Morgunblaðið - 29.04.1960, Blaðsíða 13

Föstudagur 28. apríl 1960
MORCVNBLAÐÍÐ
13
Nýtt verk
eftir Dudintsev
□-
-□
e f t ir
EDWARD CBANKSHAW
SOVEZK blöð fjölyrtu mjög um
för Krúsjeffs til Frakklands. — f
frásögnum þeirra lýsti sér mikil
hrifning, jafnvel fögnuður, sem
bendir tií þess, að margir Rúss-
ar telji það skipta miklu máli
að taka að nýju upp samband
við Frakka.
Til þessa hafa blöðin lítið eða
ekkert haft að segja um aðra
minniháttar heimsókn — til
Lundúna, en sú heimsókn skiptir
einnig töluverðu máli Konstant-
in Fedin, gamalreyndur skáld-
sagnahöfundur og skáldið Alex-
ander Tvardovsky hafa undan-
farið skoðað sig um í
Lundúnum, en látið lítið yfir sér.
Fedin, sem er gáfaður rithöf-
undur og aðlaðandi maður, hefir
setið fast við sinn keip án þess
að gefa höggstað á sér, þó að
þjarmað hafi verið að honum
undanfama áratugi. Loks virð
ist hann vera kominn í örugga
'höfn undir verndarvæng Krú
sjeffs.
Tvardovsky hefir his vegar átt
„Ekki af einu saman brauði“.
Þetta nýja „þíðviðri“ er ekki
eins ofsalegt og „þíðviðrið“ 1953,
sem skáldsaga Dudintsevs, „Ekki
af einu saman brauði" (ísl. út-
gáfa: Almenna bókafélagið) varð
táknræn fyrir. En þó að þessi
„veðurbreyting" láti minna yfir
sér nú, virðist hún jafnframt
ætla að verða varanlegri og stöð
ugri.
Anna Akmatova, skáldkonan
fínlega og. blíða frá Leningrad
og jafnaldri Pasternaks, fær nú
verk sín birt af nýju. Þó að skáld
sagan „Sívagó læknir" sé enn
bönnuð, er nú aftur talað frjáls-
lega um Pasternak í Moskvu sem
langmesta skáld Sovétríkjanna.
Ilya Ehrenburg skrifar nú aftur
hlýlega um sína " „gömlu unn-
ustu“, París, og þar að auki hef-
ur hann flutt áhrifamikla fyrir-
lestra um meistaraverk frönsku
impressíonistanna og síð-impress
ionistanna; hann hefur varið
Cézanne og aðra gegn steinrunn-
um ásökununum um afturför —
og áheyrendur Ehrenburgs hafa
ekki verið fáir, heldur hefur all-
ur heimurinn getað hlýtt á fyr-
irlestra hans í Moskvuútvarpinu.
Tvardovsky, sem hefur látið það
ótvírætt í ljós, að skoðanir hans
í erjum nýlega. Hann er yngri á köllun rithöfundar eru allt
maður en Fedin og er einn af
þessum fjörmiklu menntamönn-
um, sem koma beint úr sveit-
inni og eru enn undrandi, þakk-
látir og dálítið skelfdir yfir að
vera orðnir málsmetandi menn
í andlegu lífi þjóðarinnar. Hann
stóð í fylkingarbrjósti þeirra rit
höfunda, sem fögnuðu fyrstu til-
slökununum eftir dauða Stalíns
með persónulegum yfirlýsingum
um réttindi og skyldur sovézkra
rithöfunda við sannleikann, les-
endurna og sjálfa sig. Sem rit-
Valdimir Dudintsev
stjóri Novy Mir vann hann dyggi
lega að því að brjóta niður stal-
ínska harðstjórn.
Þetta kom honum síðar í koll.
Þegar flokksleiðtogarnir komust
að þeirri niðurstöðu, að tilslak-
anirnar væru komnar út í öfgar
og bezt væri að láta staðar num-
ið, var Tvardovsky einn þeirra
ritstjóra, sem urðu fyrir barðinu
á flokknum. Síðan hefur hann
ýmist notið hylli flokksins eða
verið í ónáð; en um nokkurt skeið
hefur hann skapað sinn gamla
sess á nýjan leik, og í janúar
síðastliðinn birti hann nýja smá
sögu eða dæmisögu eftir Vladi-
mir Dudintsev. Síðar meir verð-
ur prentun þessarar dæmisögu ef
til vill talin marka tímamót í
sögu sovézkra bókmennta. En
það, sem skiptir meira máli í
bili, er, að skömmu síðar var
Tvardovsky leyft — og hann
jafnvel hvattur til — að heim-
sækja London. Þar hefur hann
farið frjáls ferða sinna.
aðrar en Zhdanovs hershöfð-
ingja, er í Lundúnum. Og Dud-
intsev er kominn aftur fram á
sjónarsviðið, ekki með nýja skáld
sögu, eins og menn höfðu búizt
við, eða með afsokunarbeiðni,
heldur með einkennilegt og hríf-
andi verk, sem hann kallar „Ný-
ársævintýri” og á ekkert skylt
við sósíalískt raunsæi né raun-
sæi af neinu tagi.
Dæmisagan.
Dæmisagan fjallar öll um sig-
ur sólarljóssins, og er þar átt
við sannleikann, yfir formyrkv-
uðu meginlandi, þar sem menn
þreifa sig áfram við kola-
vinnslu og jarðrækt við gervi-
ljóa „Ég lifi í fjarstæðukennd-
um heimi, í dæmalausu landi,
í borg, sem er sköpuð af minni
eigin ímyndun. Þannig hefst
frásögn sögumanns, sem er ung-
ur vísindamaður, og það á fyrir
honum að liggja að færa hinu
myrkvaða meginlandi Ijós.
Tími skiptir engu máli í þess-
um heimi; landafræðin er í lausu
lofti. En þó að þetta land sé
utan tíma og rúms, „geta menn
sett klukkurnar sínar eftir
Moskvutíma". Og fjölmörg smá
atriði, svo að ekki sé minnzt
á heildarsvipinn, hljóta að minna
lesendur á Rússland á tímum
Stalíns.
Öll frásögnin er svo óljós,
taumlaus, fjarstæðukennd og
laus í reipunum, að höfundur
gæti haldið því fram, ef gengið
væri á hann, að hið formyrkvaða
meginland hans væri einhvers
staðar eða alls staðar, að sögu-
hetja hans fórnaði lífi sínu til að
færa hinum kapítalíska heimi
Ijós sannleikans. Hann gæti
einnig sagt, að „höfuðpaurinn
í dæmisögunni, hinn einkenni-
legi maður, sem segir skilið við
fortíð sína og ofbeldisverk og
gengur í þjónustu stofnunar, sem
býr til gervisólarljós (hann er
að lokum drepinn af fyrrverandi
samstarfsmönnum sínum), sé t.
d. ekki Krúsjeff, heldur hver sá,
sem reynir að leita sannleikans.
Dudintsev getur sagt hvað sem
er um dæmisögu sína og hin
áhrifamiklu tákn hennar. Það,
sem hann segði, væri satt — þó
að það væri ekki endilega all-
ur sannleikurinn — í þcAm skiln
ingi, að við búum öll á for-
„Selfoss“ í höfninni í Gautaborg.
Gautáborg í apríl.
1 SÍÐUSTU viku voru hér
tvö skip frá Eimskipafélagi
Islands, Goðafoss, sem losaði
vörur fyrir Svíþjóðarmarkað
og Selfoss, sem fór héðan
hlaðinn vörum til Islands.
Mörgum kann í þessu sam-
bandi að leika forvitni á að
vita hvað við seljum til Sví-
þjóðar og hvað við kaupum
frá Svíþjóð.
Kindakjöt og minkafóður
Goðafoss losaði hér 330
tonn af minkafóðri. Það er
fiskiúrgangur, aðallega þorsk-
ur, sem kemur hingað fryst-
ur í stórum plötum. Einnig
losaði skipið hér 28 tonn af
frosnu kindakjöti.
Ég átti í dag samtal við
skrifstofustjórann, Allan Sáth
erström, hjá fyrirtækinu Otto
Zell í Gautaborg, sem eru um-
boðsmenn Eimskipafélagsins
hér. Sagði hann að mikill
markaður væri hér fyrir þetta
minkafóður, en því miður
gætu íslendingar ekki sinnt
eftirspurninni. Sátherström
sagði að áður fyrr hefðu Sví-
ar keypt meira af íslenzku
kindakjöti, sem væri vel
þekkt hér fyrir gæði síðan
1930. Sem dæmi má nefna að
1947 kom gamli Brúarfoss
hingað með 500 tonn af
kindakjöti. Síðan hefur fjár-
rækt aukizt hér ásamt því að
möguleikar eru á ódýrara
kjöti frá Ástralíu. Saltað
kindakjöt hefur ekki sézt hér
í lengri tíma, heldur Sáther-
ström áfram.
Mikið af síld
Ég var fræddur á því að
mikið væri flutt inn af síld,
— saltsíld, sykursíld og krydd
Bílar
og
timbur
síld. íslenzk gæruskinn eru
orðin vinsæl hér. Gærurnar
koma hingað blautsaltaðar og
eru síðan unnar hér og not-
aðar í pelsa. Eftir slátrun í
haust komu hingað 500 tonn
af gærum. Möguleikar eru
einnig á auknum innflutningi
á þessari vöru.
Þorskahrognin islenzku eru
einnig vinsæl. Þau koma syk-
ursöltuð og eru síðan flutt út
um allan heim sem sænsk
vara, eftir að Svíar hafa unn-
ið úr þeim alls konar varn-
ing t. d. brauðálegg.
Einnig kaupa Svíar nokkuð
magn af fiskimjöli og þorska-
lýsi að ógleymdum hinum
frystu fiskiflökum, sem sænsk
ar húsmæður kaupa mikið
þrátt fyrir að þau séu nokk-
uð dýr, — pundið um 3 krón-
ur sænskar.
Timbur og bílar
Selfoss fór héðan nýlega
með 900—1000 tonn af vörum.
Mest var það timbur, 211
„standards" ásamt mjög
miklu af trönuefni, sem á að
fara á Aust- og Vestfirði.
Einnig fór héðan 2,4 tonn af
ljósaperum af gerðinni Luma,
35 tonn af eldföstum tígul-
steini, 7—8 tonn af gólfplöt-
um, svokölluðu tarkett ásamt
nokkru magni af veggklæði,
bæði úr galoon og plasti.
Að síðustu fóru 8 stykki
Volvobílar, 7 fólksbílar og
einn vörubíll af gerðinni
Volvo-Starke.
Allan Sátherström skýrði
að síðustu frá því að venju-
lega komi hér eitt skip í mán-
uði frá Eimskip, stundum
tvö, eins og núna í síðustu
viku er þau voru hér tvö í
einu.
Miklar raddir eru uppi um
það hér, bæði meðal íslend-
inga og annarra að æskilegt
væri að Gullfoss kæmi hér
við á leiðinni Reykjavík—
Kaupmannahöf n—Reykj avík.
Er ég spurði Sátherström að
möguleikum á þessu sagðist
hann ekki vita til þess að
þetta hafi komið til tals hjá
félaginu, en það væri auðvit-
að mjög æskilegt, að minnsta
kosti yfir sumarmánuðina.
Tæknilega séð væru engir
erfiðleikar á að framkvæma
þetta, og hafnargjöldin hefðu
lækkað hér á síðasta ári.
„Gullfoss kom hér einu
sinni og tók farþega á nor-
rænt raffræðingamót, sem
haldið var í Reykjavík og
gekk það allt mjög vel. Far-
þegamir, sem stigu á skipsfjöl
hér voru um 100 og skipið
stóð aðeins við hér 2 tíma að
kvöldi til“, segir Sáther-
ström að lokum.
G. Þór Pálsson.
fyrir síld og minkafdður
myrkvuðu meginlandi, sem sólin
nær ekki að skína á!
Góður fyrirboði.
Dæmisagan er skrifuð fyrir
Rússa, og Rússum verður látið
eftir að lesa milli línanna það,
sem þeir vilja. Fyrir aðra skipt-
ir frásagnarhátturinn mestu
máli, en ekki efnið. Allir vita,
að fjölmörgum Rússum er mjög
áfram um að leita sannleikans.
Allir vita, að heiðarlegir sov-
ézkir borgarar gagnrýna mjög
ýmsa þætti í skipulagi Sovét-
I ríkjanna. Það, sem er alveg nýtt
'í dæmisögunni, er ekki undir-
skilin gagnrýni Dudintsevs,
heldur að hann hafnar algjör-
lega aðferðum sovézkra rithöf-
unda.
Á tímum keisaranna í Rúss-
landi var dæmisagan oft notuð
til að sleppa gegnum ritskoðun-
ina. Á fyrstu árunum eftir bylt-
inguna fór symbólsminn út í öfg-
ar og var notaður til að reyna að
láta í ljós hið ósegjanlega. En rit
skoðunin á tímum Stalíns sýndi
dæmisögum enga miskunn því að
allir urðu að beygja sig undir
kenninguna um sósíalískt raun-
sæi, sem útrýmdi ímyndunarafli
og symbólisma. S«vo að jafnvel
þegar „þíðviðrið" var sem mest,
varð rithöfundur, er vildi draga
í efa opinberar fullyrðingar, að
beita raunsærri tækni, sem kom
í veg fyrir tvíræða merkingu.
Dudintsev hefir sagt skilið við
þetta allt. Ef „Nýársævintýri"
verður látið óáreitt, hefir verið
markað nýtt upphaf að persónu-
legri tjáningu á hugsunum ein-
staklingsins. Hamingjan má vita,
hvílíkar auðlindir mundu opn-
ast, ef öðrum yrði leyft að fylgja
dæmi Dudintsevs. Dvöl útgefand
ans Tvardovskys í Lundúnum
kann að virðast góður fyrirboði.
(Observer — Mbl. einkaréttur).