Helgarpósturinn - 27.11.1986, Blaðsíða 36

Hvað segir AIDS-hræðslan um okkur sjálf og samfélagið?
Flestir ganga út frá þeirri hug-
mynd aö AIDS sé sjúkdómur sem
ekki sé hœgt aö hemja og þaöan at
síöur hafa stjórn á. í raun er þetta
ranghugmynd því á hvaöa mínútu
sem er getum viö heft útbreiöslu
veikinnar án þess aö takmarka þaö
kynlífs-„frelsi" sem Vesturlandabú-
ar hafa öölast. Ef allir tœkju sig til í
dag og notuöu eftirleiöis smokka
viö hverjar samfarir, myndi enginn
smitast af AIDS héöan í frá (meö
einni undantekningu: sprautusjúkl-
ingar). Sú vitneskja sem viö höfum
öölast um útbreiöslu veirunnar felur
m.a. í sér aö AIDS smitast einkum
meö sœöi og blóöi. Og smokkurinn
er örugg smitvörn þegar kynlíf er
annars vegar.
Enn veigra áiitsgjafar og fjölmiðl-
ar sér við að flytja þennan boðskap
með lúðraþyt og söng. Smokkar eru
yfirleitt aðeins nefndir í framhjá-
hlaupi í almennum ráðleggingum
varðandi smitvarnir. Almenningur
hefur heldur ekki valið þann kost að
iosa sig við AlDS-hræðsluna í eitt
skipti fyrir öll með því að nota
smokka.
Hvers vegna? Vissulega eru ýmsir
frekar mótfallnir smokkanotkun af
tilfinningaástæðum. En þegar i hlut
á sjúkdómur sem er útmálaður sem
plága aldarinnar, versta ógnun við
mannkynið eftir að atómsprengjan
var fundin upp, nægir varla sú út-
skýring að okkur finnist bara hálf
fúlt að nota smokka þegar við sof-
um hjá. Engu er líkara en þetta ein-
falda ráð dragi vigtennurnar úr
AIDS-skrímsIinu og geri okkur dálít-
ið spæld, eiginlega pínulítið von-
svikin í óttablandinni aðdáun okkar
á því sem við áiitum að væri skelfi-
legur sjúkdómur. AIDS væri búið að
vera sem faraldur. Svo virðist sem
við viljum af einhverjum ástæðum
viðhalda ógnarhræðslu okkar við
þennan sjúkdóm. En hvers vegna?
VIÐ KJÓSUM
HRÆÐSLUNA
Á sama tíma og við reykjum tutt-
ugu sígarettur á dag, öndum að okk-
ur menguðu stórborgarlofti, struns-
um kærulaus yfir umferðargötu eða
ökum yfir á rauðu ljósi, verðum við
felmtri slegin ef við komumst í nám-
unda við manneskju sem er smituð
af AIDS. Augljóslega er það ekki
smithættan sem við bregðumst
svona heiftarlega við. AIDS ýtir
greinilega undir annars konar
hræðslu sem er djúpt falin í hugar-
fylgsnum okkar.
Það sama á við um viðbrögð sam-
félagsins. Fjöldi manns deyr af völd-
um umferðarslysa, sjálfsmorða,
fylgisjúkdóma áfengisneyslu og svo
framvegis. Hvers vegna velja álits-
gjafar og fjölmiðlar að blása AIDS
upp sem farsótt sem ógni nánast
öllu samfélaginu? Hér getur lífs-
hættan heldur ekki verið eina
ástæðan. Fleira hlýtur að koma til.
Með því að rannsaka AIDS-ógnina
sem samfélagsharmleik, gríðarmik-
inn sjónleik sem allir þegnarnir taka
þátt í, getum við öðlast dýpri vitn-
eskju um hvers vegna fólk tekur
þátt í AIDS-hræðsluIeiknum af svo
miklum áhuga og innlifun, og
hvernig samfélagið getur hagnast á
því að færa upp þetta stykki.
AIDS SEM
SANNLEIKURINN UM
LlFIÐ
Aliir þurfa að kljást við ákveðin
tilvistarvandamál — sem hafa ekk-
ert með persónuleika eða umhverfi
hvers og eins að gera, vandamál
sem tengjast þeirri einföldu stað-
reynd að maður er til. Síðan tekst
hverju samfélagi um sig að finna
lausnir á sumum þessara vanda-
mála, önnur blæs það upp.
Þessi hastariegu viðbrögð fólks
við AIDS afhjúpa rækilega þau til-
vistarlegu vandamál sem ráða ríkj-
um í okkar samfélagi, samfélagi
sem hefur stjórn á flestum hlutum,
sem getur með þekkingu og skipu-
lagningu komið í veg fyrir þau slys
sem ógna okkur eða ráðið bót á
þeim. Aldrei fyrr í sögunni höfum
við verið eins örugg, líkamlega jafnt
sem fjárhagslega. En þetta risa-
vaxna stjórnunarapparat kostar sitt.
Það veldur því (og krefst þess) að
það er ekki lengur á okkar valdi að
stjórna neinu sjálf, við erum með
öðrum orðum afar hjálparvana. Þar
fyrir utan hefur það haft í för með
sér kjarnorkuvá og umhverfisrösk-
un. Aldrei fyrr hefur hið óstjórnan-
lega verið af annarri eins stærðar-
gráðu.
Þessar aðstæður gera það að
verkum að það er afar þjáningar-
fullt að horfast í augu við hið
óstjórnanlega. Okkur tekst líka oft-
ast að lifa í þeirri blekkingu að það
takist að öðlast stjórn á öllum
vandamálum áður en yfir lýkur. Svo
kemur AIDS og sviptir af okkur
blekkingarhulunni í einni svipan.
Allt í einu ryðst hið óstjórnanlega
inn í samfélagið eins og ósýnilegt
skrímsli. Og allir sem einn fylkja sér
í örvæntingu til að fanga ófögnuð-
inn svo að við getum haldið áfram
að lifa í sjálfsblekkingunni um
öryggi.
Eitt er það þó sem hræðir okkur
ennþá meir og er jafnframt stærsta
tilvistarvandamál þess samfélags
sem við búum í: hin óumflýjanlega
einsemd. Hræðslan við að flytja,
verða veik, gömul eða atvinnulaus,
lenda í hjónaskilnaði, allt eru þetta
raunverulegar ástæður fyrir ótta
okkar við einsemdina. Samt sem áð-
ur tekst okkur að halda þessum ótta
í skefjum með ýmsu móti jafnvel
þótt efinn nagi hjartaræturnar. Svo
kemur AIDS og kippir gjörsamlega
undan okkur fótunum. Ef við fáum
þennan sjúkdóm verðum við sem
lifandi lík. í seilingarfjarlægð hlær
fólk og umgengst hvert annað eins
og ekkert hafi í skorist á meðan ég
geng um sem lifandi lík án þess að
komast í samband við nokkurn
mann.
AIDS BÝR TIL ÆVINTÝRI
En trúlega myndum við gerast
blind jafnvel gagnvart AIDS-váboð-
anum (á sama hátt og gagnvart
kjarnorkuvánni), ef AIDS-váin fæli
ekki jafnframt í sér lausnir á öðrum
tilvistarlegum vandamálum. Þar við
bætist að AIDS smitast aðallega við
kynmök. Og eitt af áhyggjuefnum
okkar frá því að við öðluðumst hið
svokallaða kynlífsfrelsi á sjöunda
áratugnum hefur einmitt verið hin
„fullkomna" fullnæging. Síðan þá
hefur paradís verið rétt handan við
hornið, en af ýmsum ástæðum för-
um við aldrei þangað. Og því verður
hin mögulega paradís kvöl og pína,
hún minnir okkur sýknt og heilagt á
það sem við förum á mis við: hinir
óendanlegu kynlífsmöguleikar
sameinast í einum allsherjar para-
dísarmissi. Tilkoma AIDS breytir
þessum aðstæðum í grundvallar-
atriðum. Nú er hægt að setja sama-
semmerki á milli „frjálsra ásta" og
paradísarmissis. Fólk þarf ekki leng-
ur að svekkja sig yfir öllum fullnæg-
ingunum sem það missir af. Smit-
hættan er fullgild ástæða fyrir því
að vera ánægður með það sem
maður hefur.
Þetta tengist almennum vanda-
málum varðandi valmöguleika.
Togstreitan milli tryggðar og
ótryggðar blundar í hverjum manni
og valið er á eigin ábyrgð. AIDS los-
ar menn skyndilega undan þessu
vali, eða gerir það að verkum að
menn líta ekki lengur á það sem
innri togstreitu heldur stríð við um-
heiminn, ef svo má segja.
Og enn einn streng hrærir AIDS í
brjóstum okkar. í þessari þrælskipu-
lögðu tilveru er lítið svigrúm, tími
eða orka fyrir ævintýri (nema þá
mjög vel skipulögð ævintýri). AIDS
gerir lífið skyndilega „ævintýra-
legt" fyrir meðaljóninn. Án þess að
hann þurfi að hreyfa legg né lið er
hann allt í einu staddur í ævintýrinu
miðju. Og ein grundvallarforsenda
allra góðra ævintýra er einhvers
konar dauðaógn, hugboð um
hættu. Við tölum hvert í kapp við
annað um alla smitmöguleikana og
í góðra vina hópi segjum við AIDS-
sögur rétt eins og sæfarar og fjall-
göngukappar tíunda reynslusögur
sínar. Við segjum brandara um AIDS
og homma. Grínið sannfærir okkur
um að þetta er bara ævintýri, ekkert
sem við þurfum raunverulega að
hræðast.
ÁHRIF AIDS Á
MANNLEG SAMSKIPTI
Á sama hátt og hvert samfélag á
við sín sérstöku tilvistarvandamál
að etja, glíma þegnar þess við
ákveðin vandamál í samskiptum
sínum. Trúnaðarbrestur er mjög far-
inn að setja mark sitt á mannleg
inn, tveir, þrír
hillukerfið á jafnt heima
í stofunni, svefherberg-
inu, skrifstofunni, á
ganginum, í barnaher-
berginu, borðstofunni
og forstofunni. Og það
er auðvelt að breyta.
Litirnirog samsetningar-
finnSvBÍr
geta spannað allt frá formfestu og
virðuleika upp í glannalegan poppstíl.
Einn, tveir, þrír verður aldrei úrelt.
Þú flytur hillur, skiptir þeim eða sam-
einar og gefur ferskan blæ með nýrri
litasamsetningu. Þú byggir skilveggi
og raðar fyrir horn því bakið er
fullfrágengið.
Ein, tvær eða þrjár hæðir; svart, hvítt,
beyki eða litir; hillur, hurðir eða
skúffur; margar eða fáar einingar.
Úrvals hönnun og framleiðsla. Ódýrt.
Þetta er Einn, tveir, þrír.
rnr
mogu-
leikar
heirra
• ÞJÓNUSTA
KRISDÁN SIGGEIRSS ON
Veíksmiðjan Hesthálsi 2-4, sími 91-672110
Verslun Laugavegi 13. sími 25870
36 HELGARPÖSTURINN