Helgarpósturinn - 28.01.1988, Qupperneq 8

SKOÐANAKÖNNUN HELGARPOSTSINS OG SKÁÍSS
60% TREYSTA HÆS
18,7% af þeim sem afstööu taka vantreysta Hœstarétti. 26% hafa ekki ákveöna afstööu til œösta dómsvaldsins.
Minnihluti Islendinga her ótvírœtt traust til Hœstarétt-
ar, samkvœmt nidurstödum skoðanakönnunar HP og
Skáíss, sem framkvœmd var um síðustu helgi. Af 776
manna úrtaki könnunarinnar sögðust aðeins rúmlega
40% treysta Hœstarétti vel eða mjög vel. Ef aðeins er
reiknað með þeim sem tóku ótvírœða afstöðu bera hins
vegar 56,5% landsmanna slíkt traust til Hœstaréttar.
EFTIR FRIÐRIK ÞÓR GUÐMUNDSSON MYND HEIGI HAUKSSON
Sjöundi hver íslendingur treystir
Hæstarétti illa eða mjög illa sam-
kvæmt niðurstöðum skoðanakönn-
unarinnar. Svarar þetta hlutfall til
þess að á bilinu 21—25 þúsund full-
orðnir einstaklingar hafi af ein-
hverjum orsökum horn í síðu þessa
æðsta dómsvalds Islands.
I skoðanakönnuninni svöruðu
41,4% aðspurðra því til að þeir
treystu Hæstarétti vel eða mjög vel.
Miðað við staðalfrávik virðast því
67—73 þúsund landsmenn af um
það bil 170 þúsundum bera ótvírætt
traust til Hæstaréttar samkvæmt
þessum niðurstöðum.
18,2% aðspurðra treystu Hæsta-
rétti „sæmilegá', sem verður að telj-
ast fremur jákvæð afstaða, þótt ekki
sé um óskorað traust að ræða. Þessi
afstaða virðist samkvæmt þessu ná
til 29—33 þúsunda manna.
13,7% aðspurðra sögðust hins
vegar treysta Hæstarétti illa eða
mjög illa. Sem fyrr segir svarar þetta
hlutfall miðað við staðalfrávik til
þess að á bilinu 21—25 þúsund full-
orðinna landsmanna hafi þessa nei-
kvæðu afstöðu til Hæstaréttar. Til
samanburðar má nefna að í sömu
könnun kom í ljós að einungis 6%
höfðu þessa neikvæðu afstöðu í
garð lækna.
Alls 26% aðspurðra voru
óákveðnir eða sögðust ekki hafa
hugsað út í þetta, sem svarar til
42—46 þúsunda landsmanna. Sé
einungis litið til þeirra sem tóku
ótvíræða afstöðu kemur í ljós að
56,5% aðspurðra treystu Hæstarétti
vel eða mjög vei, 24,8% sæmilega
og 18,7% illa eða mjög illa.
Þegar litið er til hins háa hlutfalls
þeirra sem vantreysta æðsta dóms-
valdi landsins hlýtur að koma upp
sú líklega skýring að hæstaréttar-
dómarar hafa löngum þótt tengjast
ákveðnum stjórnmálaflokkum og
þannig að talsverðu leyti háðir
framkvæmdaog löggjafarvaldinu. í
nær 44 ára sögu lýðveldisins hafa
stöðuveitingar í Hæstarétt undan-
tekningarlítið verið í höndum Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks
og eru pólitískar stöðuveitingar al-
ræmdar. Hin síðari ár hafa stöður
þessar þó í meira mæli en áður ver-
ið notaðar sem „skiptimynt" gagn-
vart mannatilfærslum annars staðar
í kerfinu. þannig hefur dómurum
merktum Framsóknarflokki fækkað
að undanförnu þrátt fyrir nokkurra
ára setu framsóknarmannsins Jóns
Helgasonar í dómsmálaráðuneyt-
SERATKVÆÐIN SYNA TULKUNARAGREINING
Hœstaréttardómarar eru 8 talsins,
en í huerju máli dœma ýmist 3, 5
eöa 7 eftir mikilvœgi mála. Forseti
Hœstaréttar er nú Magnús Thorodd-
sen og varaforseti Guðmundur Jóns-
son. Aörir dómarar eru Þór Vil-
hjálmsson, Guðmundur Skaftason,
Bjarni Kr. Bjarnason, Guðrún Er-
lendsdóttir og Hrafn Bragason. Átt-
unda sœtiö er laust eftir aö Magnús
Þ. Torfason hœtti nú um áramótin
og hafa 9 menn sótt um stööu Magn-
úsar. Nýjustu meölimir Hœstaréttar
eru annars Hrafn, sem tók í haust
viö af Halldóri Þorbjörnssyni, Guö-
rún, sem í júli 1986 tók viö afSigur-
geiri Jónssyni, og Bjarni, sem í árs-
byrjun 1986 tók viö af Birni Svein-
björnssyni.
Ýmislegt bendir til þess, að þessar
síðustu breytingar hafi haft í för
með sér meira „fr jálslyndi" í Hæsta-
rétti. Hér að neðan er að finna
nokkur dæmi af dómum Hæstarétt-
ar 1985—1986, þar sem dómarar
klofnuðu í afstöðu sinni og túlkun,
þannig að minnihlutinn var á önd-
verðum meiði við meirihlutann. Á
það skal bent að dæmin eru engan
veginn tæmandi fyrir þessi ár, en
gefa að mati blaðamanns nokkuð
góða vísbendingu um mismunandi
mat tilgreindra dómara á túlkun
lagaákvæða út frá sömu forsendum.
Það er hins vegar lesenda að túlka
þessi dæmi, hvort lesa megi úr þeim
að einstakir dómarar séu „frjáls-
lyndari" eða „kerfishlýðnari" en
aðrir.
1. 1 „Skaftamáli", þar sem 3 lög-
reglumenn voru ákærðir fyrir brot í
opinberu starfi, líkamsmeiðingar,
sýknaði meirihlutinn tvo þeirra en
dæmdi Guömund Baldursson lög-
regluþjón í 15.000 kr sekt og 25.000
kr. skaðabætur. Björn Sveinbjörns-
son og Halldór Þorbjörnsson skil-
uðu sératkvæði um að sýkna ætti
alla.
2. 1981 kærði kona mann og krafð-
ist skaðabóta vegna líkamsmeið-
inga. Undirréttur dæmdi manninn í
120.000 kr. skaðabætur ásamt vöxt-
um. í Hæstarétti varð sekt hans
244,4 þúsund (1985) ásamt vöxtum.
Halldór Þorbjörnsson taldi að
sýkna ætti manninn vegna þess
8 HELGARPÓSTURINN
hversu langur tími væri liðinn frá
atburðinum.
3.1983 höfðaði bæjarsjóður Hafnar-
fjarðar mál gegn iðnaðarráðherra
og krafðist þá hálfrar milljónar
króna og vaxta vegna deilna um
skiptingu álframleiðslugjaldsins.
Steingrímur Gautur Kristjánsson
sýknaði stefnda í undirrétti. Meiri-
hluti Hæstaréttar staðfesti dóm
undirréttar, en Magnús Thoroddsen
og Björn Sveinbjörnsson töldu að
ráðherra ætti að greiða Hafnarfjarð-
arbæ umstefnda fjárhæð.
4. í febrúar 1983 höfðaði Árni Möll-
er á Þórustöðum mál gegn Fram-
leiðsluráði landbúnaðarins og hinu
opinbera og krafðist endurgreiðslu
vegna sérstaks gjalds á innflutt
kjarnfóður. Meirihlutinn úrskurðaði
að stefndu ættu að greiða Árna til
baka gjald fyrir 2.10. 1981 en ekki
eftir það (39 þúsund og vextir) en
Björn Sveinbjörnsson, Halldór Þor-
björnsson og Magnús Þ. Torfason
töldu að sýkna bæri landbúnaðar-
slektið. Meirihlutinn taldi að framsal
valdsins til óæðri stjórnvalds bryti
visssulega í bága við stjórnarskrána
— en að það þýddi þó ekki að Árna
bæri ekki að greiða einhvern hlut.
Minnihlutinn sagði meðal annars að
gjaldið væri ekki dæmigerður skatt-
ur, heldur „lögheimilað úrræði“, og
því bæri að sýkna stefndu.
5.1 „Scobie-bankaránsmálinu" voru
allir í undirrétti og Hæstarétti að
mestu leyti sammála, en Magnús
Thoroddsen taldi að þáttur föðurins
(hylming) ætti að vera refsilaus, en
ekki frestaður 6 mánaða dómur.
6. í undirrétti var maður dæmdur í
18 mánaða fangelsi fyrir íkveikju er
taldist hafa stofnað mannslífum í
hættu. Þetta staðfesti meirihluti
Hæstaréttar, en Magnús Thorodd-
sen og Sigurgeir Jónsson vildu ekki
telja lífshættuna borðleggjandi, að
sex og hálft ár væru liðin án brota
ákærða, hann hefði gengið í hjóna-
band og eignast barn og að óafsak-
anlegur dráttur hefði orðið í málinu.
Þeir vildu að maðurinn yrði dæmd-
ur í aðeins 8 mánaða fangelsi, fulln-
ustu yrði frestað og félli niður eftir 5
brotalaus ár.
7. I nauðgunarmáli var maður
dæmdur í undirrétti í 4 mánaða
fangelsi en fullnustu frestað. í Hæsta-
rétti var dómurinn þyngdur í 10
mánuði en fullnustu 7 mánaða frest-
að, en þeir Halldór Þorbjörnsson og
Guömundur Skaftason töldu sekt-
ina ekki fullsannaða og vildu sýkna
ákærða.
8.1 undirrétti 1983 voru verðlagsráð
og Fél. ísl. bókaútgefenda sýknuð af
kröfum Hagkaups um að ógilt yrði
undanþága samkeppnisnefndar er
leiddi til þess að bækur skyldu seld-
ar á einu og sama verðinu um land
allt (í ljósi byggðastefnu og hlut-
verks bókarinnar!). í Hæstarétti
staðfesti meirihlutinn dóminn, en
Sigurgeir Jónsson og Þór Vilhjálms-
son vildu að stefndu yrði gert að
þola ógildingu á samþykkt sam-
kegpnisnefndar.
9. 1 undirrétti var ríkissjóður sýkn-
aður af kröfu Aöalgeirs Sigurgeirs-
sonar, sem krafðist endurgreiðslu
ofgoldins þungaskatts af bifreiðum,
þar sem óheimilt hefði verið að
hækka sérstakt kílómetragjald skv.
ökumæli umfram hækkun vísitölu
byggingarkostnaðar. í Hæstarétti
viðurkenndi meirihlutinn að vegna
valdaafsals bryti skattheimta þessi í
bága við stjórnarskrána, en ekki var
talið að vegna þessa væri áfrýjanda
óskylt með öllu að greiða þunga-
skatt í nokkru formi og hann hefði
að auki glatað rétti til endurheimtu
vegna tómlætis. Hins vegar töldu
Magnús Thoroddsen og Guö-
mundur Jónsson að skattheimtan
væri ólögmæt og að það ætti að
endurgreiða umstefnda upphæð.
10. í undirrétti 1983 var iðnaðar-
ráðherra fyrir hönd Rafmagns-
veitna ríkisins dæmdur til að greiða
foreldrum drengs 850.000 krónur
og vexti vegna skaða sem drengur-
inn hlaut er hvellheta sprakk í hönd-
um hans. Hafði hann fundið hvell-
hettuna við sorphauga við Reykja-
hlíð við Mývatn. Meirihiutinn taídi
ósannað að hvellhettan hefði verið í
eigu Rarik og borist á staðinn frá
hennar mönnum. En Magnús Thor-
oddsen og Bjarni K. Bjarnason
töldu hins vegar að nægilega sterk-
ar líkur hefðu komið fram fyrir því
að hvellhettan kæmi frá Rarik og
þangað komin vegna gáleysis starfs-
manns á þeirra vegum. Því bæri að
staðfesta undirréttardóminn.
11. í maí 1986 var Helgi Magnússon
í gæsluvarðhaldi en bað um að fá að
njóta kosningaréttar síns í bæjar-
stjórnarkosningunum á Seltjarnar-
nesi. Rannsóknarlögreglustjóri
hafði hafnað þessu. I undirrétti
hafnaði Halla Bachmann Ólafsdótt-
frbeiðninni. í Hæstarétti taldi meiri-
hlutinn að engin vandkvæði væru á
þessu og gáfu Helga kost á að kjósa.
En Guömundur Jónsson taldi þetta
ekki samrýmast lagaákvæðum um
gæsluvarðhald og vildi staðfesta
höfnun Höllu.
12. Tveir ungir menn voru dæmdir í
undirrétti til 3ja ára fangelsis fyrir
líkamsárás er leiddi til dauða hins
þriðja. I Hæstarétti var meiri áhersla
lögð á þátt neyðarvarnar í atburða-
rásinni. Meirihlutinn dæmdi þá til 1
árs fangelsis, en Magnús Thorodd-
sen og Guömundur Skaftason vildu
lita betur til ungs aldurs sakborning-
anna og fleiri atriða og töldu rétt að
fresta fullnustu.
13. I hinu fræga okurmáli var Björn
Pálsson í undirrétti dæmdur til 1,4
milljóna króna sektar vegna oftek-
inna vaxta í lánastarfsemi til Her-
manns Björgvinssonar — þar af 1
milljón skilorðsbundin — og tók Pét-
ur Guögeirsson meðal annars með í
dæmið að engin auglýsing var í gildi
frá Seðlabanka um hámarksvexti.
Pétur vildi þá miða við vexti af
óverðtryggðum skuldabréfum og
var sektin í lágmarki. í Hæstarétti
var afdráttarlausar tekið á auglýs-
ingaleysinu og Björn dæmdur til
aðeins 60 þúsunda króna sektar fyr-
ir afmarkaðan þátt, en Magnús Þ.
Torfason vildi vísa málinu alfarið
frá.
14. í undirrétti úrskurðaði Sigríöur
Ólafsdóttir að BM Vallá skyldi
greiða einstaklingi skaðabætur
vegna líkamstjóns er steypubifreið
ók á bifreið mannsins. Þetta var
nokkuð gamalt mál og í Hæstarétti
sýknaði meirihlutinn fyrirtækið.
Þeir Magnús Thoroddsen og Bjarni
Kr. Bjarnason vildu hins vegar stað-
festa dóm undirréttar og bentu á for-
dæmi.
15. Stúlka rann í hálku við norður-
dyr Menntaskólans við Hamrahlíð
og krafðist skaðabóta vegna hand-
leggsbrots. I undirrétti kvað Garöar
Gíslason upp sýknudóm, þar sem
ósannað þótti að um vanrækslu hús-
varðar hefði verið að ræða. Þessu
samsinnti meirihluti Hæstaréttar, en
Guörún Erlendsdóttir og Guömund-
ur Skaftason töldu aftur á móti að
húsvörðurinn hefði vanrækt eftirlit
sitt og því væri um fébótaábyrgð að
ræða.
VILDU EKKI TJÁ SIG
„Hœstiréttur hefur ákveöiö aö
tjá sig ekki um þetta mál," sagöi
Magnús Thoroddsen, forseti
Hœstaréttar, þegar HP bar undir
hann niöurstööur skoöanakönn-
unar blaösins um traust til Hœsta-
réttar.
HP lét Magnúsi niðurstöðurnar í
té á mánudag og upplýsti Magnús
þá, að hæstaréttardómarar tjáðu
sig ekki um mál opinberlega,
nema að höfðu samráði sín á milli.
Á þriðjudag funduðu dómararnir
um málið og var það sem fyrr seg-
ir niðurstaða þeirra að tjá sig ekki
um niðurstöðurnar.
Einnig var leitað til Jóns Stein-
ars Gunnlaugssonar hæstaréttar-
lögmanns um álit hans á niður-
stöðunum, en sem kunnugt er gaf
Jón Steinar nýlega út bók, þar sem
hann gagnrýndi Hæstarétt á ýmsa
lund, meðal annars fyrir að taka
ekki nægjanlegt tillit til mannrétt-
indaákvæða og skattaákvæða
stjórnarskrárinnar. Jón færðist
sömuleiðis undan því að tjá sig um
niðurstöður könnunarinnar.