Morgunblaðið - 26.11.1970, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1970
MORGUNBLiAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMIBER 1970
15
Útgefandi hf. Án/akur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulitrúi Þorbjörn Guðmund'sson.
Fréttastjóri Bjöin Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
Askriftargjald 195,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 12,00 kr. eintakið.
LAXÁRVIRKJUNARMÁLIÐ
l\eila Laxárvirkjunarstjórn-
^ ar og landeigenda við
Laxá og Mývatn hefur nú
þegar haft djúp og varanleg
áhrif á afstöðu manna til
náttúruvemdar og mann-
virkjagerðar. Hún hefur
skýrt þau sjónarmið, sem
liggja að baki þörf okkar
fyrir að vemda umhverfi
okkar, náttúruna og lífið í
kringum okkur og á hinn
veginn þeirri nauðsyn að
reisa mannvirki til þess að
bæta lífskilyrði fólksins.
Þegar ráðizt verður í stór-
framkvæmdir á næstu árum
verður athugun á áhrifum
þeirra á umhverfið vafalaust
mjög stór þáttur í öllu undir-
búningsstarfi. Að þessu leyti
hefur deilan um Laxárvirkj-
un orðið til góðs. í sjálfu
deilumálinu, hefur sá árang-
ur þrátt fyrir allt náðst, að
aðilar hafa rætt alvarlega
saman og kannað grundvöll
fyrir sáttum. Landeigendur
hafa þegar náð umtalsverð-
um árangri í baráttu sinni,
þar sem fyrri áætlanir um
Gljúfurversvirkjun eru úr
sögunni. Jóhann Hafstein,
forsætis- og iðnaðarráðherra,
hefur tekið frumkvæði um
að leiða deiluaðila saman til
fundar. Á þessum fundi lagði
ráðherrann fram tillögu um
samkomulagsgmndvöll, sem
Laxárvirkjunarstjórn hefur
fallizt á. Þar er gert ráð fyr-
ir tveimur áföngum virkjun-
arframkvæmda. Fyrri áfang-
inn er sá, sem nú er unnið
að, en ágreiningur um þann
áfanga er til meðferðar hjá
dómstólum. Um síðari áfanga
segir í tillögu forsætis- og
iðnaðarráðherra: „í síðari á-
fanga virkjunarframkvæmda,
að undangengnum sérfræði-
legum rannsóknum á vatna-
svæði Laxár, sem ráðuneytið
beitir sér fyrir, enda verði
þær jákvæðar með tilliti til
framkvæmda og taldar full-
nægjandi að dómi sýslunefnd
ar Suður-Þingeyjarsýslu og
landeigendafélagsins, felst
stíflugerð með allt að 23
metra vatnsborðshækkun,
auk háspennulína, en við-
bótarafl yrði þá 12MW . . .“
í þessari tillögu Jóhanns
Hafsteins er gert ráð fyrir,
að sérfræðilegar rannsóknir
fari fram á vatnasvæði Lax-
ár áður en endanleg ákvörð-
un er tekin um síðari virkj-
unaráfanga. Og jafnframt er
það lagt á vald sýslunefndar
Suður-Þingeyjarsýslu og land
eigenda að kveða upp úr um
það, hvort þessir aðilar telji
niðurstöður hinna sérfræði-
legu rannsókna fullnægjandi
og af þeim sökum fært að
hefja framkvæmdir við síð-
ari áfanga virkjunarinnar.
Landeigendur töldu sig ekki
geta fallizt á þessar tillögur
Jóhanns Hafsteins og ástæðan
kemur fram í upphafi grein-
argerðar þeirra þar sem seg-
ir: „. ... félagið getur hvorki
gengið til samninga um né
samþykkt neinar virkjunar-
framkvæmdir við Laxá, fyrr
en virkjunaraðilar hafa full-
nægt þeirri sjálfsögðu skyldu
að leggja fram skýlausa álits-
gerð sérfræðinga um áhrif
rennslisvirkjunarinnar á
náttúrujafnvægi, sem og
fiskiræktarmöguleika alls
Laxár- og Mývatnssvæðisins.
Landeigendafélagið hlýtur
því að setja fram þá eðlilegu
kröfu að frestað verði öllum
virkjunarframkvæmdum við
Laxá, þar til skýrsla sérfræð-
inga liggur fyrir um áhrif
virkjumarframkvæmda, en þá
fyrst væri fenginn umræðu-
grundvöllur til hugsanlegra
samninga um viðbótarvirkj-
un í Laxá.“
Vissulega hafa menn orðið
fyrir vonbrigðum með það,
að samningar skyldu ekki
takast á fundunum í Reykja-
vík, en þeir hafa engu að
síður gert sitt gagn og er þess
að vænta að áfram verði
haldið að íeita sætta í þessu
deilumáli, sem ristir dýpra
en önnur ágreiningsefni, sem
upp hafa komið hin síðari ár.
Viðræður við EBE
ísland er eitt þeirra EFTA-
■* ríkja, sem hafa lýst því yf-
ir, að aðild að Efnahagsbanda-
lagi Evrópu komi ekki til
greina en hins vegar er okk-
ur nauðsynlegt að tryggja
viðskiptahagsmuni okkar, ef
Efnahagsbandalagið stækkar
og af þeim sökum hafa nú
hafizt í Briissel viðræður
milli fulltrúa íslands og
EBE. Fyrsti fundurinn var í
fyrradag en þá gerði Gylfi
Þ. Gíslason, viðskiptaráð-
herra, grein fyrir sjónarmið-
um og óskum íslenzku ríkis-
stjórnarinnar. Ráðherrann
lagði áherzlu á fjögur atriði.
Kjami þeirra er, að ef Efna-
hagsbandalagið stækki með
aðild nokkurra EFTA-ríkja,
njóti ísland sömu fríðinda í
EBE og það gerir í EFTA og
á móti komi, að EBE-ríki
njóti sömu fríðinda á íslandi
og EFTA-ríki gera, en það
eru fyrst og fremst tollfríð-
indi.

Ég bý nú líkt og einsetu-
maður í úthverfi Moskvu.
Ég hefi aðeins samband við
þá, sem vernda mig fyrir
öðrum — og varna öðrum
að hafa samband við mig.
Ég legg áherzlu á þá at-
hyglisverðustu þætti í stjórn
Stalíns, sem spilltu ívafi
hins sovézka þjóðfélags okk-
ar. Það gegnir engu hlut-
verki að fjölyrða um hina
jákvæðu hlið stjórnar Stal-
íns. Ef allt það, sem já-
kvætt hefur verið sagt um
Stalín, væri minnkað um
80% væri nóg lof eftir til að
bera á þúsund mikla menn.
Enn eru til þeir menn, sem
telja að við eigum allar
framfarir okkar Stalín að
þakka, sem skjálfa and-
spænis skítugum athöfnum
Stalíns, og standa teinréttir
og hylla þær.
Hversu mikill snillingur var
Stalín? Hvers konar „Kæri fað
ir“ var hann okkur? Hvað bar
Stalín ábyrgð á miklu af þvi
blóði þjóðar okkar, sem úthellt
hefur verið? Svipta ætti burtu
yfirbreiðslunni, sem notuð hef-
ur verið varðandi þessar spurn
ingar og fleiri.
Að sjálfsögðu má töluvert
gott um Stalin segja. En árang
ur okkar, þegar á heildina er lit
ið, hefur verið árangur þjóðar-
innar, og aflið, sem hefur bor-
ið okkur uppi, er runnið frá
hugmyndum Leníns. Þrátt fyrir
útúrsnúninga Stalíns á afstöðu
Leníns og fyrirmælum hans,
er MarxLenínismakenningin
ennþá framfarasinnaðasta kenn
ing heimsins. Hún hefur auðg-
að, styrkt og vopnað þjóð okk-
ar, og hún hefur gefið okkur
styrkinn til þess að öðlast það,
sem við höfum.
Tilkall Stalins til mjög sér-
staks hlutverks í sögu okkar
er vel grundvaliað, því að hann
var í raun og veru maður mik-
illa hæfileika og gáfna. Hann
gnæfði vissulega yfir alla um-
hverfis hann, og þrátt fyrir
gagnrýni mína á aðferðir hans
og misnotkun á valdi, hefi ég
ávallt gert mér grein fyrir og
viðurkennt styrk hans. 1 öllu
er laut að persónuleika Stalins
var eitthvað aðdáunarvert og
rétt, en jafnframt nokkuð
grimmilegt. Engu að siður
mundi ég greiða því atkvæði að
hann yrði dreginn fyrir rétt og
dæmdur fyrir glæpi sína, væri
hann á lífi nú.
Þegar árið 1923 sá Lenin ljós
lega fyrir hvert Stalin kynni
að leiða flokkinn ef hann héldi
embætti aðalritara hans. Hann
skrifaði, að enda þótt Stalín
hefði á að skipa hæfileikum,
s.em hverjum leiðtoga væru
nauðsynlegir, væri hann í grund
vallareðli sínu ruddi og ekki
yfir það hafinn að misnota völd
sín. Miðstjórnin tók ekkert til-
lit til orða Leníns og afleiðingin
varð sú, að öllum flokknum var
refsað.
Enginn vafi er á þvi, að það
var eitthvað sjúklegt við Stalín.
Fólk af minni kynslóð man
hversu dýrðaróðurinn um Stal-
in fór stöðugt vaxandi og allir
vita hvernig því lauk. Ég sé oft
kvikmyndir um Kina i sjón-
varpi, og mér virðist sem Mao
Tse-tung sé að líkja eftir per-
sónudýrkun Stalíns. Loki menn
augunum og hlusti á kvað Kín
verjar segja um Mao og hugsi
sér orðin „Félagi Stalín“ í stað
„Félagi Maó“ og þá munu þeir
öðlast einhverja hugmynd um
hvernig hlutirnir gengu fyrir
sig hjá okkur á sínum tíma.
Gífuriegar fjöldagöngur voru
þá skipulagðar í Moskvu, eins
og nú er gert í Peking. Menn
eins og Stalín og Maó eru
greinilega mjög líkir í einu til-
liti: Þeir telja það óhjákvæmi
legt að valdi þeirra sé haldið
hátt á loft, ekki aðeins til að
sveigja fólkið til hlýðni, held-
ur jafnframt til þess að fylla
það skelfingu í þeirra garð.
Við eigum einskis annars úr-
kosti en að veita uppreisn æru
öllum fórnarlömbum Stalíns.
Mörg þeirra voru sett aftur á
sinn rétta stað i sögunni á
tuttugasta flokksþinginu
(1956), en margir bíða þess
enn að fá uppreisn æru og á-
stæðurnar fyrir dauða þeirra
eru enn faldar. Þetta er smán-
arlegt — með öllu til skammar!
Og nú hafa þeir hafizt handa
um að breiða yfir málin fyrir
manninn, sem sekur er um öll
þessi morð. Ég velti einkum
vöngum yfir sumum áhrifa-
miklum leiðtogum hers okkar
sem eru að reyna að hvítþvo
Stalín í ræðum sínum og end-
urminningum; reyna að koma
honum aftur á stallinn. Þeir
eru að reyna að sanna, að ef
ekki væri Stalín fyrir að þakka,
myndum við aldrei hafa unníð
styrjöldina við Þýzkaland Hitl-
ers.
Avarp til kynslóða
FRAMTÍÐARINNAR
Röksemdafærslan fyrir stað
hæfingum sem þessum er
heimskuleg. Myndum við slig-
ast undir þýzkum, brezkum eða
bandarískum áhrifum nú aðeins
vegna þess að Stalín er ekki
lengur meðal okkar? Að sjálf-
sögðu ekki. Sovézka þjóðin mun
ávallt geta sett fram leiðtoga
og varið land okkar gegn inn-
rásaröflum á sama hátt og við
höfum ávallt varið hendur okk
ar áður fyrr.
Meira að segja nú segir fólk
við mig: „Félagi Krúsjeff,
kannski ættir þú ekki að vera
að segja allar þessar sögur um
Stalín." Mertnirnir, sem slíkt
segja, eru ekki endilega fyrr-
verandi vitorðsmenn í þorpara-
skap Stalíns. Þetta er bara
gamalt, einfalt fólk, sem vand
ist því að tilbiðja Stalín og get-
ur ekki sagt skilið við gamlar
hugmyndir Stalínstímans. Það
er afsprengi galla þeirra, sem
voru í flokkskerfinu, varðandi
það hvernig flokksmenn voru
þjálfaðir og agaðir á meðan
Stalín var á lífi. Ég segi þess-
ar sögur vegna þess, að enda
þótt þær kunni að vera ógeð-
felldar, kunna þær að leggja
sitt af mörkum til þess að flokk
ur okkar hreinsi sig sjálfur.
Það, sem ég segi, er ekki
slúður né heídur illgjarnt fleip
ur. Ég tala sem maður, sem
eytt hefur allri ævi sinni í nán-
um tengslum við sovézku þjóð
ina, og stóð einnig C mörg ár
við hlið Stalíns í forystunni.
Sem vitni um þessi ár ávarpa
ég kynslóðir framtíðarinnar, i
von um að þær megi forðast
mistök fortíðarinnar.
ST.ÍÓRNMÁLAMENNTUN
Stjórnmálaleg menntun mín
hófst á meðan ég var drengur
í litla þorpinu Kalinovka í Don
bass, þar sem ég fæddist Kenn
arinn minn þar, var kona, Lydia
Shchevchenko. Hún var einnig
byltingarsinni. Hún hófst
handa um að vinna gegn áhrif-
um hins stranga trúaruppeldis
mins.
Móðir mín var mjög trúuð
kona. Þegar mér verður hugsað
til æskuára minna, man ég Ijós
lega eftir dýrlingamyndunum
á íkonunum á veggjum timbur-
kofa okkar, andlit þeirra dökk
leit vegna ósandi olíulampanna.
Ég man að mér var kennt að
krjúpa fyrir framan íkonana
og biðja. Þegar okkur var
kennt að lesa, lásum við biblí-
una.
Lydia Shchevchenko beindi
mér inn á braut, sem flutti mig
á brott frá þessu öllu. Löngu
fyrir bytlinguna var ég mikill
lestrarhestur. Þegar ég las
„Germinal" Emile Zola, taldi
ég að hann væri ekki að skrifa
um Frakkland heldur námuna,
sem ég Vann í ásamt föður mín
um. Hlutskipti verkamannsins
var hið sama í Frakklandi og
Rússlandi. Ég las mestmegnis
verkamannablöð og blöð sósíal-
demókrata. Ég las Pravda (sem
þá var neðanjarðarblað) um
leið og það hóf göngu sina
1915, þegar ég var málmverka-
maður í rafalaverksmiðju Pas-
tukhov-námunnar.
Starf mitt við Pastukhov-
námuna var eitt af mörgum
sem ég vann eftir að ég var
rekinn fyrir að hafa tekið þátt
í verkfalli 1912. Fyrstu alvar-
legu pólitísku umræður mínar
fóru fram árið 1915. Ég varð
Bolsheviki, meðlimur í Komm-
únistaflokknum eftir bylting-
una og nokkru síðar gekk ég
í Rauða herinn sem pólitískur
starfsmaður og áróðursmaður.
Ég er stoltur af því að geta
sagt að ég naut þeirra forrétt-
inda að gegna þjónustu í hin-
um dýrðlega her okkar á hin-
um fyrstu og hættulegustu ár-
um hins unga Sovétlýðveldis.
Frá því í janúar 1919 og til
loka borgarastyrjaldarinnar
þoldi ég marga erfiðleika í röð
um Rauða hersins.
HEIMKOMAN
Þegar ég sneri frá vígstöðv-
unum heim til Donbass 1922
höfðu erfiðir tímar gengið í
garð. Sultur var í námunum og
meira að segja komu upp ein-
staka mannátstilvik. Þorpin
voru jafnvel ver farin en nám-
urnar. Fyrsta kona mín, Galina,
lézt í hungursneyðinni 1921.
Dauði hennar olli mér mikilli
hryggð. Ég sat eftir með tvö
börn I umsjá minni, Leonid og
Juliu. 1924 kvæntist ég aftur,
Ninu Petrovna.
Þessi fyrstu ár sovézks valds
voru ár baráttu, erfiðleika og
sjálfsfórna. En fólkið trúði enn
á flokkinn. Flestir okkar undir
gengust skortinn af fúsum vilja
vegna þess að við töldum að
við yrðum að kreista síðasta
dropa framleiðninnar úr því,
sem við höfðum á að skipa í
því augnamiði að iðnvæða land
ið eins fljótt og kostur var. Við
urðum að ná kapítalistunum ef
við ætluðum að lifa. Það krafð
ist stundum fórnunar siðferði-
legra meginreglna jafnt og af-
neitunar veraldlegra gæða að
ná þessu takmarki. En yfirleitt
lagði þjóðin þessar þjáningar
á sig fyrir flokkinn.
Á þessum tímum þurftu
menn ekki að búast við því
sem kommúnistar að verða
launað fyrir fórnirnar. Nú er
þetta ekki lengur svo. Auðvitað
eru enn til menn með „prins-
ipp“ meðal kommúnista, en þar
eru einnig margir án nokkurs
slíks, skósleikjandi embættis-
menn. Nú er Flokksskírteinið
alltof oft mörgum ekki annað
en von handhafa þess um að
finna sér þægilega hillu I sósx-
ölsku þjóðfélagi okkar. Um
þessa mundir tekst klókum
mönnum að ná miklu meira af
þjóðfélagi okkar en þeir leggja
þvi til. Þetta er ein helzta plága
nútímans.
Ég er ekki með þessu að
segja, að ekki hafi verið viss
hópur tækifærissinna meðal
verðandi kommúnista á fyrstu
árum byltingarinnar. Þetta var
svo sem til, en ekki neitt í svip
uðum mæli og nú á sér stað.
Jafnskjótt og ég sneri aftur
frá vígstöðvunum gerði Yuz-
ovka flokksdeildin mig að að-
stoðarframkvæmdastjóra Ruc-
henkov-námanna. Ég hafði unn
ið þar tíu árum áður, þegar
námurnar voru í eigu fransks
fyrirtækis. Mér var boðin fram-
kvæmdastjórastaðan við Pastu-
khov-námurnar, en ég bað þess
í stað um að verða leystur und-
an flokksskyldu minni svo að
ég gæti lagt stund á nám við
Verkamannaskólann í Yuzovka.
Hin nýja efnahagsmálastefna
Lenins gerði ráð fyrir að virt-
ur yrði einkaeignarréttur
manna og endurvakningu milli
stéttarinnar, þar á meðal kúl-
akkanna. Að sjálfsögðu var hér
um nokkurt undanhald að ræða
á vígstöðvum hugmyndafræð-
innar, en þetta hjálpaði okkur
við að komast yfir áhrifin frá
borgarastyrjöldinni. Jafnskjótt
Krúsjeff og Stalín á einum af fyrstu fiindum sínum, skönimu eftir 1930.
Krúsjeff (þriðji frá vinstri í fremstu röð) með öðrum meðlimum stjórnRiálanefndar og flokks-
nefndar í tækniskólanunt í Yuzovka (síðar Donetsk), 1923—1924 eftir að liann hafnaði frant-
kvæmdastjórastöðunni við Pas takhov-námurnar. Á borðanum að baki hópsins standa slagorð-
in: „Öreigar allra landa sameinizt.“
og nýja efnahagsmálastefnan
var innleidd tóku öngþveitið og
sulturinn að þverra. Borgirnar
lifnuðu við. Framleiðslan tók
við sér og verð lækkaði. Slag-
orð flokksins á þessum tímum
voru „Lærið að verzla“. Okk-
ur var ætlað að vinna bug á
einkakaupmönnum með þeirra
eigin aðferðum, en ekki með
því að grípa til stjórnunarlegra
aðgerða gegn þeim. En árang-
ur okkar varð ekki mikill í
þessum efnum.
Ég minnist þess að er ég bjó
og vann í Yuzovka fór ég á
markaðstorgið nær daglega. Ég
fór ávallt beina leið í samvinnu
félag verkamanna. Jafnskjótt
og ég kom inn í verzlunina,
sagði hinn gamli vinur minn
og formaður samvinnufélags-
ins, Vanya Kosvinsky, við mig
eitthvað á þessa leið: „Jæja, ég
býst við að þú sért kominn til
að skamma mig einu sinni enn,
er það ekki? Hvað get ég gert?
Við gerum allt, sem við getum,
en einkakaupmennimir fá samt
sem áður fleiri viðskiptamenn."
Síðar gegndi ég ýmsum stöð-
um í Yuzovka-flokksdeildinni
og í desember 1925 var ég kjör-
inn fulltrúi til 14. flokksþings-
ins í Moskvu.
STALÍN SÉDUR 1 FYRSTA
SINN
Fyrsta morguninn eftir að
við komum til Moskvu reyndi
ég að fara i sporvagni til
Kreml, en ég vissi ekki hvaða
leið ég átti að taka, og þetta
endaði með því að ég villtist.
Eftir þetta fór ég snemma á
fætur og gekk til Kreml. Ég
sleppti meira að segja morgun-
verði til að vera viss um að
ná í gott sæti.
Ég fékk nú tækifæri til að
líta Stalín eigin augum i fyrsta
sinn. Mér þótti mikið til hans
koma. Einhverju sinni bað Fé-
lagi Moiseyenko um að Félagi
Stalín leyf ði að hann yrði mynd
aður með sendinefnd okkar.
Ljósmyndarinn, sem hét Petr-
ov, tók að gefa okkur leiðbein-
ingar um hvert við ættum að
horfa, hvernig við skyldum
snúa höfðinu o.s.frv. Skyndi-
lega sagði Stalín:
„Félagi Petrov hefur unun
af þvi að skipa fólki fyrir. En
nú er slíkt bannað hér. Eng-
inn má nokkru sinni skipa öðr-
um fyrir verkum framar." Við
tókum þetta allir alvarlega og
okkur hlýnaði um hjartaræt-
urnar vegna hins lýðræðislega
anda, sem hann hafði sýnt.
Mest af þvi, sem ég sá og
heyrði um Stalín á þessum
fyrstu árum féll mér vel í geð.
Ég er ennþá þeirrar skoðunar
að hugmyndafræðileg afstaða
Stalíns hafi verið rétt. Við gerð
um okkur grein fyrir því, að
miskunnarlaus barátta gegn
andstöðunni var óhjákvæmileg.
Á. 15. flokksþinginu (1927)
gáfu nokkrir fulltrúanna for-
sætisnefnd þingsins stálkúst.
Rykov, sem var forseti, flutti
ræðu og sagði:
„Ég afhendi stálkúst þenn-
an hér með félaga Stalin, svo
hann geti sópað burt óvinum
okkar með honum.“ Hann
treysti því greinilega að Stalín
mundi nota kústinn af skyn-
semi. Rykov gat naumast séð
það fyrir að honum yrði sjálf-
um sópað burtu með þessum
sama kústi, (Aleksei Rykov,
forsætisráðherra á eftir Lenín,
var skotinn 1938).