Helgarpósturinn - 10.09.1987, Blaðsíða 23

INNLEND YFIRSÝN
„Ef svona fer er aldrei
að vita hvað verður um
Alþýðusambandið sjálft
— því klofningurinn
gæti allt eins farið
þangað.“
Með bitlaust sverð og
brotinn skjöld
Deilurnar innan Verkamannasambands ís-
lands hljóta að vekja upp spurningar um
stöðu verkalýðshreyfingarinnar í heild.
Verkamannasambandið er með á sínum
snærum yfir 40% félagsmanna í Alþýðu-
sambandinu og ljóst að ef klofningurinn leið-
ir til stofnunar sérstaks félags fiskvinnslufólks
riðlast áhrifastaða heildarsamtakanna — að
flestra dómi dregur úr áhrifamættinum. En
fleira hefur komið til og ekki hægt að segja
að byrlega blási fyrir verkalýðshreyfingunni
í yfirstandandi fastlaunasamningum og í
komandi kjarasamningum. Meðal annars
hafa horfið frá skrifstofu Alþýðusambands-
ins þeir Hólmgeir Jónsson og Björn Björns-
son hagfræðingar og Lára Júlíusdóttir lög-
fræðingur og sakna menn þessara starfs-
manna sárt, kannski þó einkum Björns
Björnssonar.
í dag verður haldinn miðstjórnarfundur
ASÍ og var hljóðið fremur þungt í einum af
forystumönnum sambandsins, sem aðspurð-
ur sagði: „Deilurnar í Verkamannasamband-
inu eru deilur á milli höfuðborgarsvæðisins
og landsbyggðarinnar, sem ekki einskorðast
við VMSÍ, þetta er gamli hrepparígurinn, en
auðvitað blandast persónur inn í málið. Ef
samböndin öll fara að klofna eftir þessum
línum munu félögin úti á landi lenda í erfið-
ari fjárhagsstöðu og þar með erfiðari mál-
efnastöðu. Og ef svona fer er aldrei að vita
hvað verður um Alþýðusambandið sjálft —
því klofningurinn gæti allt eins farið þangað.
Ýmis félög gætu farið að segja sem svo; hvað
erum við að borga skatt í ASÍ, við getum allt
eins staðið einsömul. Þetta stefnir allt í að
veikja Alþýðusambandið og sérsamböndin,"
sagði þessi viðmælandi HP.
„Það sem mér er efst í huga þessar stund-
irnar er hvað þeir atburðir sem hjá okkur í
Verkamannasambandinu hafa gerst hafa
veikt samningsstöðuna. Eitt er að vera ósam-
mála um hluti og hvernig leggja eigi mál fyr-
ir, en annað að opinbera með heljarinnar
miklu upphlaupi það sem í fljótu bragði virð-
ist ekki mikill ágreiningur um. Fyrstu áhrifin
eru að samningsstaðan veikist hjá okkur í
VMSI og hjá launþegahreyfingunni al-
mennt,“ sagði Þórir Daníelsson, fram-
kvæmdastjóri Verkamannasambandsins,
um stöðu launþegahreyfingarinnar nú í ljósi
kiofningsins innan sambandsins.
„Vafalaust er einn þátturinn í þessu, og
kannski ekki sá minnsti, að fulltrúum smærri
félaganna hafi fundist stóru félögin vera með
yfirgang, en ég myndi ekki telja að nein slík
hugsun hefði þarna verið að baki. En heild-
arsamtökin hafa veikst vegna þessa og ann-
arra hluta. Ég nefni t.d. bara það að missa
menn frá ASI eins og Björn Björnsson, hag-
fræðing samtakanna. Auðvitað kemur mað-
ur í manns stað, en ég óttast að það verði bið
á því að það komi hans jafnoki. Björn hefur
ekki bara verið okkar „reiknimeistari" held-
ur og forystumaður í samningum. Um leið er
þessi gífurlega spenna ríkjandi í þjóðfélag-
inu, hún er ákaflega slæm fyrir allar félags-
hreyfingar. Til að mynda þetta, að á ákveðn-
um landsvæðum er ástandið á vinnumark-
aðinum slíkt að í mörgum greinum geta ein-
staklingar samið mikið betur fyrir sjálfa sig
en samtökin gera. Og samtök atvinnurek-
enda reyna auðvitað að halda í spottana eins
og þau geta, en þau eiga ekki við þessi inn-
anhússvandamál að etja sem við höfum. Þeir
eru samhentir og þeirra kerfi er þannig að
þeir eru miðstýrðir, sem okkar samtök eru
ekki. Hvað framtíðina varðar með komandi
kjarasamninga í huga þá sýnist mér að það
versta sem fyrir geti komið sé að það verði
ennþá meiri sundrung og að mönnum finnist
þeir best settir með því að spila hver í sínu
horni og þetta gerist ef landssamtökunum er
gert ókleift að starfa. Þá hygg ég að menn
sjái fljótt að þeir hafi misst ákveðna kjölfestu.
Ég held að við séum að ganga í gegnum
ákveðið breytingatímabil með upplausn, en
lífið gengur allt í bylgjum og það eiga eftir að

eftir Friðrik Þór Guðmundsson
koma tímar síðar þegar vegur verkalýðs-
hreyfingarinnar verður miklu meiri," sagði
Þórir.
Gudjón Jónsson, formaður Málm- og
skipasmiðasambandsins og Félags járniðn-
aðarmanna, var sammála um að staða
verkalýðshreyfingarinnar væri veikari nú en
áður fyrr, meðal annars vegna þess að mikill
áróður hefði verið uppi gegn henni. „Fólk
gerir kröfur til hreyfingarinnar en vill sjálft
lítið sem ekkert leggja á sig. Enda vitum við
að það hafa efcki verið uppi mikil átök eða
barátta undanfarin ár. Málin hafa verið lögð
í hendur tiltölulega fárra forystumanna án
þess að farið hafi verið út í aðgerðir sem eru
félagsmönnum óþægilegar. Það verður að
reyna að breyta þessu viðhorfi og gera hinn
almenna félagsmann virkari og jákvæðari út
í hreyfinguna, en það er erfitt, meðal annars
vegna þess að við höfum ekki í nægilegum
mæli aðgang að fjölmiðlunum. Því að mér
sýnist atvinnurekendur ekki líklegir til að
semja um umtalsverðar hækkanir, þó efna-
hagslífið og framleiðslan hafi verið með
ágætasta móti. Atvinnurekendur virðast
eiga peninga til að setja í bankakaup og ann-
að slíkt en ekki í að hækka kaupið og verka-
lýðsforystan getur lítið gert frammi fyrir
þessu nema hún hafi góðan stuðning að
baki. Því enginn er foringi án fylgdar," sagði
Guðjón, Aðspurður var Guömundur Þ. Jóns-
son hjá Landssambandi iðnverkafólks bjart-
sýnn á að menn næðu saman í komandi
kjarabaráttu. „En auðvitað er það svo, að ef
VMSÍ veikist til muna hefur það skaðleg áhrif
á alla heildina. Ég hef þó von um að menn
komist yfir þessa erfiðleika."
Guðmundur var bjartsýnasti viðmæland-
inn. Fleiri litu svo á að verkalýðshreyfingin
yrði að ganga í gegnum sárar breytingar til
þess að staðan lagaðist, því hún væri að sögn
eins viðmælandans „með bitlaust sverð og
brotinn skjöld".
C. William Verity fær
f' það verkefni að halda
Bandaríkjunum á braut
fríverslunar.

Frumkvöðull verslunar við
sovétmenn í Washington
ERLEND YFIRSYN
Eitt af því sem gera má ráð fyrir að torveld-
að hafi Bandaríkjastjórn upp á síðkastið að fá
botn í afstöðu sína til aðgerða eftir banda-
rísku lagaákvæði út af hvalveiðum íslend-
inga í vísindaskyni er að stóll viðskiptaráð-
herra í Washington er búinn að standa auður
í rúman mánuð. Sjávarútvegsmál eru þar í
landi á könnu viðskiptaráðuneytis, og það
fer með aðild Bandaríkjanna að Alþjóða
hvalveiðiráðinu.
Malcolm Baldridge viðskiptaráðherra lét
lífið við að snara kálfa af hestbaki í júlílok.
Þegar Reagan forseti tilnefndi eftirmann
hans var þingið farið í sumarleyfi. Útnefning
ráðherra í Bandaríkjastjórn tekur ekki gildi
fyrr en öldungadeildin hefur staðfest hana.
Ætla má að viðskiptanefnd þeirrar deildar
taki málið til afgreiðslu einhvern daginn.
Ekki er gert ráð fyrir að tilnefning Banda-
ríkjaforseta á C. William Verity tii að skipa
sæti viðskiptaráðherra mæti andspyrnu á
þingi. Þótt valið á Verity kæmi á óvart mælt-
ist það vel fyrir. Fréttamenn telja hann líkleg-
an til að gerast verðugur eftirmaður Bald-
ridge, sem naut trausts og álits.
Fjármálaráðuneytið og viðskiptaráðuneyt-
ið eiga við að fást hvort sína hliðina á mesta
vanda sem að Bandaríkjunum steðjar. Ann-
ars vegar er það gífurlegur ríkissjóðshalli,
hins vegar samsvarandi halli á utanríkisvið-
skiptum. Þrátt fyrir að gengi Bandaríkjadoll-
ars hafi hríðfallið síðustu misseri er ekkert
lát á óhagstæðum viðskiptajöfnuði við önn-
ur lönd.
Mönnum var ljóst að gengisbreytingar
þyrftu töluverðan tíma til að hafa merkjan-
leg áhrif á þjóðhagstærðir, en vonir vöknuðu
í vor um að lækkun dollars væri farin að
segja til sín. Þá rénaði hallinn á utanríkisvið-
skiptum Bandaríkjanna merkjanlega um
skeið. En um mitt sumar sótti í sama horf og
áður, óhagstæður viðskiptajöfnuður tók að
nálgast metfjárhæðir.
Sú meginskýring er gefin á tregðu banda-
rísks innflutningsmagns að láta undan rýrn-
un á dollaraverðgildi, sem nemur yfir þriðj-
ungi, að erlendir innflytjendur til Bandaríkj-
anna vilji miklu til kosta að halda markaðs-
hlutdeild sinni þar í landi. Því sætti þeir sig
við minnkandi eða jafnvel alls engan ábata
af útflutningi þangað. Þá er ýmsum greinum
bandarísks iðnaðar legið á hálsi fyrir að rót-
gróið áhugaleysi á útflutningi út fyrir risa-
vaxinn heimamarkað geri stjórnendur fyrir-
tækja ófæra um að nota sér útflutningstæki-
færin, sem opnast hafa við lækkun dollars
gagnvart annarri mynt.
Viðskiptaráðuneytið bandaríska berst
einkum á tvennum vígstöðvum, utan lands
og innan, fyrir því að koma utanríkisverslun
landsins í betra jafnvægi. Út á við eru tvö
verkefni helst. Annað er að efla fríverslun á
hemsmælikvarða. Eftir langan undirbúning
hillir nú undir alþjóðaráðstefnu um að færa
út Almenna samkomulagið um tolla og við-
skipti (GATT). Það nær nú fyrst og fremst til
iðnvarnings, en Bandaríkjastjórn hefur sett
sér að ná einnig fram fríverslunarreglum um
viðskipti með þjónustu margskonar, eins og
flutninga, tryggingar og bankastarfsemi, svo
og fríverslun með búsafurðir.
Útfærsla meginreglna GATT á ný við-
skiptasvið er langtímaverkefni. Meðan að
því er unnið þykir bandaríska viðskiptaráðu-
neytinu vænlegast til skjóts árangurs við að
rétta viðskiptahallann við umheiminn að
nokkru marki vera að þrýsta á Japan að
breyta viðskiptastefnu sinni. Viðskiptin við
Japan valda langstærstum hluta vöruskipta-
halla Bandaríkjanna við önnur lönd. Stefna
japanskra stjórnvalda hefur frá upphafi sig-
urgöngu japansks iðnaðar á heimsmarkaði
verið að ýta undir útflutning með öllum til-
tækum ráðum en halda neyslu innanlands
og fjárfestingu til félagslegra þarfa niðri. Þar
að auki er japanskt viðskiptalíf þannig upp
byggt, að erlendur varningur á undir högg
að sækja gagnvart japanskri framleiðslu
næstum hvað sem verði líður.
Bandaríska viðskiptaráðuneytið var í fylk-
ingarbroddi í herferð Bandaríkjastjórnar til
að knýja fram stefnubreytingu í Tókýó. Stjórn
Nakasone í Japan er sú fyrsta, sem viður-
kennir að Japanir verði að hegða sér í sam-
ræmi við viðskiptaveldi sitt og auð, eigi ekki
einhliða útflutningssókn af þeirra hálfu að
stuðla að heildarsamdrætti í heimsviðskipt-
um. Því er nú gert ráð fyrir ráðstöfunum af
hálfu Japansstjórnar til að auka eftirspurn
innanlands um sem nemur 40 milljörðum
Bandaríkjadollara á tveim árum. Þar að auki
heita Japanir að vinna að því að afnema
óbeinar viðskiptahömlur, sem þeir hafa
tíðkað.
Verndarstefna og tollmúrar Bandaríkj-
anna voru það öllu öðru fremur sem gerðu
heimskreppuna miklu jafnillvíga og raun bar
vitni. Enn eru nógir menn á Bandaríkjaþingi
til að bregðast við þrengingum kjósenda af
völdum innflutnings, þar sem bandarísk fyr-
irtæki fara halloka í samkeppninni, með því
eftir Magnús Torfa Ólafsson
að krefjast verndaraðgerða af einhverju tagi.
Frumvarp til laga um ráðstafanir til að
þrengja að innflutningi liggur nú fyrir
Bandaríkjaþingi. Horfur eru á að það nái
samþykki, og engan veginn víst að Reagan
megni, eins og áliti hans er nú komið, að af-
stýra því að þingið geri neitunarvald hans að
engu.
Þegar til þeirrar rimmu kemur verður C.
William Verity forseta sínum betri en enginn
á stóli viðskiptaráðherra. Hann hefur þegar
starfað í stjórnvaldsmiðstöðinni Washington,
var frá 1981 yfir starfshópi sem Reagan setti
til að vinna að og skipuleggja frumkvæði
einkageirans til aðgerða sem stuðla að lausn
félagslegra viðfangsefna.
Lengst starfsævi var þó Verity, sem stend-
ur á sjötugu, í forsvari fyrir stálframleiðslu-
fyrirtækið Armco. Stáliðnaður Bandaríkj-
anna hefur farið flestum iðngreinum verr út
úr samkeppninni við innflutning. Verity kom
fyrirtæki sínu lítt sködduðu yfir þá erfið-
leika. Fyrst lét hann Armco renna fleiri stoð-
um en stálframleiðslu undir rekstur sinn,
endurnýjaði af kappi vélakost og fram-
leiðsluaðferðir, losaði sig að því loknu við
óskylda framleiðslu og skilaði loks af sér arð-
bæru stálframleiðslufyrirtæki á háu tækni-
stigi.
Verity er fríverslunarmaður af lífi og sál.
Það sýndi hann best á formennskuárum sín-
um í Verslunarráði Bandaríkjanna um 1980.
Hann var þá óþreytandi að hamra á því við
stjórnvöld, að fríverslun ætti að ná til komm-
únistaríkja eins og annarra. Gerði Verity
harða hríð að hömlum sem lagðar voru á
viðskipti bandarískra fyrirtækja við aðila í
Sovétríkjunum, Kína og öðrum ríkjum sem
með þeim flokkast. Benti hann á að öryggis-
sjónarmið væru aðeins yfirvarp nema í
nokkrum skýrt afmörkuðum vöruflokkum, í
raun væri verið að beita viðskiptum til póli-
tísks þrýstings.
Verity tók í fimm ár að sér formennsku í
Bandarísk-sovéska verslunar- og efnahags-
ráðinu. Beitti hann sér þar mjög fyrir að
auka viðskipti Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna og fá úr gildi felldar viðskiptahömlur af
bandarískri hálfu.
HELGARPÓSTURINN 23