Helgarpósturinn - 27.11.1986, Qupperneq 31

LISTAP
FORVITNI
FREKAREN
EFTIRSJÁ
rak Þorvald Þorsteinsson myndlistarmann til
að hverfa aftur í ævintýraheim barnanna og
semja þaðan myndskreytta sögu — Skilaboða-
skjóðuna
Þorvaldur: „Núna er allt útbfað f vinsældalistum. Meira að segja eru ákveðnar skoðanir
f fjórða sæti á útleið..." Smartmynd.
,,Þad eru fimm ár sídan ég upp-
götvaöi þessa tilfinningu ad vinna
med bókarform — og hún hefur
hitnað mikið síðan. Þessi ást á bók-
arforminu er til dœmis ein afhöfuð-
ástœðunum fyrir því að ég valdi ný-
listadeild MHÍ. Þar hefur mér gefist
frelsi til að prófa mig áfram á þess-
um meiði, að vísu meö frumstœðri
tœkni; stensil- og offsetfjölritun,
teikningum og texta...
en altént upphafið," segir Þorvald-
ur Þorsteinsson myndlistarnemi á
síðasta ári MHÍ sem núna hefur
vatnslitað ævintýramyndir við eigin
ævintýrasögu. Og allt í lit. Mál &
menning gefur út í stóru broti,
smekklegu og vönduðu.
Það er býsna sjaldgæft að forlag
sendi frá sér barnabók þar sem sam-
an fer texti og myndir sama íslenska
listamanns — í þessu tilviki mynd-
listarmanns, sem valdi sér ævintýra-
heiminn að viðfangsefni, veröld
barna. Hversvegna?
„Síðustu misserin hef ég litið æ
meira til fortíðarinnar í mínum við-
fangsefnum í myndlistinni. Ég hef
verið að endurskapa að einhverju
leyti myndefni og texta sem ég
kynntist sem barn,“ svarar Þorvald-
ur en tekur jafnframt fram: „En
þetta er ekki dapurleg eftirsjá, miklu
heldur forvitni, segjum forvitni
fremur en nostalgía."
Bók Þorvalds heitir Skilaboða-
skjóðan. Þar segir af stráksa í ævin-
týralandi sem hefur alltaf langað
sjálfan að lenda í ævintýri. Stefið er
gamalkunnugt en útsetning Þor-
valdar fersk og fágætlega hug-
myndarík. Hann er spurður hvernig
það hafi verið að hverfa aftur til
bernskunnar...
„Auðvelt, hvort sem það er nú því
að þakka að ég sé skammt á veg
kominn andlega eða hæfileikanum
til að endurlifa. Mér fannst þetta líka
notalegt. Ég býst við að þetta sé
uppspretta sem nýtist mér lengi í
listinni. Tími bernskunnar segir mér
svo mikið um nútímann. Þegar ég
dreg fram það liðna finnst mér ég
eiga betra með að átta mig á því sem
er boðið uppá í dag. Eftir á er maður
ekki eins æstur í að gleypa allt hrátt
sem er efst á vinsældalistunum.
Núna er allt útbíað í vinsældalistum.
Meira að segja eru ákveðnar skoð-
anir í fjórða sæti á útleið."
En það er önnur saga. Þorvaldur
bendir á nauðsyn þess að varðveita
æskuna, ákveðin öfl reyni að rjúfa
samhengið á milli okkar og sögunn-
ar og landsins og hafi hag af því að
sem flestir séu gleymnir á sem mest
af því sem máli skiptir. Þetta komi
kannski hvað skýrast fram í barna-
deild afþreyingariðnaðarins. Og
hann heldur áfram á þessum nót-
um:
„Ég lít svo á að þessi bók mín —
Skilaboðaskjóðan — með öllum sín-
um gömlu ævintýrareglum og fornu
gildum sé framlag til þeirrar baráttu
sem verður að eiga sér stað í okkar
litla landi sem nú stendur berskjald-
að frammi fyrir fjölþjóðahímennum
sem láta sig engu varða tilfinningar
sem ekki er hægt að græða á.“
Þorvaldur segist ekki geta skil-
greint það betur fyrir hvaða aldurs-
hóp bókin sé, en sem nemur þessum
orðum: „Þar gildir hið sama um les-
endur og mig. Ef ég hef unnið verk-
ið heiðarlega á það ekki að vera fyr-
ir ákveðinn aldurshóp öðrum frem-
ur heldur fyrir alla þá sem geta haft
áhyggjur af öðru en heilsufari
Monakó-prinsessu og þora að kann-
ast við gamla íslenska sveitamann-
inn sem blundar í okkur öllurn."
-SER.
FELAG áhugamanna um bók-
menntir sem stofnað var í fyrra er
óðum að skapa sér nafn í bæjarlíf-
inu. Fundir í haust hafa verið vel
sóttir og spurst prýðilega. Síðasti
atburður var fyrirlestur Arna Berg-
mann um Fjodor Dostojevskí, 18.
okt. sl. Árni ræddi um risana í rússn-
eskum bókmenntum á 19. öld og
velti fyrir sér hvernig á því stæði að
Dostojevskí væri vinsælastur þeirra
núna. Helsta skýringin á vinsældun-
um sagði Árni að væri sú að Dostoj-
evskí hefði flestum betur kunnað að
nýta sér aðferð reyfarans við alvar-
lega skáldsagnaritun.
Næsti viðburður á vegum Félags
áhugamanna um bókmenntir er
fundur um íslenskar bókmenntir í
samtímanum. Hann verður haldinn
í Odda, nýja húsinu á háskólalóð-
inni, laugardaginn 29. nóv., kl.
14.00. Ræðumenn verða fjórir, tveir
tala um ljóðagerð, tveir um skáld-
sögur; Eysteinn Þorvaldsson ræðir
um vaxtarbrodd íslenskrar ljóða-
gerðar á síðustu árum, Elísabet Þor-
geirsdóttir talar um stöðu Ijóðsins
eins og hún horfir við skáldum,
Guðmundur Andri Thorsson talar
um íslenskar skáldsögur undanfarin
ár og Einar Már Guðmundsson flyt-
ur erindi sem hann kallar Nútíminn
hefur gert þér ljóta glennu. . .
KNUDSENSættin kemur sam-
an á niðjamóti í Broadway sunnu-
daginn 30. nóv. kl. 14:30. Tilefnið er
útgáfa tveggja binda veglegs verks
um ættina, sem prýtt er ljósmynd-
um af á fimmta þúsund einstakíing-
um.
Það sem gerir þetta niðjatal frá-
brugðið áður útgefnum verkum af
þessu tagi, er að nú er í fyrsta sinn
rakin sannkölluð „Reykjavíkurætt",
með upphaf sitt í Kvosinni. Það er
því vel við hæfi að slikt rit sjái dags-
ins ljós á afmælisári borgarinnar.
Niðjatal Knudsensættar er talið
frá þeim hjónum Lauritz Michael
Knudsen, kaupmanni í Reykjavík,
og konu hans, Margrethe Andreu, f.
Hölter, en niðjar þeirra í dag, sem
vitað er um, eru 3850 og eru dreifðir
víða hér á landi og erlendis.
Það gefur auga leið, svo fjölmenn
og dreifð sem Knudsensættin er, að
ekki „þekkja allir allá', og á niðja-
mótinu í Broadway á sunnudaginn
gefst afkomendum Knudsenshjón-
anna einmitt tækifæri til að kynnast
betur innbyrðis, uppgötva t.d. að
maðurinn í næsta húsi, eða einhver
þekkt persóna úr þjóðlifinu, er
kannski náinn ættingi.
Niðjatalið, sem er fjórða verkið í
ritröðinni íslenskt ættfræðisafn, er
gefið út af bókaforlaginu Sögusteini.
COBRA hópurinn gamli er með
verk á samsýningu í Malmö um
þessar mundir, en hann var stofnað-
ur á seinni hluta fimmta áratugarins
með Svavar Guönason, frumkvöðul
í íslenskri myndlist, innanborðs.
Verk eftir Svavar eru nú á sýningu í
Malmö, en auk hans verk eftir aðra
kunna meðlimi þessa hóps, sem
innihélt rjómann af myndlistar-
hræringum Evrópu á sinum tíma.
Nefna má Kemeny, Götz, Sonju
Ferlov Mancoba og Ernest Man-
coba, Else Alfelt og Mogens Balle.
Nafnið Cobra stendur fyrir þrjár
Evrópuborgir, Copenhagen, Brussel
og Amsterdam, en upprunalega
fylgdi Pasto á eftir sem stóð fyrir
Paris og Stockholm.
HELGARPÓSTURINN 31
BOKMENNTIR
eftir Gunnlaug Ástgeirsson
Nýjar slóðir
Thor Vilhjálmsson:
Grámosinn glóir.
Skáldsaga. (267 bls.)
Svart á hvítu 1986
Verð: Kr. 1560.
Thor Vilhjálmsson er eins og
flestum er kunnugt einn mikilvirk-
asti rithöfundur þjóðarinnar á síð-
ari helmingi þessarar aldar. Fram
til þessa hafa komið út eftir hann
á annan tug skáldverka, nokkur
ritgerðasöfn, tvær ljóðabækur,
auk þriggja á ensku. Auk þess hef-
ur hann samið leikþætti, þýtt
fimm leikrit og þrjár skáldsögur.
Er þar skemmst að minnast Hlut-
skipti manns og Nafns rósarinnar
sem mikla athygli vöktu.
Það eru nú liðin ein sjö ár síðan
Thor sendi síðast frá sér skáldsögu
og er því þess að vænta að nýrrar
skáldsögu frá honum sé beðið
með nokkurri eftirvæntingu. Og
því er ekki að neita að Thor kemur
á óvart.
í þessari sögu er söguþráður
verulega gildari þáttur í sköpunar-
verkinu en í flestum fyrri skáld-
sögunum. Söguefnið er reyndar
byggt á sakamáli frá síðasta hluta
síðustu aldar sem átti sér stað í
Þingeyjarsýslu og þekkt er undir
nafninu Sunnevumál. Var það
eitt fyrsta dómsmál Einars Bene-
diktssonar, þegar hann leysti föð-
ur sinn af frá sýslumannsstörfum.
Hinsvegar skipta sögulegar fyrir-
myndir litlu máli í þessu verki, höf-
undur fer algjörlega sínu fram og
er alls ekki að setja saman heim-
ildarskáldsögu og á mörkunum að
verkið falli undir venjulega skil-
greiningu á sögulegri skáldsögu,
þó atburðir hennar eigi að eiga sér
stað fyrir um eitthundrað árum.
Höfundur leggur reyndar töluvert
uppúr að kalla fram tíðaranda og
það umhverfi sem persónurnar
hrærast í, en áhersla hans er samt
fyrst og fremst á innra líf persón-
anna. Tilfinningar, hugrenningar
og hvatir fólksins sem kemur við
sögu eru aðalviðfangsefni höf-
undar.
Sagan er römmuð af með upp-
hafs- og lokakafla. í upphafi situr
verðandi menntamaður úti í
Kaupmannahöfn og nýtur lysti-
semda stórborgarlífsins. Skömmu
síðar er hann staddur heima á ís-
landi þar sem hann leysir af sýslu-
manninn föður sinn og fær í hend-
ur sakmál sem snýst um örlög
fólks sem lifir í þröngu og mögu-
leikalausu samfélagi þar sem til-
finningar verður að bæla vegna
þess að þær eiga sér engan farveg.
Fyrir hinn unga mann verður
þetta hörð og erfið lífsreynsla.
Hann er staddur í veröld sem er
fullkomin andstæða við það sem
hann hefur áður upplifað, er í
reynd á allt annarri plánetu, þar
sem þó lifir fólk sem er manneskj-
ur eins og hann sjálfur. Að lokum
situr hann aftur úti í Kaupmanna-
höfn og þar er eins og ekkert hafi
gerst þó hann sé breyttur maður
sjálfur.
Þessi saga er sögð af mikilli
íþrótt. Þó hún sé alls ekki byggð
upp eins og sakamálasaga, nýtir
höfundur sér ýmsar aðferðir sem
ættaðar eru úr þeim bókmenntum
með sínu eigin lagi. Með misvís-
andi upplýsingum, svolítilli ferð
um tímann og breytingum á sjón-
arhorni þar sem höfundur færir
stöðugt til vitundarmiðju sögunn-
ar byggir hann upp spennu og eft-
irvæntingu. Það er t.d. ekki ljóst
fyrr en uppúr miðri bók út á hvað
sakamálið eiginlega gengur, þátt
fyrir að allar höfuðpersónur hafi
fyrir löngu komið fram.
Persónulýsingar höfundar eru
mjög sterkar. Lesandinn er smám
saman að fá upplýsingar um per-
sónurnar, ýmist með hugsunum
þeirra, samtölum, breytni þeirra
allri auk frásagna af baksviði
þeirra og fortíð. Höfundur leggur
sterka áherslu á að allt eru þetta
manneskjur með tilfinningar,
langanir og þrár, þrátt fyrir að þau
hrekist inn í ógnvænlega atburða-
rás. Það er ekkert einfalt við þetta
fólk. Barátta þess stendur á milli
ástríðna, tilfinninga, siðalögmála
og samfélagsreglu. Ef þrúgunin
verður of sterk getur útrásin leitt til
óskapa og grimmilegra örlaga
sem enginn fær við ráðið.
Eins og í fyrri bókum Thors er
það samt stíllinn sem fangar les-
andann mest. Myndvísi höfundar
er söm við sig, ef til vill aðeins hóf-
stilltari en áður. Myndirnar fljóta
fram hver af annarri, ýmist hratt,
hægt, ólgandi, kyrrar, straum-
þungar eða lygnar. Náttúran, fólk-
ið og allt umhverfið verður ljóslif-
andi, fjölskrúðugt og litauðugt.
Stundum vinnur hraði stílsins með
spennunni en stundum á móti
henni, hægir á eða hraðar í enda-
lausum fjölbreytileika.
Grámosinn glóir er aðgengilegri
til lestrar en margar fyrri sögur
Thors og tilvalin til þess að brjóta
niður þráláta fordóma gagnvart
þessum ágæta höfundi. Sagan
svíkur ekki forvitna lesendur.