Morgunblaðið - 04.08.1979, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 1979
16
tálmaðurinn
talín
Eftir Edward
Crankshaw
Fyrri
grein
aðþrengdir og fullir örvæntingar,
þegar hungur svarf að í Moskvu og
Petrograd vegna skorts á mat-
váelum ú suðri, var Stalín sendur
til Rsaritsyn (borgarinnar, sem
var seinna kennd við hann og enn
síðar kölluð Volgograd) til þess að
skipuleggja afhendingu og flutn-
inga matvæla. Þegar hann kom
þangað komst hann að raun um að
hann var konungur í öllu nema að
nafninu til yfir geysimiklu land-
flæmi, þar sem stjórnleysi ríkti,
og hann hófst handa, ekki aðeins
sem yfirmaður birgðamála, heldur
einnig sem pólitiskur einræðis-
herra og raunverulegur yfirhers-
höfðingi. Hann tók að sér yfir-
stjórn á mikilvægum hluta víglínu
Rauðahersins og tók til við að
breyta liðsskipan Trotskys og
afturkalla skipanir hans. Trotsky
krafðist þess sem her kommissar
að hann yrði þegar í stað kvaddur
á brott og Stalín lét fyrir sitt leyti
rigna yfir Lenín tilmælum, sem
voru í raun og veru skipanir.
Lenín lét þetta gott heita og vakti
þar með reiði Trotskys, því að
allan þennan tíma vann þessi
klunnalegi undirmaður það starf,
sem hann hafði verið sendur til að
inna af hendi, tryggja birgðaflutn-
inga. Jafnframt vann hann heil-
mikið starf til þess að endurvekja
baráttuþrek Rauða hersins á
þessum hluta vígstöðvanna.
Drakk og
bölvaði
Það má heita stórfurðulegt, að
þetta mál skuli ekki hafa nægt til
að sannfæra Trotsky um að hann
hefði stórlega vanmetið Stalín. En
svo var ekki. Málið snerist fyrst og
fremst um það, að í odda skarst
vegna þess að Trotsky- eggjaði
ákaft fyrrverandi liðsforingja
keisarans, sem höfðu af hinum og
þessum ástæðum gengið í lið með
bolsévíkum. Án sérþekkingar
þessara manna hefði Rauði herinn
aldrei getað sigrað Hvítliða, en
nýju öreigaliðsforingjarnir, undir-
liðþjálfarnir og liðþjálfarnir, sem
voru allt í einu hækkaðir í stöðu
ofursta og hershöfðingja voru
öskuvondir vegna þeirra forrétt-
indi, sem fyrrverandi yfirmenn
þeirra fengu. Stalín var þeim
vinur í raun. Vegna þeirrar bylt-
ingarreynslu sem hann hafði að
baki á heimavelli kunni hann að
blanda geði við hina ofstopafullu,
hrjúfu, núju menn, sem þjóð-
félagsólgan hafði fleygt upp á
yfirborðið, og töldu sig eiga
borgaralegum leiðtogum sínum
gtátt að gjalda. Stalín gat drukkið
og bölvað og ragnað og sagt grófar
sögur með beztu fulltrúum þeirra.
Hann reyndist líka reiðubúinn að
skjóta fyrrverandi liðsforingja
keisarans fyrir gagnbyltingar-
starfsemi á sama hátt og Trotsky
var reiðubúinn að skjóta öreiga-
fyllirafta og umrenninga í þágu
aga. Það er kaldhæðni örlaganna,
að maðurinn sem einn góðan
veðurdag varð sá valdhafi í sögu
Rússlandi, sem erfiðast var að
komast í nálægð við og var fjar-
lægastur þeirra allra, skyldi í þá
daga hafa staðið nær óbreyttum
liðsmönnum en nokkur samstarfs-
manna hans.
Það var um þetta leyti sem
hann vingaðist við og gekk nánast
í fóstbræðralag með öfgaöreigan-
um Kliment Voroshilov, verk-
smiðjupilti, sem hafði sýnt her-
mennskuhæfileika og varð ásamt
ainum glæsilega og nánast ólæsa
riddaraliða Budyenny drykkju-
'oróður Stalíns ævilangt. Vegsauki
' essara manna, sem komust til
æðstu metorða, reyndist vissulega
dýrkeyptur Rauða hernum og
sovézku þjóðinni þegar Þjóðverjar
réðust inn í Rússland 1941.
Þegar Lenín skipaði Stalín aðal-
ritara flokksins 1921 hafði hann
einvörðungu í huga miðstýrð
flokkssamtök og aga. Honum kom
bersýnilega ekki til hugar, að
úrræðagóður og undirförull aðal-
ritari með mjög stóran hóp
kunningja úr röðum virkra bol-
sévíka um landið þvert og endi-
langt gæti haft áhrif á störf æðstu
stofnana flokksins með stuðnings-
mönnum sínum og þeim mönnum
sem þeir tilnefndu.
Þetta var það sem gerðist og það
gerði Stalín leikinn auðveldari að
Lenín fékk hvert slagið á fætur
öðru (fyrst í maí 1922; í annað
sinn í desember; í þriðja sinn
banvænt slag í janúar 1924). Hann
varð hjálparlaus eftir annað
slagið og æðsta stjórnin leystist
upp.
Þarna fékk Trotsky einstakt
tækifæri til að sýna að hann væri
stjórnskörungur engu síður en
litríkur byltingarleiðtogi en hroki
hans var svo gegndarlaus að hon-
um var fyrirmunað að gera sér
grein fyrir því að menn, sem voru
ekki skarpgreindir og djúpvitrir
eins og hann, gætu verið betur til
þess fallnir að stjórna mönnum og
atburðarrásinni. Honum var kom-
ið í opna skjöldu þegar óopinvber
nefnd var skipuð innan stjórn-
Stjórnmálamaðurinn: Stalfn
á Flokksþinginu 1924.
málaráðsins, í orði kveðnu til þess
að viðhalda samhengi og stefnu
stjórnmála frá degi ti dags.
Þessi nefnd, eða þríeykið, var
skipað aðalritaranum (Stalín),
yfirmanni Komintern (Zinoviev)
og yfirmanni flokkssamtakanna í
Moskvu (Kámenev). í raun stjórn-
aði hún öllum störfum stjórn-
málaráðsins einfaldlega með því
að ákveða hvaða mál skyldu tekin
á dagskrá og hver ekki. Zinoviev
og Kamenev vanmátu Stalín engu
síður en Trotsky: Þeir héldu að
þeir notuðu hann á lymskulegan
hátt í baráttu þeirra sjálfra gegn
Trotsky. í raun notaði hann þá.
Of seint
Þegar Trotsky fylkti liði um
síðir strax eftir dauða Leníns til
að ráðast á hina fámennu skrif-
finnskuklíku, sem einhvern veginn
hafði náð undirtökunum í flokkn-
um og öllu landinu með Flokknum,
var árásinni auðveldlega hrundið.
En það var ekki fyrr en miklu
seinna þetta ár, að Stalín kom
greinilega fram í dagsljósið sem
lykilmaðurinn. Zinoviev og
Kamenev höfðu stutt hann á
þeirri afdrifaríku stundu eftir lát
Leníns, þegar félagarnir stóðu
andspænis viðvörun hins látna
leiðtoga síns við Stalín, af því að
þeir þurftu á honum að halda gegn
Trotsky. En þeir sáu fljótlega villu
síns vegar, kúventu og gengu í lið
með Trotsky til að berja Stalín
niður.
En nú hafði hann hreiðrað svo
rammlega um sig að ekki var hægt
að hrófla við honum án samstillts
átaks. Hann var ekki lengur háður
eigin stuðningsmönnum, sem
hann hafði valið, greinileg
hæverska hans, óbeit hans á öllum
leikaraskap, rósemi hans, stilling
og almenn skynsemi voru farin að
hafa áhrif á alla þá sem voru
orðnir meira en lítið þreyttir á
byltingarhótunum og upphrópun-
um eða öfgafullum úrræðum af
hvers kyns tagi. Þvi veittist hon-
um auðvelt að koma á laggirnar
nýrri þríeykisstjórn, að þessu
sinni ásamt Kykov og Bikharin.
Og hann gaf flokknum nýtt vígorð,
„Sósíalismi í einu landi" og
Trotsky og gömlu stuðnings-
mennirnir hans og nýju banda-
mennirnir völdu þetta vígorð fyrir
þann vígvöll þar sem þeir biðu
algeran ósigur.
Alþjóðahyggja var sterkassta
hvöt bolsévismans og var komin
frá Karl Marx. Zinoviev,
yfirmaður Komintern, Alþjóða-
sambands kommúnista, var
mikilvægasti maður flokksins
næst á eftir Lenín. Lenín hafði
alltaf talið að Rússland byltingar-
innar gæti ekki staðið eitt. Landið
var skammt á veg komið og frum-
stætt, aðallega byggt smábænd-
um, og þar var ekki eins góður
jarðvegur fyrir marxistíska bylt-
ingu og í iðnaðarþjóðfélögum
Vesturlanda, sem voru lengra á
veg komin. Árangur Byltingar-
innar væri kominn undir virkri
hjálp vestrænna landa, umfram
allt Þýskalands þegar þar hefði
einnig verið komið byltingum til
leiðar. En engar byltingar sem
stóðust voru gerðar: Byrjunin
lofaði góðu, en síðan hjaðnaði
„byltingarástandið" um alla
Evrópu á hverjum staðnum á
fætur öðrum og borgarastéttin
sigraði alls staðar nema í Rúss-
landi.
Hvað átti Rússland að gera?
Lenín, sem sameinaði fræðilega
kreddutrú talmudista og hagsýna
hentistefnu Machiavellis, komst
að þeirri niðurstöðu að eftir rúm-
lega þriggja ára hungursneyð og
borgarastyrjöld yrði Rússland að
fá tíma til að jafna sig. Árið 1921
gekk hann fram af byltingarfélög-
um sínum með því að stöðva
Þjóðnýtingarstefnuna og innleiða
hina svokölluðu Nýju efnahags-
stefnu (NEP), sem leyfði
takmarkað einkaframtak og virkj-
aði það í þágu ríkisins og gerði
gróðavænlegt fyrir smábændur að
framleiða matvæli handa bæjar-
fólki.
Þegar Lenín lézt vildu vissir
félagar hans, einkum Bukharin,
halda NEP áfram svo að jafnvægi
gæti myndazt í Sovétríkjunum og
heilbrigður efnahagur yrði
tryggður, þannig að fólk fengi
umbun fyrir hræðilegar fórnir,
sem það hafði fært: seinna, þegar
landið væri á batavegi, yrði tíma-
bært að hefja aftur sóknina til
Sósíalismans. Aðrir, umfram allt
Trotsky, en einnig Zinoviev og
margir aðrir, voru sannfærðir um
að sósíalisma yrði aldrei náð í
Sovétríkjunum nema byltingin
breiddist út til annara landa og án
þess að Ríkið beitti áhrifamætti
sínum þegar í stað með því að
knýja fram samyrkjubúskap og
skjóta iðnvæðingu.
„Sósíalismi í einu landi" hafði
ágætan fræðilegan hljóm tilað
vega upp á móti vígorði Trotskys
um „Viðvarandi byltingu". En það
sem Stalín meinti í raun og veru
var „Rússland fyrst". Enginn
maður var eins lítill
alþjóðahyggjusinni. Það sem
mestu máli skipti var að treysta
og styrkja valdamiðstöð hans í
Moskvu svo að Kreml Stalíns gæti
staðið gegn vopnuðum heimi.
Síberíu-
vorblóm
(Draba siberica)
Vorblómaættin er ein
af þeim stærri í plöntu-
ríkinu með hátt á þriðja
hundrað tegundir. Fjöl-
breytni er þó ekki eins
mikil og ætla mætti þar
sem margar tegundir
eru líkar hver annarri.
Þetta eru smávaxnar og
fíngerðar plöntur og oft
ósköp lítið áberandi.
Hér á landi vaxa
nokkrar tegundir og eru
í hópi þeirra plantna
sem fáir þekkja. Þær
hafa verið flutt inn frá
Grænlandi en þar vex
það villt. Einnig vex það
austur í Úralfjöllum og
austur um Síberíu.
Vorblóm mynda oft-
ast reglulegar og þéttar
blaðhvirfingar en
Síberíuvorblóm er mjög
frábrugðið í vaxtarlagi.
Það hefur langa og
granna, skriðula
stöngla með örlitlum
aflöngum eða lensulaga
Síberíuvorblóm — Draba siberica. Myndin er tekin í
Lystigarði Akureyrar.
eru flestar með örlítil
hvít blóm nema ein teg-
und sem ber gul falleg
blóm. Það er
FJALLAVORBLÓMIÐ
Draba alpina, sem er
fremur sjaldgæft.
Annarsstaðar í
Evrópu og austur í Asíu
vaxa margar aðrar gul-
blómstrandi tegundir.
Erlendis eru þær mikið
ræktaðar í steinbeðum
og hleðslum og þykja
skemmtilegar þótt litl-
ar séu. Nokkrar þeirra
eru nú í uppeldi í Lysti-
garði Akureyrar og
verður fróðlegt að sjá
hvernig þær kunna við
sig.
SÍBERÍUVORBLÓMIÐ
hefur verið hér lengi í
ræktun og þrifist prýði-
lega. Enda mun það
blöðum. Stönglarnir
skjóta rótum og mynda
fljótt þétta breiðu. Jurt-
in verður alþakin gulln-
um blómum í maí /
júní. Getur þá enginn
sem heimsækir Lysti-
garðinn komist hjá því
að veita þessari lýsandi
sólskinsbreiðu sérstaka
athygli. Hún nýtur sín
allra best fái hún að
flæða innanum og yfir
steina og klappir t.d.
með snæbreiðu eða
garðskriðnablómi.
Síberíuvorblóm ættu
allir blómaunnendur að
þekkja. Það virðist
fullkomlega harðgert,
auðræktað og auðfjölg-
að. Og það gleðst svo
fljótt og innilega yfir
komu vorsins.
Hólmfríður.