Morgunblaðið - 29.04.1960, Blaðsíða 10

10
MORGVNBLAÐIÐ
Föstudagur 28. apríl 1960
Tamningamennirnir Skúli Kristjánsson (til vinstri) og Gísli
Höskuldsson. —
Tamningastöð
Borgarfirði
Saltvatn
Igefið við losti
Borgarnesi í marz.
SUNNUDAGINN, 12. fyrra
xnánaðar var saman kominn
nokkur hópur hestamanna að
Svignaskarði. Það er nú í
fyrsta sinni í vetur, að Hesta-
mannafélagið Faxi rekur
tamningastöð. Tilefni þessa
mannfagnaðar var að þeir,
sem áttu hesta sína í tamn-
ingastöðinni, voru að sækja
þá, en þeir höfðu verið í
tamningu í 8 vikur. Forstöðu
menn tamningastöðvarinnar
voru þeir Gísli Höskuldsson,
sonur hins þjóðkunna hesta-
manns, Höskuldar Eyjólfsson
ar á Hofsstöðum í Hálsa-
sveit, og Skúli Kristjónsson
frá Svignaskarði.
Á tamningastöðinni voru að
þessu sinni 20 hross frá 15 bæj-
um. Töldu hestaeigendur að þessi
fyrsta tilraun Borgfirðinga með
tamningastöð hefði tekizt mjög
vel. Hestarnir hefðu tekið mikl-
um framförum og hafði fóðrun
þeirra og öll umhirða verið til
fyrirmyndar. í>á töldu þeir og
æskilegt, að framhald yrði á þess
ari starfsemi Faxa. Eftir að hesta
eigendur höfðu horft á tamninga-
mennina ríða hestunum, sem á
tamningastöðinni voru, og reynd-
ar sumir reynt þá sjálfir, var
setzt að kaffidrykkju að Svigna-
skarði. Þar flutti formaður Faxa,
Símon Teitsson, ræðu og komst
m. a. þannig að orði í upphafi
máls síns:
„Um leið og tamningastöðin
hættir að þessu sinni, þykir mér
hlýða að segja nokkur orð við
ykkur og gera grein fyrir því,
hvað það er, sem hefur gerzt og
er að gerast víða um landið, þó
að ég hinsvegar viti að sumt af
því er ykkur kunnugt.
Hlutverk hestamannafélaganna
Þegar hestamannafélög voru
stofnuð á sínum tíma var það
ekki rismikill félagsskapur og
ég hygg að sumir hafi ekki haft
trú á því að þau ættu mikla fram-
tíð fyrir höndum og áreiðanlega
fáir gert sér grein fyrir því,
hverju þau yrðu fær um að á-
orka í framtíðinni.
Á þeim árum voru hestar mik-
ið notaðir, ekki eingöngu til reið-
ar heldur miklu fremur til áburð-
ar og dráttar og engum gat hugs-
azt að hægt væri að búa í sveit
án þess að eiga hest, þótt það
hafi síðar orðið staðreynd að
svo er ekki. Það hefur nú gerzt i
þjóðfélagi okkar að vélamenn-
ingin hefur bylt svo búskapar-
háttum, að hesturinn er ekki leng
ur nauðsynlegur sem vinnudýr
í þeirri mynd sem áður var.
Bændur hættir að temja
Þessi staðreynd hafði svo það
í för með sér, að bændur hættu
að temja hesta sína, bæði vegna
þess að þörfin var minni fyrir
þá og ekki tími eða geta til að
sinna því. í lögum þeim, sem
hestamannafélögin settu sér,
er það tekið fram, að þau hygg-
ist vinna að hestamennsku og
ræktun íslenzka hestsins í upp-
eldi og tamningu. 1 þessum efn-
um hefur starf félaganna orðið
svo þýðingarmikið, að engan mun
hafa órað fyrir því þá. Eg vil
fullyrða, að nærri muni fara að
íslenzki reiðhestastofninn væri
Eftir Lynn Poole
ÞEGAR menn slasast alvar-
lega, fá þeir oft lost, þ. e. a. s.
það dregur verulega úr allri
líkamsstarfseminni, blóðþrýst
ingur lækkar o. s. frv., og get-
ur það leitt til dauða á fáum
klukkustundum, ef ekkert er
að gert. Lostið gerir vart við
sig innan tveggja sólarhringa
frá því, er slysið á sér stað, og
er það eitt af flóknustu vanda.
málunum, sem læknar hafa
haft við að glíma.
Síðustu sjö árin hafa vís-
indamenn við heilbrigðisstofn
un Bandaríkjanna undir for-
ustu dr. Sanfords Rosenthal
unnið að rannsóknum á þessu
vandamáli, og eru niðurstöð-
ur þeirra þess virði, að þeim
sé gefinn nánari gaumur. Með
víðtækum tilraunum á dýrum
og mönnum hefur þeim tek-
izt að sýna fram á ágæti þeirr-
ar aðferðar, að láta sjúklinga,
sem eru í losti vegna bruna-
sára, drekkka saltvatnsupp-
lausn, þegar ekki eru tök á að
beita hinni venjulegu með-
ferð, þ. e. að gefa blóð eða
blóðvökva í æð. Er þetta ekki
sízt mikilvægt, þegar haft er
í huga, að yfirleitt er erfitt að
útvega strax blóð og blóð-
vökva, þegar stórslys ber að
höndum, eins og eldsvoða, flóð
eða jafnvel kjarnorkuárás.
Læknar hafa notað þessa að
ferð í nærri hálfa öld, en það
hafa verið skiptar skoðanir
um gildi hennar. Ofangreind-
ar tilraunir bandarísku vís-
indamannanna hafa staðið yf-
ir í sjö ár og hafa þær tekið
af allan vafa í því efni, að
minnsta kosti að því er varð-
ar lost vegna brunasára, og er
nú ljóst orðið, að saltvatns-
upplausn er allt að þvi eins
áhrifamikil og sama magn af
blóðvatni eða blóði.
Tilraunirnar voru gerðar á
sjúklingum með brunasár, og
er ástæðan fyrir því sú, að
auðvelt er að sjá og mæla ná-
kvæmlega, hve alvarleg þau
eru og afleiðingar þeirra.
Vísindamennirnir ákváðu,
að gera tilraunir sínar í þeim
löndum heims, þar sem mjög
var erfitt að fá blóðvatn, en
það voru Lima og Perú, svo að
ekki væri hægt að ásaka þá
um, að svifta suma sjúkling-
ana hinni venjulegu blóðvatns
meðferð. í þessum löndum
hljóta margir, bæði börn og
fullorðnir brunasér árlega af
völdum ljósolíu, sem notuð er
í frumstæða ofna til upphit-
unar og eldunar, og dóu til-
tölulega margir þeirra í losti,
þar eð skortur var á blóði og
blóðvökva handa þeim.
Þetta er fyrsta tilraun okkar á
þessu sviði og ætti að geta gefið
bendingar um það, hvernig ástatt
er í þessum málum hér um slóð-
ir.
Dugandi tarnningamenn
Ég vil þá fyrst geta þess, að
þegar við fórum að hugsa um
þetta í alvöru, en það var á sl. ári,
áður en Ari Guðmundsson féll
frá. Þá kom okkur saman um það
að ekki kæmi til mála að fara af
stað með þessa starfsemi, nema
til fengjust tveir góðir menn að
veita stöðinni forstöðu. Leituðum
ur í huga næsta ár og varð hann
við þeim tilmælum, þannig að
við fengum hann nú eitt tímabil
til reynslu, hvernig þið tækjuð
þessari starfsemi. Með Gísla hef-
ur verið Skúli Kristjánsson og er
hann einnig mikill dugnaðar og
áhugamaður um hestamennsku
og hefur sýnt það ótvírætt að
mikils má af honum vænta í þess
um efnum og nægir þar að benda
a landssýninguna á Þingvöllum
1958, þar sem hann gat sér mjög
góðan orðstír. Ég vil því sjá því
föstu að tamningastöð þessi hef-
ur verið í mjög góðum höndum.

Hópur hesteigenda með Gísla Höskuldsson í fararbroddi.
aldauða, ef ekki hefði þessara
samtaka notið við. Samtök hesta
manna eru orðin viðurkenndur
aðili í hrossaræktun landsins
ásamt Búnaðarfélagi Islands.
Mjög sterkur, þýðingarmikill og
leiðandi aðili. Vegna þess, sem
hér hefur verið sagt, hefur Hesta-
mannafélagið Faxi nú komið til
móts við ykkur bændur góðir,
með því að hrinda af stað þess-
ari tamningastöð, sem hér hefur
nú starfað um 8 vikna skeið.
við þá til Gísla Höskuldssonar
um það, hvort hann myndi fáan-
legur til að taka þetta að sér,
þar sem hann er viðurkenndur
afburða hestamaður. Því miður
gat hann ekki orðið við bón okk-
ar sökum þess að Skagfirðingar
höfðu orðið á undan okkur og var
það að vísu heiður fyrir okkur,
en kom ekki að haldi í þessu
efni og varð því ekki úr fram-
kvæmdum. En við mæltumst til
þess við Gísla að hann hefði okk-
Ljósm.: Einar Ingimimdar.
Ekki nógu góður efniviður
Þá kemur hitt atriðið, sem eru
hestarnir, eða sá efniviður, sem
þeir hafa haft til að vinna úr.
Hann hefur reynzt mjög misjafn
sem von var og að mínu áliti ekki
góður.. Þetta er ekkert einsdæmi
að því ég hygg. og má sjálfsagt
ýmsu um kenna, en þó hygg ég að
tómlæti um ræktun reiðhestsins
sé aðallega um að kenna og
liggja að því mjög mörg og sterk
rök. Fátt er fegurra en hópur
Tilraunirnar voru fram-
kvæmdar á þann hátt, að
sjúklingunum var skipt í tvo
hópa, og fékk annar hópurinn
aðeins saltvatnsupplausn, en
hinn venjulegt magn af blóð-
vökva og sykurvatni. Bruna-
sár þeirra voru mikíl, þöktu
að minnsta kosti tíunda hluta
líkamans.
Sjötíu og níu fullorðnir fengu
saltupplausn, þar af nokkrir
með brunasár, er þöktu helm-
ing líkamans, og lifðu þeir all
ir. Ai' 74 fullorðnum, sem
fengu blóðvatn og sykurvatn,
létust hins vegar 12 í losti.
Af þeim 123 börnum, sem
til meðferðar voru, dóu 20 af
hundraði í losti, og gilti það
jafnt um þau, sem fengu salt-
upplausn og hin, er var gefið
venjulegt magn af blóði og
sykurvatni. Af þeim börnum,
sem gefið var saltupplausn á-
samt blóðvökva, létust hins
vegar aðeins níu af hundraði
í losti.
Enn er tilraunum þessum
haldið áfram, og ennfremur
er verið að gera hliðstæðar'til
raunir á dýrum með meiðsli
önnur en brunasár. Þykja til—
raunir þær, sem að ofan grein-
ir hafa tekizt svo vel, og ár-
angur af þeim vera svo já-
kvæður, að öryggiseftirlit
Bandaríkjanna hefur hvatt
menn til þess að nota salt-
vatnsupplausn sem meðal við
losti, er orsakast af brunasár-
um við hugsanlegar sprengju-
árásir.
Meðalið er einfalt, ein slétt-
full teskeið af borðsalti og
hálf teskeið af natróni bland
að rúmum lítra af frekar
köldu vatni. Gefa skal sjúkl-
ingnum rúman lítra fyrir hver
tuttugu pund af þyngd hans
fyrsta sólarhringinn, og helm-
ingi minna næsta sólarhring.
(The Johns Hopkins Univer-
sity).
glæstra gæðinga og ekkert er
iíklegra til að geta vakið á okk-
ur alheimsathygli.
Það hafa margir sagt við mig
að ekkert sem fram fór á Þing-
vöilum hafi vakið meiri athygti
og festst betur í minni en hóp-
reið hestamanna, þratt fyrir það
að ekki voru allt stórbrotnir
gæðingar, er í henni tóku þátt.
Það væri þjóðarógæfa og þjóð-
arsmán, ef við glötuðum íslenzka
reiðhestinum og þeirri iist, sem
tamning hans og meðferð er. Það
er þess vegna, að hestamannafé-
íögin koma upp tamningastöðv-
um. Sumum kann að virðast að
í nokkurn kostnað sé lagt, en ef
rétt er stefnt og rétt á haldið,
þá hefur fátt borgað sig betur
en tamning á góðu hestefni. Það
veitir ánægju, tekjur og er þjóð-
leg list og þjóðarsómi. Ég sagði
áður að betri árangur mundi hafa
náðst hér að þessu sinni, ef við
hefðum ekki sýnt ræktun hest-
ins of mikið tómlæti. Ég flutti
á fundi í fyrra hér í sveitinni
stutt erindi og langar mig til að
biðja ykkur að hafa þolinmæði
til að hlusta á það.“
Síðan rakti Símon í ýtarlegu
erindi sögu kynbótanna og ýmis-
legt fleira er varðar hestarækt.
Helmingur hestanna efnilegur
Að lokinni ræðu Símonar
Teitsson tók tii máls Harald-
ur Sveinsson úr Reykjavík en
hann var einn þeirra, er átti hest
á tamningastöðinni. Hann þakk-
aði tamningamönnunum gott starf
og tók undir þau orð Símonar að
þau hestefni er þeir hefðu feng-
ið í hendur hefðu ekki verið
nógu góð, en hinsvegar hefðu
tamningamennirnir leyst hlut-
verk sitt mjög vel af hendi.
Er ég spurði Gísla um álit hans
í þessu efni, tók hann undir að
þau hefðu ekki verið nægilega
góð nema um það bil helmingur
þeirra. Þá sagði hann og, að eft-
irspurn eftir tamningu væri svo
Framh. á bis. 16.