Morgunblaðið - 29.04.1960, Blaðsíða 15

Föstudagur 28. apríl 1960
MORCUTSTtLÁÐlÐ
15
Dr. Richard Beck:
Snillingurinn
William Blake
og islenzk býðing verka hans
Það er alkunnugt, að mjög
skiptir í tvö horn um það, hve
skjóta frægð skáld hljóta, og þá
eigi síður hitt, hve varanleg skáld
frægð þeirra reynist. Á þetta
minnti Jakob skáld Thorarensen
kröftuglega í upphafi merkis-
kvæðis síns á 150 ára afmæli
frænda síns, öndvegisskáldsins
Bjarna Thorarensens:
Oft vill skeika um ,ódauðleikann‘
orðstírs þeirra, er hvarfla frá;
fæstir valda fylling aldar,
— fönnin skeflir yfir þá.
Eru þess sannarlega næg dæmi,
að skáld, sem hafa átt miklum
vinsældum að fagna á sinni tíð,
hverfa fyrri en varir undir tím-
ans skafl, fyrnast og falla að
miklu eða öllu leyti í gleymsku.
Hins vegar eru þau skáldin einn-
ig mörg, er af ýmsum ástæðum
nutu hvergi nærri þeirrar viður-
kenningar samtíðarinnar, sem
þau áttu skilið, en hafa, þegar
frá liðu stundir, hlotið þann virð-
ingarsess í hugum unnenda skáld
skapar og í bókmenntum þjóðar
sinnar, er þeim bar að verðleik-
um.
í flokki hinna síðarnefndu er
enska skáldið og listamaðurinn
William Blake. Hljótt var um
hann og honum lítill sómi sýnd-
ur í lifandi lífi, og bar margt til
þess; bækur hans voru eigi prent
aðar með venjulegum hætti, og
náðu því lítilli útbreiðslu, og svo
var hitt, að hann fór sinna ferða
í skoðunum; var mjög ólíkur öðr-
um samtíðarskáldum, djúpúðug-
ur dulspekingur og byltingamað-
ur í senn. f fáum orðum sagt,
um margt á undan sínum tíma,
eins og síðar hefir á daginn kom-
ið. En smám saman opnuðust
augu manna fyrir frumleik og
snilld og sígildum boðskap þessa
fágæta skálds og snillings. Eink-
um hafa skilningur og aðdáun á
verkum hansf og frægð hans að
sama skapi, aukizt á fyrra helm-
ingi þessarar aldar, og skipta þær
bækur tugum, sem ritaðar hafa
verið um hann á ýmsum málum
síðan um aldamótin síðustu, og
þá ekki sízt í hinum enskumæl-
andi heimi beggja megin Atlants-
hafs.
William Blake átti tveggja alda
afmæli árið 1957, og var þess að
vonum minnzt með mörgum
hætti bæði í heimalandi hans,
Englandi, og miklu víðar um
lönd. Fyrir atbeiná Þórodds Guð-
mundssonar rithöfundar er hlut-
ur vor íslendinga í því afmælis-
haldi til heiðurs hinum enska
skáldsnillingi bæði mikill og
merkilegur.
í Skírni 1958 skrifaði Þóroddur
ítarlega ritgerð í tilefni af af-
mæli skáldsins, „William Blake
tvö hundruð ára“. Gerir höfund-
ur þar fyrst glögga grein fyrir
þeim miklu umbrotum í stjórn-
málum og þjóðmálum, sem gerð-
ust á 70 ára ævi Williams Blakes
(1757—1827), og höfðu eðlilega
djúp áhrif á hann, mótuðu með
mörgum hætti lífsskoðun hans og
listastefnu, þótt áhrif úr ýmsum
öðrum áttum komi þar vitanlega
einnig til greina.
Af staðgóðri þekkingu og sam-
úðarríkum skilningi rekur Þór-
oddur því næst æviferil skáldsins
í megindráttum, og væri ævi hans
fjarri því að vera nein samfelld
gæfubraut, enda er það gömul
saga um slíka menn sem hann, er
var bæði mikill spámaður og sjá-
andi, að braut þeirra er löngum
þyrnum stráð.
Eftirfarandi ummæli Þórodds í
minningargreininni um skáldið
hitta því ágætlega í mark og
bregða um leið nokkru ljósi á
list og lífshorf hans:
„William Blake virðist hafa
fæðzt undir furðulegri örlaga-
stjörnu, sem fyrst varpar ljóma
á lífsverk hans eftir dauðann.
eins og fjarlægð þessarar stjörnu
frá jörð væri tugir eða hundruð
Ijósára. Á þetta ekki síður við
myndlistarmanninn en skáldið
Blake. Við hleypidóma og
heimsku samtíðar Blakes og kyn-
slóðanna á eftir honum, sem
stóðu frægð hans mjög fyrir þrif-
um, bættist sú furðulega kald-
hæðni, að eitt ágætasta málverk
Blakes, mikið snilldarverk lá
gleymt og grafið í rusli, frá því
að hann gerði það 1821, unz það
fannst í Arlington í Devon 1948.
Þetta er vatnslitamynd, máluð á
þykkan pappír, þegar Blake var
rúmlega sextugur, mjög fullkom-
in að allri gerð og næsta tákn-
ræn fyrir hann, sýnir kjarna og
þungamiðju listar hans, sem var
endurfæðing mannsins. Málverk
þetta sem var í gylltum ramma
undir gleri, vafið í Timesblað,
prentað 11. janúar 1820, þegar
það kom í leitirnar, er því sama
efnis og t. a. m. Jerúsalem, víð-
feðmasta bókmenntaverk Blakes.
Að dómi hans er endurfæðingin
skilyrði þess, að líkami manns-
ins nái sáttum við sálina, en það
er nauðsynlegt til samræmis í
lífinu".
Og þessi vandaða ritgerð Þór-
odds er einmitt merkilegust og
þakkarverðust fyrir það, hve
prýðilega hann túlkar verk
skáldsins, af djúptækri þekkingu
og sambærilegu innsæi, svo að
þeir, sem eigi hafa áður kynnt
sér ljóð Blakes eða önnur verk,
fá þar ágætar lýsingar á þeim,
snilld þeirra og tímabærum boð-
skap, því að hann var, eins og
þegar hefir að nokkru verið gefið
í skyn, allt í senn, listamaður,
ljóðskáld, uppreisnarmaður, dul
spekingur og spámaður. Hinu er
ekki að leyna, að ýmis rit hans
eru, eins og greinarhöfundur seg-
ir réttilega, „dulúðug og torskil-
in“, ekki sízt hinar svonefndu
spámannsbækur hans, en í þeim
lýsa djúp réttlætiskennd hans,
frelsisást og friðarboðskapur, sér
einnig eftirminnilega. Dulmögn-
uð eru kvæði þessi, og ósjaldan
fagur og stórbrotinn skáldskapur.
II.
En Þóroddur Guðmundsson lét
ekki lenda við það eitt, að segja
löndum sínum frá William Blake,
skáldritum hans og listaverkum,
I með mikilli prýði í fyrrnefndri
Það er gaman að sigra
nýjan
heim
segir Oscarsverð-
lunahafinn, Simone
Signoret
ÞANN 4. apríl s.l. var Oscars-
verðlaununum úthlutað í
Hollywood eins og skýrt hef-
ur verið frá áður hér í blað-
inu. Franska leikkonan Sim-
one Signoret gekk að þessu
smni með sigur af hólmi sem
bezta kvikmyndaleikona árs-
ins fyrir leik sinn í „Room
at the top“, sem sýnd var hér
í Tjarnarbíó í vetur undir ......... "
nafninu „Dýrkeyptur sigur“.
Fyrst statisti — síðan stjarna
Simone Signoret er fædd í
Wiesbaden skömmu eftir
heimsstyrjöldlna fyrri. Arið
1940 fluttist hún til Parísar og
vann við vélritun, þýðingar,
og var nokkur ár statisti i
kvikmyndum. Hún vakti fyrst
athygli fyrir nokkur djörf hlut
verk í kringum 1946, en eftir
að hafa hlotið Suzanne Bianc-
hettiverðlaunin 1947 fyrir leik
sinn sem vændiskona í „Veit-
ingakonan“, stóð stjörnuheim
urinn opinn fyrir henni.
Áhrifamikið hlutverk fékk
hún þó ekki fyrr en 1956—’57
í kvikmyndinni „Nornava.ð-
ar“.
Simone Signoret fór fyrir
nokkru til Bandaríkjanna
ásamt eiginmanni sínum Yves
Montand, sem um þessar
mundir er að ljúka við að
leika í kvikmyndinni „Let’s
Make Love“ á mót/. Marilyn
Monroe, en eins og kunnugt
ei fékk hann hlutverkið eftir
að Gregory Peck rauk burt í
fússi eftir mikið rifrildi. Þau
hjónin „slógu í gegn“ næstum
því samtímis í Ameríku, hún
í kvikmyndinni „Room at the
top“, þar sem hún leikur full-
orðna konu, sem verður ást-
fangin af yngnl manni og hann
á leiksviðinu með söng sín-
um.
Þau hafa verið spurð að því,
hvernig þeim fyndist að vera
„stjörnur“ i Bandaríkjunum
eftir að hafa verið svo lengi
á toppnum í Evrópu og svör-
uðu þau: — Það er undarleg
tilí’.nning að sigra stóran, nýj-
an heim.
Áætlunin til vorsins
Simone Signoret segir um
framtíðina: — Sigur eigin-
manns míns á leiksviðinu fyr-
ir vestan hefur haft það í för
með sér, að ég mun taka ein-
hverjum þeirra bandarísku til
boða, sem mér hafa borizt á
undanförnum mánuðum. Ég
hef feng ð mörg freistandi til-
boð, en ekki getað hugsað mér
að dveljast ein í Ameríku, þó
ég hafi ekkert á móti því að
leika í amerískri mynd, ef
hlutverkið fullnægir kröfum
mínum, en ég geri þær kröfur
að það sé heilsteypt og bjóði
upp á eitthvað. Innantómu
hlutverkin og þau yfirboðs-
kenndu eru verst Sama er að
segja um sönglög. Það er ekki
eilíflega hægt að syngja um
ást og rauðar rós.r það verðúr
að gerast eitthvað í visunni.
Mesta ánægju hefði ég af
því að leika á móti eiginmanni
mínum og hefur það aðeins
komið til tals. En fljótlega
mun ég fara aftur til Evrópu
og leika í franskri mynd, sem
tekin verður í Italíu. Yves fer
aftur á móti til Japans og
fleiri landa og heldur söng-
skemmtanir. Næsta vor fer
hann í konsertferðalag og mun
m. a. koma til Norðurlanda og
mun ég verða í fylgd með hon
um. Áætlun lengra fram í tím
ann höfum við ekki gert.
afmælisgrein. Hann færðist það *
vandaverk í fang að kynna þeim
skáldverk hans með íslenzkum
þýðingum tveggja frægustu og að
margra dómi snilldarlegustu
ljóðaflokka hans, en það eru
Söngvar sakleysisins og Ljóð lífs-
reynslunnar. Komu þeir út í bók-
arformi á vegum ísefoldarprent-
smiðju í fyrra haust og annaðist
þýðandi einnig útgáfuna. Fylgir
hann henni eftir með snjallri rit-
gerð um skáldið, sem er að miklu
leyti samhljóða hinni ágætu grein
argerð hans í Skirni, en þó ný
að ýmsu leyti, og um allt hin
athyglisverðasta. Einnig fylgja
ljóðaþýðingunni prýðisgóðar at-
hugasemdir um þau eftir þýðand-
ann. I ljósi ritgerðarinnar um
skáldið og skýringanna við ljóð-
in geta menn lesið þau með stór-
um gleggri skilningi og að sama
skapi sér til aukinnar ánægju og
andlegs gróða.
En lítum nú nánar á þýðing-
arnar. Eg hefi borið þær saman
við frumkvæðin, og eru þær gerð
ar af mikilli vandvirkni, nákvæm
ar en þó um leið íslenzkar vel, í
heild sinni snilldarlega af hendi
leystar. En þessi frægu kvæði
Blakes eru í einfaldleik sínum
bæði ljóðræn og myndræn svo að
af ber, og búa yfir sjaldgæfu seið-
magni og yndisþokka. Efni
Söngva sakleysisins fæ ég eigi
betur lýst en 1 þessum orðum
þýðandans:
„í Söngum sakleysisins lýsir
skáldið hugmyndaheimi barnsins,
skoðunum þess á lífinu, undrun
og áhyggjuleysi, sorg og von-
brigðum með frábærum einfald-
leik og óviðjafnanlegri fegurð.
Snilldarlega er túlkuð barnsleg
gleði, frelsislöngun og leikþrá.
Ófölskvuð er bjartsýni skáldsins
og trú þess á sigur góðafla tilver-
unnar þar sem sá sterkari vernd-
ar þann veika, en situr ekki yfir
hlut hans . . . Þá er þessi ljóð
voru ort, virðist Blake hafa trú-
að því, að skin ástar og um-
hyggju í tilverunni væri svo
bjart, að sorg og önnur þjáning
væru aðeins stundleg fyrirbrigði,
eins og þegar ský dregur snöggv-
ast fyrir sól á heiðum himni“.
Eitt af frægustu kvæðunum I
þessum flokki er „Lambið", og
er það á þessa leið í þýðingunni:
Veiztu, hver á verði
vakir, hver þig gerði,
litla, hvíta lambið mitt,
leiddi þig um engið sitt,
gaf þér líf og gaf þér ma^
gaf þér mjúka ull í fat,
svona blíðan barnaróm,
berjahlíðum glaðan óm?
Veiztu, hver á verði
vakir, hver þig gerði?
Lamb mitt, satt ég segi,
svo þú gleymir eigi:
Lamb hann nefnir sjálfan sig.
sama nafni eins og þig,
miskunnsamur, mildigjarn,
mannsins son, er gerðist banv
Nafn hans berum bæði trú,
barnið ég og lambið þú.
Góður guð þig blessi!
Góður guð þig blessi!
Gefur þetta kvæði ágæta httg-
mynd um þann hugljúfa blæ, sena
svipmerkir þennan ljóðaflokk,
ljóðræna fegurð hans og djúpa
undiröldu tilfinninganna. „Vöggu
ljóð“ er yndislega fagurt kvæði.
Hreimmikið og fallegt, ómrænt
og myndrænt er kvæðið „Vor“,
og nýtur sín ágætlega í þýðing-
unni, en þannig er upphafser-
indi þess:
Harpa góð
hefji óð,
fossa nið,
fugla klið,
kátan söng
kvöldin löng
vekur blær,
vatnið hlær
og fagnandi býður þig
velkomið, vor.
í Ljóðum lífsreynslunnar kveð-
oir við allt annan tón. Þau eru
alger andstæða Söngva sakleys-
isins. Og aftur verður mér til-
tæk skilgreining þýðandans: „f
stað barnslegrar gleði, áhyggju-
leysis og trúnaðartrausts hefur
rótfestzt í sál skáldsins þjáning,
/ Framh. á bls. 16.