Ægir - 01.12.1982, Blaðsíða 35

Bolli Héðinsson hagfræðingur:
HAFRANNSÓKNASTOFNUN —
vísindastofnun á villigötum?
Hvers er það að taka
ákvörðun um hámarks-
afla á íslandsmiðum ár
hvert? Ákvörðun sem er í
hæsta máta pólitísk,
enda varðar hún efnahag
þjóðarinnar stórkostlega
það árið. Er vísinda-
stofnun á náttúrufræði-
sviði þess umkomin að
meta efnahagslegar af-
leiðingar tillagna sinna?
Spurningar þessar urðu áleitnar eftir ágætan
fund rannsóknarmanna Hafrannsóknastofnunar-
innar með hagsmunaaðilum í sjávarútvegi, sem
haldinn var hinn 1. desember s.l. í boði sjávarút-
vegsráðherra.
Ef við veltum fyrst fyrir okkur spurningunni um
hvers það sé að taka ákvörðun um hversu mikið
skuli veiða þá munu flestir sammála um að valdið
til þess eigi að vera í höndum sjávarútvegsráð-
herra. Sá sem ákvörðunina tekur, getur að
sjálfsögðu leitað til sérfræðinga, sem þar gegna
mikilsverðu hlutverki til leiðbeiningar, svo hann
þekki hverjar afleiðingar einstakar ákvarðanir
hans geta haft. En ráðherrann verður að vera
reiðubúinn að axla ábyrgðina af ákvörðunum sín-
um, þeirri ábyrgð á hann ekki að geta komið yfir á
aðra.
Ákvörðunin sem ráðherrann stendur frammi
fyrir er tvíþætt. Annarsvegar ákvörðun um vöxt og
viðgang fiskstofnanna og hinsvegar um efnahags-
legar afleiðingar ákvörðunar um afla er hann legg-
ur til að veiddur skuli. Það er ráðherrans að
ákveða hér hvaða blanda sé heppilegust miðað við
þau pólitisku markmið sem hann keppir að.
Ráðgjafarstofnunin Hafrannsóknastofnun get-
ur upplýst ráðherrann um afleiðingar einstakra
ákvarðana hvað náttúrufræðina snertir og sett upp
fyrir hann valkosti þar sem tilgreindar eru nokkrar
ákvarðanir og hvaða afleiðingar þær hefðu í för
með sér fyrir fiskstofnana. Síðan gæti ráðherrann
kallað til sérfræðinga i efnahagsmálum t.d. frá
Þjóðhagsstofnun og beðið þá um að segja sér fyrir
um efnahagslegar afleiðingar einstakra valkosta.
Að fengnum þessum upplýsingum á ráðherrann að
vera í stakk búinn til að taka ákvörðun um hvaða
veiðimagni hann helst mælir með og er það eins og
fyrr sagði að sjálfsögðu einungis í anda þeirra póli-
tísku markmiða er hann telur sjálfan sig vera að
berjast fyrir.
Það sem ég hér hef lýst er e.t.v. fyrst og fremst
fræðileg útlistun á þvi hvernig gangur mála ætti að
vera við ákvörðun hámarksafla hvert ár. Sú niður-
staða sem komist væri að eftir ferli sem þessum
væri þá að öllu leyti rökrétt í ljósi þekktra for-
sendna. Svo virðist hinsvegar sem Hafrannsókna-
stofnunin hafi verið á þeirri braut í allmörg ár, að
jafnframt því sem að segja fyrir um og skilja nátt-
úrufræði sjávarins og þess lífs er þar þrífst, þá hafi
stofnunin einnig tekið að sér hlutverk efnahagsráð-
gjafans, Hafrannsóknastofnuninni til verulegs
tjóns. Því slikt býður uppá að ráðmenn hengi sig í
tölur Hafrannsóknastofnunarinnar, þær er hún
hefur lagt til, og koma sök yfir á stofnunina ef illa
tekst, eins og Hafrannsóknastofnunin sé ákvarð-
anatakandi í þessu máli. Hafrannsóknastofnunin
hefur þar með gert sjálfa sig að þeim blóraböggli er
stjórnmálamenn gjarnan vilja hafa til að firra sig
ábyrgð. Slikt getur aldrei orðið vísindastofnun til
framdráttar.
Við mat á hinum efnahagslegu valkostum á
rannsóknarstofnun á sviði náttúrufræði hvergi að
koma nærri, vilji ráðamenn slíkt mat, ber þeim að
leita eftir því annarsstaðar.
Hafrannsóknastofnunin hefur allt of mikils-
verðu hlutverki að gegna sem hagnýt visindastofn-
un til að hún geti flækt sér í dægurmál á sviði
stjórnmálanna, enda hlýtur slíkt að rýra álit henn-
ar sem vísindastofnunnar. Þetta þýðir ekki að Haf-
rannsóknastofnun geti ekki látið frá sér heyra á
opinberum vettvangi til að kynna hvaða valkosti
þeir í raun ,,bjóða“ ráðamönnum uppá, þó ekki
væri nema fyrir þá sem fylgjast vilja með efna-
hagslegum og náttúrufræðilegum möguleikum
þjóðarinnar í nútíð og framtíð
ÆGIR — 643