri
hennar nafn. Eg er einstæð móðir,
á 12 ára son og hann er stundum
spurður að því hvort hann ætli að
fylgja fordæmi mínu. Hann
svaraði eitt sinn frænku sinni
spekingslega: Tíminn á eftir að
leiða það í ljós.“
Sif sagði að við nafnabreyt-
inguna hefði hún borið tvö nafn-
númer og allt farið í rugl. „Ég
fékk tvær skattaskýrslur og hafði
allt í einu tvö börn á framfæri og
þannig mætti áfram telja. En þrátt
fyrir þessa erfiðleika held ég að
það komi til með að verða æ
algengara, sérstaklega hjá ein-
stæðum mæðrum, að börn séu
mæðruð. Sérstaklega ef sam-
bandið við föðurinn er lítið sem
ekki neitt. Ég þekki margar ein-
stæðar mæður og hef hvatt þær til
þess að íhuga þetta. Og nokkrar
þeirra eru að því.“
Sif sagði frá svipuðum viðbrögð-
um og fyrri viðmælendur. „En
mér er mjög minnisstætt þegar ég
leitaði eitt sinn til bankastjora hjá
Sparisjóði Reykjavíkur og ná-
grennis. Mig vantaði lán, en ég
var nýkomin frá Svíþjóð og hvorki
með reikning né í fastri vinnu.
Enda hafði mér verið bent á
hversu hæpið erindi mitt væri. En
ég sest inn til bankastjórans og
hann íhugar málið vel og lengi og
segir síðan skyndilega „Ragnhild-
ardóttir, já!“ Síðan ræðum við
þetta lengi og hann sagði að þetta
væri fallegt og virðulegt og varð
strax jákvæður. Nú, og ég fékk
lánið!“
AF ALBERTI
INDÍÖNUSYNI
RAÐHERRA OG
FLEIRUM
Við minntumst í upphafi á
Snorra Guðnýjarson (Sturluson) og
Jón biskup Elínarson (Arason).
Það má velta því fyrir sér hvers
vegna börn eru ekki í ríkara mæli
kennd við mæður sínar. Svarið er
sjálfsagt hvoru tveggja hefð og
karlremba. En ef reglan hefði
verið á hinn veginn? Við skulum í
lokin líta á nokkur dæmi um nafn-
togaða einstaklinga og rjúfa þessa
hefð. Við hefðum Steingrím
Vigdísarson sem forsætisráðherra,
Þorstein Ingigerðarson fjármála-
ráðherra, Albert Indíönuson
iðnaðarráðherra. Við hefðum
Jóhannes Ólafarson Seðlabanka-
stjóra, Markús Örn Berthuson
útvarpsstjóra, Hallvarð
Vigdísarson ríkissaksóknara,
Georg Ölduson verðlagsstjóra og
Pétur Guðrúnarson biskup íslands.
Forseti íslands væri Vigdís
Sigríðardóttir, Ragnhildur
Kristínardóttir væri heilbrigðis- og
tryggingaráðherra, Hólmfríður
Ástudóttir fegurðardrottning og
fóstra og Aðalheiður
Ingibjargardóttur væri formaður í
Sókn. Sitt sýnist sjálfsagt hverjum!
leftir Friðrik Þór Guðmundsson myndir Jim Smart
16 HELGARPÓSTURINN