Helgarpósturinn - 10.09.1987, Blaðsíða 9

IARRÍKINU" • ALDRAÐIR ÚTUNDAN í „VELFERÐARRÍKINU" • ALDRAÐIR ÚT
FJÓRAR HÆÐIR MARG-
FRÆGRAR B-ÁLMU
BORGARSPÍTALA
STANDA AUÐAR FIMM
ÁRUM EFTIRAÐ
BYGGINGIN VAR REIST
- Á SAMA TÍMA ER
BRÝN ÞÖRF FYRIR
ÞETTA SJÚKRARÝMI
- ERFIÐIR VISTMENN
„ÓVINSÆLIR" HJÁ
STOFNUNUM
- RÓLFÆRIR VELKOMNIR
- HÁTT í 700
SJÚKLINGAR MEÐ
ELLIGLÖP SITJA Á
HAKANUM
sjóðnum hófust árið 1981. Árangur-
inn af því er rúm fyrir tæplega sex-
tíu sjúklinga. Fjórar hæðir í bygging-
unni, með rými fyrir um 120 sjúkl-
inga, standa enn auðar.
Vegna þess hversu seint gengur
að innrétta B-álmuna sem sjúkra-
deildir fyrir aldraða hefur þeirri
skoðun vaxið fylgi að rétt sé að taka
hana undir aðra starfsemi spítalans.
I læknaráði Borgarspítalans hefur
verið rætt um að taka hana undir
bæklunardeild eða jafnvel hand-
lækningadeild.
Fyrri öldrunardeildin í B-álmunni
var tekin í notkun árið 1984. Hin
stuttu síðar. Á þeim tíma sem liðinn
er hefur komið í ljós að spítalanum
hefur reynst erfitt að útskrifa sjúkl-
inga sína, þrátt fyrir að þeir þurfi
ekki lengur að liggja á sjúkradeild.
Ástæðan er sú, að þeir fá ekki þá að-
stoð heima hjá sér sem þeir þurfa.
Sjúklingarnir hafa heldur ekki getað
snúið sér til vistheimila aldraðra eða
hjúkrunardeilda þeirra. Vistheimil-
in hafa flest eigin reglur og aðferðir
um inntöku vistmanna. Þær aðferð-
ir og þörf Borgarspítalans til að
rýma sjúkrahúsrúm fyrir þá sem
frekar jjurfa aðstoð haldast ekki í
hendur.
Þetta á ekki bara við um Borgar-
spítalann, heldur einnig Landakot,
Landspítalann og sjúkrahús úti á
landi. Þar liggja í sjúkrahúsum aldr-
aðir, sem frekar ættu heima á hjúkr-
unarheimilum.
Það er því ekki nóg með að ein-
ungis þriðjungur B-álmu Borgarspít-
alans hafi verið tekinn í notkun. Sá
hluti hennar sem kominn er í gagn-
ið nýtist ekki nægjanlega sem
sjúkradeild.
HVER HÖNDIN UPP Á
MÓTI ANNARRI
Samkvæmt lögum um málefni
aldraðra eiga svokallaðir þjónustu-
hópar aldraðra að starfa í öllum
sveitarfélögum. Hlutverk þeirra er
að samræma störf allra þeirra aðila
er starfa að öldrunarmálum. Þetta
ákvæði laganna hefur ekki náð
fram að ganga nema að litlu leyti.
Þjónustuhópar eru einkum starf-
andi í litlum sveitarfélögum þar sem
fyrir voru stjórnir heilsugæslu-
stöðva sem gengu inn í þetta hlut-
verk.
1 Reykjavík er hins vegar enginn
þjónustuhópur. Einn slíkur var sett-
ur á laggirnar fyrir nokkrum árum,
en hann sagði af sér og enginn hefur
verið skipaður í hans stað. Ástæðan
fyrir því er meðal annars sú, að þeir
aðilar sem reka sjálfseignarstofnan-
ir og einkastofnanir hafa neitað því
að beygja sig undir ákvarðanir
hópsins.
Hrafnista og Grund eru stærstu
aðilarnir sem starfa að öldrunar-
málum fyrir utan ríki og sveitarfé-
lag. Þessar stofnanir fara eftir sínum
eigin reglum þegar þær taka inn
vistmenn. Það hefur hins vegar ver-
ið skoðun ráðuneytisins, að nauð-
syn væri á samræmdum aðgerðum.
Meta þyrfti vistunarþörf viðkom-
andi einstaklinga og úthluta þeim
síðan vistun í Ijósi þessarar þarfar.
Heilbrigdisráðuneytid hefur rök-
stutt þessa skoðun sína með því að
benda á að í raun er það ríkið sem
greiðir allan kostnað af dvöl hinna
öldruðu á vistheimilinum. Þau eru
rekin á daggjöldum frá ríkinu. Ráðu-
neytið telur því eðlilegt að ríkið hafi
stjórn á því í hvað fjármunir þess
fara.
Stjórnendur Hrafnistu og Grundar
hafa hins vegar neitað þessu. Þeir
benda á það að í lögum um málefni
aldraðra komi ekki annað fram en
þessar stofnanir eigi að leita álits
þjónustuhópsins. Þar komi ekki
fram að þeim beri skilyrðislaust að
hlíta því. Auk þess sé enginn þjón-
ustuhópur starfandi í Reykjavík,
eins og áður sagði.
Að baki Hrafnistu og Grund stend-
ur áratuga langt uppbyggingarstarf
einstaklinga. Þessir einstaklingar
hafa lýst því yfir að þeir ætli ekki að
leggja þessa uppbyggingu í hend-
urnar á einhverjum sérfræðingum
hjá ríkinu.
300—700 SJÚKLINGAR
Á VERGANGI
Þetta ástand hefur leitt til þess að
lítið er um að vistmenn séu fluttir á
milli stofnana. Stjórnendur sjálfs-
eignarstofnana segja að ríkið vilji
ekki taka vistmenn af þessum stofn-
unum inn á sjúkradeildir. Forsvars-
menn spítalanna kvarta hins vegar
yfir því að enginn vilji taka við þeim
sjúklingum sem náð hafa einhverj-
um bata inni á sjúkradeildunum og
þurfi ekki lengur sjúkrahúsaðhlynn-
ingar með.
Einn viðmælenda Helgarpóstsins
bar þetta ástand saman við fanga-
skipti austurs og vesturs. Þau gengju
hins vegar betur fyrir sig. Milli ein-
stakra stofnana í öldrunarþjónustu
væri allt í járnum.
Þetta ástand bitnar náttúrulega
fyrst og fremst á hinum öldruðu. Tal-
ið er að um 30 prósent af sjúklingum
öldrunardeilda sjúkrahúsanna eigi
betur heima á hjúkrunardeildum,
vistheimilum eða geti jafnvel snúið
heim ef þau fengju þar aðstoð. Það
liggur í augum uppi að sjúkrahús er
ekki vistlegt heimili fyrir þann sem
þarf ekki nauðsynlega að vera þar.
Hin hliðin snýr að þeim sem þurfa
á sjúkrahúsrými að halda, en fá þar
ekki inni.
Svo dæmi sé nefnt þá er talið að
um 300—700 einstaklingar á íslandi
þjáist af elliglöpum. í Hátúni er ein
sjúkradeild og á Flókagötu er starf-
rækt sambýli fyrir þessa sjúklinga.
Þar með er upptalin sú aðstaða sem
er fyrir hendi til handa þessum stóra
hópi. Hin fullnægir einungis brota-
broti af þörfinni.
Einstaklingar með elliglöp þurfa
ekki allir á sjúkrahúsrými að halda,
heldur hjúkrunardeildum. Slíkar
deildir eru starfræktar við flest dval-
arheimilin. Fæstar af þeim eru þó
sérhannaðar sem slíkar. Þær hafa
flestar orðið til með þeim hætti að
vistmenn heimilanna hafa elst og
þurft á aukinni umönnun að halda.
Þá hefur verið gripið til þess ráðs að
breyta vistdeildum í hjúkrunardeild-
ir, vegna þess að engar hjúkrunar-
deildir hafa verið til á landinu til að
taka við þessu fólki.
BRÝNASTA ÞÖRFIN SETT
ÁHAKANN
En hvers vegna hafa svo mörg
vistheimili og þjónustuíbúðir verið
reistar, en fá hjúkrunarheimili?
Einn viðmælandi Helgarpóstsins
svaraði á þann veg, að þeir sem
stæðu fyrir framkvæmdum á þessu
sviði kysu heldur að annast um fólk
sem væri vel rólfært en þá sem
þyrfti að aðstoða við að þrífa sig og
jafnvel matast. Framkvæmdir í öldr-
unarþjónustunni hefðu þannig mið-
ast meira við þarfir þeirra sem
stæðu fyrir þeim en hinna sem
þyrftu á aðstoð að halda.
Tökum dæmi þessu til stuðnings.
Við hlið Hrafnistu í Reykjavík hef-
ur verið reist hjúkrunarheimilið
Skjól á vegum Hrafnistu, Öldrunar-
ráðs íslands og fleiri aðila. Skjól fékk
meðal annars framlag úr Fram-
kvæmdasjóði aldraðra.
Nú er risin upp deila milli heil-
brigðisráðuneytisins og forsvars-
manna Skjóls um hver hjúkrunar-
þyngd stofnunarinnar skuli verða.
Það er, hversu mikla þjónustu eigi
að veita vistmönnunum og þar af
leiðandi hversu sjúkt fólk á að taka
inn á stofnunina. Heilbrigðisráðu-
neytið hefur sett fram kröfu um
mikla hjúkrunarþyngd, meiri en for-
svarsmennirnir vilja fallast á. Ráðu-
neytið styður kröfu sína með því að
hvort sem er muni það standa
straum af kostnaðinum og auk þess
sé heimilið að hluta til reist fyrir fé
úr Framkvæmdasjóði aldraðra. Því
eigi það rétt á að ákvarða um þá
starfsemi sem þar fer fram og beina
henni inn á þá braut þar sem þörfin
er mest.
Niðurstaða hefur ekki fengist í
þessari deilu. Hún er að mörgu leyti
prófsteinn á það hver hefur forræði
yfir þeim eignum sem ríkið leggur
til fé að hluta og kostar síðan rekstur
á. Og hún er jafnframt prófsteinn á
hvort hér verði komið á samræm-
ingu með tilheyrandi yfirstjórn í
öldrunarþjónustunni án lagabreyt-
inga.
FRAMKVÆMDAFÉ BEINT
Á RANGA STAÐI
Eins og fram kemur hér á opnunni
er nú hafin endurskoðun á lögum
um málefni aldraðra hjá heilbrigðis-
ráðuneytinu. Ráðuneytið mun
leggja á það kapp að neyða sjálfs-
eignar- og einkastofnanir til að hlíta
einhvers konar yfirstjórn varðandi
inntöku á vistmönnum og hvers
konar þjónustu þessar stofnanir
veita. Meðal þeirra aðgerða sem
nefndar hafa verið er að ráðuneytið
hætti að greiða þessum stofnunum
daggjöld ef þær hlíta ekki yfirstjórn
sem sér um að samræma aðgerðir.
Það má telja víst að stjórnendur
sjálfseignarstofnana í Reykjavík reki
upp ramakvein ef þeir verða á þann
hátt neyddir til þess að dansa eftir
óskum „sérfræðingá'.
Annað sem verður endurskoðað
jafnhliða lögunum er Fram-
kvæmdasjóður aldraðra. Það er mat
flestra að þegar sé til í landinu vist-
unarrými á elliheimilium og í þjón-
ustuíbúðum sem uppfyllir þarfir Is-
lendinga fram yfir aldamót.
Framkvæmdasjóðurinn hefur
styrkt byggingu slíkra stofnana víðs
vegar um landið á þeim sex árum
sem hann hefur verið starfræktur.
Hins vegar sjóðurinn ekkert fé lagt
til annars konar úrræða í málefnum
aldraðra, þrátt fyrir heimildar-
ákvæði.
Sú skoðun er nú orðin almennt
viðurkennd að eftirsókn eftir vistun
í þjónustuíbúðum og á vistheimilum
er að stórum hluta fölsk. Á biðlistum
eftir slíku húsnæði í Reykjavík einni
eru nú um 1500 manns. Þeir sem
vinna að öldrunarþjónustu telja að
með því að auka ýmiss konar heim-
ilisþjónustu væri hægt að búa svo
að stórum hluta þessa fólks, að það
gæti dvalið heima hjá sér mikiu
lengur. Heimaþjónustan er hins veg-
ar víðast í molum. Sem dæmi má
taka, að hún er ein ungis veitt á skrif-
stofutíma. Þeir hinna öldruðu sem
þurfa aðstoð við að hátta sig á
kvöldin eiga því fyrir þær sakir ein-
ar einskis annars úrkosta en að
sækja um vist á dvalarheimili. Það
er því spurning hvort fjármagn
Framkvæmdasjóðsins nýttist ekki
betur til þess að auka þessa þjón-
ustu en að styrkja byggingu dvalar-
heimila.
Annað sem þyrfti endurskoðunar
við varðandi sjóðinn er ákvæðið um
að 30 prósent af ráðstöfunarfénu
megi fara til sjúkradeilda á vegum
sveitarfélaganna. Af reynslunni að
dæma virðast aðrir ekki hafa áhuga
á því að byggja upp slíkar deildir. Ef
farið yrði yfir þessi mörk gæti Fram-
kvæmdasjóðurinn til dæmis lokið
við þær fjórar hæðir í B-álmu Borg-
arspítalans sem nú standa auðar.
LÖGIN K0MINIENDURSK0ÐUN
A mánudaginn hófst endurskoð-
un laga um málefni aldraðra í heil-
brigðisráðuneytinu. Pessi lög tóku
gildi árið 1983 og hafa uerið í gildi
hátt á fimmta ár. Þau áttu að
renna út um nœstu áramót, en
gildistími þeirra var framlengdur
um eitt ár. Guðmundur Bjarnason
heilbrigðisráðherra stefnir að því
að endurskoðun laganna verði
lokið áður en sá freslur er útrunn-
inn. Endurskoðuð lög verða því að
öllum líkindum lögð fram á Al-
þingi á seinni Iduta þess þings sem
kemursaman í haust, eða í byrjun
þess nœsta.
Nokkur andstaða var gegn lög-
unum þegar þau voru samþykkt á
þingi. Meðal annars snerist sú and-
staöa gegn lagasetningu um ein-
staka þætti félagslegrar þjónustu.
Að stofni til eru lög um félagslega
þjónustu á íslandi frá því um og
eftir síðasta stríð. Rætur þeirra ná
síðan enn lengra aftur. Eins og gef-
ur að skilja hefur það legið ljóst
fyrir lengi að þessi lög þyrftu end-
urskoðunar við. Það hefur hins
vegar ekki verið gert. Þess í stað
hafa verið sett lög um einstaka
þætti félagslegrar þjónustu, til
dæmis lög um málefni fatlaðra og
aldraðra.
Lög um málefni aldraðra voru
einnig gagnrýnd fyrir að gert var
ráð fyrir að þessi málaflokkur
heyrði undir heilbrigðisráðuneyt-
ið, en ekki félagsmálaráðuneytið.
Ástæðan fyrir því liggur ekki síst í
því að engin heildstæð löggjöf er
til um félagslega þjónustu. Hins
vegar er til staðar vel uppbyggt
kerfi í heilbrigðisþjónustunni.
Lögin um málefni aldraðra hvíla á
þessu kerfi. Grunnþættir þeirra
eru reistir á stjórnum heilsugæslu-
stöðva.
Á þeim tæpu fimm árum sem
liðin eru frá gildistöku laganna
hefur ýmislegt áunnist í öldrunar-
málum. Með fé frá Framkvœmda-
sjóði aldraðra hafa margar stofn-
anir verið reistar. Hins vegar er
enn langt í land að öllum ákvæð-
um laganna sé framfylgt. Heima-
þjónustu er enn ábótavant og
enn hafa þjónustuhópar aldraðra
ekki verið stofnaðir í öllum sveit-
arfélögum. Hlutverk þjónustuhóp-
anna er að samræma aðgerðir í
héraði. I Reykjavík sagði þjónustu-
hópurinn af sér fyrir nokkrum ár-
um og enginn slíkur hefur verið
stofnaður síðan.
Ástæða þess hversu illa hefur
gengið að koma upp þjónustuhóp-
um er sú, að þeir sem reka stofn-
anir á þessu sviði hafa litið svo á
þeir takmörkuðu völd sín. Það má
því búast við því að við endur-
skoðun laganna verði sett inn
ákvæði er þvingi sjálfseignarstofn-
anir og einkaaðila til að taka tillit
til ákvarðana þjónustuhópanna.
Einnig má búast við því að reynt
verði að beina fjármagni Fram-
kvæmdasjóðs aldraðra í þjónustu
frekar en í steinsteypu eins og
verið hefur.
En það má búast við andstöðu
við hvaða breytingar sem gerðar
verða á lögunum. Mikill skoðana-
munur er á milli ríkis, sveitarfé-
laga, sjálfseignarstofnana og
einkaaðila sem starfa að öldrunar-
málum. Þessi ágreiningur hefur
valdið því að lög um málefni aldr-
aðra hafa ekki náð fram að ganga
á öllum sviðum. Einn viðmælenda
Helgarpóstsins líkti ástandinu við
erjur smákónga. Þessar erjur hafa
staðið í veginum fyrir að samræm-
ing kæmist á í öldrunarþjónustu.
HELGARPÓSTURINN 9