Helgarpósturinn - 28.01.1988, Síða 14

AMERÍSKA SENDIRÁÐIÐ 1948
4. GREIN
Kommar ekki óheppilegir andstæðingar
Hafnar fjárstuðningi við krata og vopnuðum liðssveitum en mælir
með íslenskri gagnnjósnaþjónustu
Fyrir þremur vikum skýrðum við frá skýrslu þeirri,
sem William C. Trimble, chargé d’affaires ad interim,
skrifaði fyrir yfirmenn sína í utanríkisráðuneytinu í
Washington að loknum störfum hér á landi. Skýrsla
þessi, sem ber vinnuheitið „Áhrif kommúnista á íslandi
og tillögur um úrbætur", er dagsett 4. ágúst 1948 og var
send ameríska sendiráðinu hér þann 15. september, mót-
tekin 30. september. Efni skýrslunnar var rakið í grófum
dráttum. Svör við henni eru dagsett 10. nóvember 1948.
EFTIR ÓLAF HANNIBAISSON
Auk þess sem sendiherrann,
Richard R Butrick, skrifar sjálfur
ítarlega álitsgerö sendir hann meö
sem fylgiskjöl álitsgeröir allra
œöstu starfsmanna sendiráösins á
þeim tíma: George H. Reese, stjórn-
málaráöunautur (Public Affairs
Officer), Kenneth A. Byrnes, annar
sendiráösritari, Ragnar Stefánsson,
flugliösforingi, John A. McKesson,
þriöji sendiráösritari.
Svarskýrsla Butricks ber vinnu-
heitið „Ráðstafanir bandaríska
sendiráðsins á fslandi í baráttunni
við kommúnismann".
Butrick hefur hana á því að gera
nokkuð fyllri grein fyrir þróun
kommúnismans á Islandi en
Trimble hafði gert í skýrslu sinni.
Flokkurinn hafi verið stofnaður árið
1930 sem aðildarsamtök að Al-
þjóðasamtökum kommúnista.
Hann hafi hafið feril sinn með
miklum bægslagangi, en eftir því
sem tímar liðu fram hafi hann beint
starfsemi sinni meir að kjarabótum
fyrir verkalýðinn og unnið sér
aukna tiltrú. í kosningunum 1946
hafi hann fengið nálega 20% at-
kvæða og 10 þingsæti af 52. Sem
stendur fari hann með stjórn Ai-
þýðusambands Islands, en í nýleg-
um fulltrúakosningum í aðildarfé-
lögunum, sem haldnar hafi verið í
október, hafi kommúnistar misst
meirihluta sinn og ef kosningar á
þinginu sjálfu verði frjálsar og heið-
arlegar muni þeir missa tökin á ASÍ.
Fiokkurinn hafi ævinlega fylgt
flokkslínunni og taki án efa við fyr-
irskipunum frá Kominform. Á fjórða
áratugnum hafi flokkurinn verið
andþýskur og leiðtogar hans ekki
farið dult með að þeir litu á sig fyrst
og fremst sem þegna Alþjóðaríkis
kommúnista. Þegar STALÍN og
HITLER hafi gert með sér vináttu-
sáttmálann, 1939, hafi flokkurinn
látið í ljósi vináttu og samúð með
Þýskalandi, og þegar Bretar hafi lýst
yfir stríði hafi hann snúið sér gegn
Bretum af mikilli heift. Þegar breskt
herlið hafi gengið á land á Islandi hafi
þeir gert allt hvað þeir gátu til að
gera þeim lífið leitt. Þegar Bretland
og Sovétríkin hafi gert með sér
bandalag hafi viðhorf þeirra breyst
á einni nóttu. Þegar Bandaríkja-
menn hafi leyst Breta af hólmi hafi
Kommúnistaflokkurinn og blaða-
kostur hans beint geiri sínum gegn
Bandaríkjunum. Þeir hafi barist
kröftuglega og með góðum árangri
gegn því að Bandaríkin fengju her-
stöðvar hér á landi. Þeir hafi beitt
sér gegn Keflavíkursamningnum og
haldi enn uppi andstöðu við hann;
þeir séu á móti Marshall-hjálpinni;
tali um Bandaríkin sem heimsvalda-
sinnaða þjóð; fordæmi menningar-
skort þeirra, fari níðrandi orðum um
stjórnarfar þeÍTra, bandaríska
borgara og pólitisk markmið. Mál-
pípa þessarar andstöðu sé Þjóðvilj-
inn með 7.000 áskrifendur.
Þá telur hann upp þá forsprakka
kommúnista, sem vitað sé um að
hafi hlotið þjálfun erlendis: Brynj-
ólfur Bjarnason, F.inar Olgeirsson,
Þóroddur Guðmundsson og Björn
Fransson, en sá ofstækisfyllsti og
hættulegasti af öllum sé Eggert Þor-
bjarnarson. ,,Þó er sennilega hættu-
legasti maðurinn á öllu íslandi Her-
mann Jónasson, einn af leiðtogum
Ólafur Thors sagði bandarískum
sendimönnum, að kommarnir hefðu
svo góð meðmæli. „Hverra?" Roose-
velts og Churchills, svaraði Ólafur.
Framsóknarflokksins, sem sífellt
daðrar við Kommúnistaflokkinn og
heldur þó vinfengi við háttsetta
menn í öðrum flokkum og lætur í
Ijós við þá vantraust á kommúnist-
um. Hann er pólitískur hentistefnu-
rnaður."
Síðan er tekið undir með Trimble
um lagni kommúnista við að hag-
nýta sér þjóðernis- og einangrunar-
hneigð Islendinga, sjálfstæðisvilja
og hlutleysisafstöðu.
MEÐMÆLI ROOSEVELTS
OG CHURCHILLS
Hér má kannski skjóta inn í, að
Byrns, annar ritari, segir í sinni
skýrslu: „Styrkleiki kommúnista á
Islandi mun rísa og hníga með öldu-
gangi heimsmálanna, og það litla
sem sendiráðið getur gert í þvi efni
mun ekki hafa úrslitaáhrif. Þegar
allir Rússar voru Hetjurnar frá Stal-
íngrað og Bandaríkin á fullu með
áróður til að láta þá líta út sem enn
stórkostlegri hetjur blómgaðist
kommúnisminn. Með lemstrun
Tékkóslóvakíu hjöðnuðu áhrif hans.
Áhrifaríkasta skreí sem Bandaríkin
gætu stigið til framdráttar kommún-
Sigurgeir Jónasson var aö sögn But-
ricks sendiherra sendurtil Bandaríkj-
anna til „að læra hjá FBI tækni og aö-
ferðir kommúnista" og koma síðan
upp gagnnjósnaþjónustu hér á landi.
Hann var kvæntur bróðurdóttur
Ólafs og Thors Thors.
ismanum á íslandi væri að kalla
heim hersveitir sínar frá Berlín. Ef
Marshall-hjálpin brygðist mundu
kommúnistar sennilega aftur ná að
komast í stjórnaraðstöðu."
í beinu framhaldi af þessu er ekki
úr vegi að vitna til bókar Matthíasar
Johannessen um Ólaf Thors, þar
sem segir: Bandaríkjastjórn hafði
verulegar áhyggjur af aðild kom-
múnista að íslenskri rikisstjórn, en
Ólafur Thors hafði svör á reiðum
höndum, eins og þessi saga sýnir,
sem Einar Olgeirsson hefur sagt í
samtalsbók sinni (ísland í skugga
heimsvaldastefnu); „Eins og nærri
má geta var það ekki alls staðar litið
mildum augum, að kommúnistar
ættu sæti í ríkisstjórn íslands; ekki
mun Bandaríkjastjórn hafa fagnað
því, allra síst eftir 1945. Ólafur
Thors átti þá höfðingjadirfsku og
einurð að geta sagt fulltrúum
erlendra stórvelda á fínan hátt að
skipta sér ekki af málefnum okkar,
jafnvel líta í eigin barm. Eitt sinn
voru bandarískir fyrirmenn hér á
ferð, og hélt Ólafur þeim góða veislu
sem vera bar. Þeir spurðu Ólaf
hvernig stæði á því, að hann hefði
Hermann Jónasson. „Sennilega
hættulegasti maöur á íslandi," að
sögn Butricks sendiherra. Pólitískur
tækifærissinni, sem stöðugt daðrar
við Kommúnistaflokkinn.
tekið kommúnista í stjórn hér. „Þeir
höfðu svo góð meðmæli," sagði
Ólafur að bragði. Þeir fjórir urðu
hissa og spurðu: „Frá hverjum?"
„Frá Roosevelt og Churchill," svar-
aði Ólafur og varð ekki frekar rætt."
KOMMAR
ÓSKAANDSTÆÐINGAR
En Butrick heldur áfram í skýrslu
sinni: í rauninni eru Kommúnista-
flokkurinn og blaðakostur hans alls
ekki svo óheppilegur andstæðingur
amerískrar stefnu og hagsmuna á
íslandi, svo lengi sem þess er gætt
að þeir hafi enga raunverulega
valdaaðstöðu og séu í andstöðu við
velvirka ríkisst jórn, vinveitta
Bandarikjunum. Sendiráðið leggi
sitt af mörkum til að halda þeim í
þeirri stöðu. Þeir séu líka alls staðar
að glata fyrra trausti. Islendingar
séu í eðli sínu óhrifnæmt fólk, full-
komlega læst og skrifandi, og vanir
að hugsa á eigin spýtur og draga eig-
in ályktanir. Fyrst séu þeir Islend-
ingar, í öðru lagi einstaklingar. Eng-
inn íslendingur vogi að hreykja sér
yfir annan (assume the position of
an aristocrat). Sérhver íslendingur,
14 HELGARPÓSTURINN