Morgunblaðið - 04.08.1979, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 1979
Kveðjuorð: ^
Halldór Arnason
Garði Mývatnssveit
Fæddur 12. júlí 1898.
Dáinn 28. júlí 1979.
Þann 28. júlí síðastliðinn slitn-
aði lífsþráður 81 árs gamals
manns, Halldórs Árnasonar bónda
í Garði í Mývatnssveit. Fregnin af
þessum atburði kom ekki eins og
reiðarslag yfir vandafólk og vini
Halldórs. Lífsloginn hafði lengi
blakt á veiku skari. Það kom því
engum á óvart, að hann dvínaði og
slokknaði síðan að fullu. Og samt
verður okkur, samferðamönnum, á
að staldra við, hvarfla huga til
samfylgdar okkar á gengnum ár-
um með þessum manni, sem var
að hverfa sjónum okkar fyrir fullt
og allt. Fullt og allt? Nei, svo
einfalt er það ekki. Ef svo væri
hefðum við einskis að minnast,
einskis að sakna og yfir engu að
gleðjast.
Halldór Árnason átti heima í
Garði alla ævi. Þeim stað lagði
hann þrek sitt og lífsorku frá
barnsaldri. Hann var verkhygg-
inn, verkhagur og vinnuglaður
með afbrigðum. í harðbýlli sveit
njóta þeir eiginleikar sín vel, ekki
sízt þar sem afkoman byggist á að
nýta hlunnindi jarða, svo sem
veiði, eggjatekju og útbeit, en svo
var háttað hér fyrir vélvæðingar-
tíð. — Þegar ég fluttist hingað
fyrir rúmum þrjátíu árum, varð
mér eins og fleirum ókunnugum á
að spyrja hvernig hægt væri að
lifa hér, sá aðallega grjót og vatn.
En heimamenn þekktu sína sveit,
vissu hvers hún krafðist og hvern-
ig hún launaði atorku og trúfesti
þeirra, sem helguðu henni ævi-
starf sitt. Afkomendur þess
manns, sem tók sér bólfestu í
Garði eftir auðn móðurharðind-
anna, búa hér enn. Þar er nú
tvíbýli og hefir verið um alllangt
skeið. Á annarri hálflendunni býr
nú Árni, sonur Halldórs Árnason-
ar, á hinni Þorgrímur Starri,
sonur Björgvins Árnasonar, bróð-
ur Halldórs. Og það virðast horfur
á, að afkomendur þeirra frænda
taki við, þegar þá þrýtur. Sú þróun
er þau heiðurslausn, sem hver
íslenzkur bóndi hefir litið til
vonaraugum í æviglímunni við
jörðina.
Það er ekki ætlun mín að rekja
búskaparsögu Halldórs í Garði.
Hann og kona hans, Sigríður
Jónsdóttir frá Vatnsleysu í Skaga-
firði, eignuðust sex börn og komu
þeim vel til manns. Þau hjón voru
alla tíð samhent og farnaðist vel.
Oft hefir verið fjölmennt á heimili
þeirra, því bæði voru gestrisin og
kunnu vel glaðværð og gamanmál-
um. Tengdabörnum og barnabörn-
um hafa þau reynzt sem beztu
foreldrar og því ekki að undra þótt
venzlatengslin hafi dregið að
gesti. En fleiri hafa lagt þangað
leið fyrr og síðar. í æsku Halldórs
lá þjóðbraut um hlað í Garði og
eflaust hefir oft verið þröngt setið
í gamla Garðsbænum. En ekki hef
ég haft spurnir af, að þar væri
gesti vísað frá dyrum vegna
þrengsla. — Þrátt fyrir það var
vinnan rækt, enda óhjákvæmilegt
að afla brauðsins í sveita síns
andlitis.
Ég gat þess áður, að Halldór
hefði verið verkhygginn og vinnu-
glaður og búnast vel. En hann var
einnig mjög nærfærinn og gott til
hans að leita, ef útaf bar með
meinsemdir manna og dýra. Af
einu slíku tilefni varð hann mér
fyrst minnisstæðari en gengur og
gerist um jafnvel mótbýlisfólk í
sama túni. Elzta dóttir mín hafði
verið bólusett við kúabólu. Nokkru
síðar veitti ég því athygli, að stór
og ljót hrúðurklessa þakti nær
hálfan upphandlegg hennar og var
að nokkru laus. Eins og algengt er
um fyrstabarnsmæður var ég
hrædd við þetta, e.t.v. meir en
ástæða var til. Tengdamóðir mín
réð mér til að fá Halldór til að líta
á þetta, hvað hann gerði. Mig
minnir að hann byggi um þetta
þannig, að hrúðrið gæti ekki losn-
að of snögglega frá, og mjúklega
tóku vinnuhendur hans á barns-
handleggnum. En það sem ég
geymi lengst í minni er það, hve
það var fjarri honum að telja
nokkuð athugavert við áhyggjur
mínar og hve blátt áfram og
eðlilega hann taldi í mig kjark.
Eftir það leitaði ég oft til hans, ef
eitthvað bar útaf og alltaf voru
undirtektirnar hinar sömu. Að-
gerða- og úrræðaleysi kom þar
ekki til álita.
Vissulega er margs að minnast
frá langri samleið. Hnyttinna og
hittinna orðsvara, sem margir
munu lengi minnast. Þar var
Halldór enginn eftirbátur syst-
kina sinna, og ekki brást þeim
íslenzkt tungutak. Næmið fyrir
spauginu í tilverunni Aldrei
myndi ég segja, að Halldór hafi
verið skaplaus maður, enda tel ég
slíkt ekki til mannkosta. En ég
ætla að hversdagslega hafi honum
tekizt að stilla í hóf. Og gaman var
að tala við hann um liðna tíð,
heyra hann segja frá gengnu fólki,
vinnubrögðum þess og vinnutækj-
um á sérkennilega ljósan og lif-
andi hátt. Þar hafði hann miklum
fróðleik að miðla, sem vonandi
hefir ekki glatazt.
Þeir sem náð hafa jafn háum
aldri og Halldór hafa sennilega
lifað mesta breytingaskeið í sögu
íslenzku þjóðarinnar, ekki sízt í
atvinnuháttum. í því umróti hefir
margur misst fótfestu, ekki borið
gæfu til að greina milli hismis og
kjarna í hinni flughröðu fram-
vindu þjóðlífsins. En þeir voru
einnig til, sem byggðu upp án þess
að glata tengslum við hið nýtilega
í arfinum frá forverum okkar,
hættu ekki að vera menn, þótt
dráttarvél með stórvirkum hey-
vinnutækjum ýtti orfi og hrífu til
hliðar, rafljósið kolum, steinhúsið
torfbænum. Þeir minnast stund-
um liðinnar tíðar í elli sinni með
ofurlítið rómantískri eftirsjá, slíkt
er eðlilegt og mannlegt. En þeir
hafa ekki glatað áttum, þeir vita
að þeir gerðu skyldu sína, svo við
framtíð sem fortíð. Halldór Árna-
son í Garði var þannig maður, eins
og Jón Steingrímsson, eldklerkur-
inn þjóðkunni, hefur oft mannlýs-
ingar í ævisögu sinni hvors kyns
sem maðurinn er.
Síðustu æviárin átti Halldór við
þungbæra vanheilsu að stríða.
Sigríður kon hans, annaðist hann
heima svo lengi sem unnt var,
fylgdi honum milli lækna og
sjúkrahúsa og var langdvölum á
Húsavík eftir að hann var fluttur
á sjúkrahúsið þar og átti ekki
afturkvæmt heim, nema til hinztu
hvílunnar. Ég býst ekki við, að
nokkur manneskja viti hve mikið
sú kona hefir lagt að sér til þess að
vera þessum ástvini sínum nærri í
veikindum hans, honum til hugar-
léttis. Oft hefir mér komið í hug
vísa Sigurðar Breiðfjörðs í sam-
bandi við það allt, sem Sigríður
hefir á sig lagt, ekki sízt síðustu
misserin:
Tryggðin há cr hðfuðdyggð.
helzt ef margar þrautir reynir.
Hún er á þvf bjargi byggð,
aem bugað fá ei stormar neinir.
Um leið og ég með þessum
fátæklegu kveðjuorðum þakka
Halldóri samfylgd á liðnum árum,
þakka ég einnig Sigríði, sem enn
gengur sömu brautina og við,
þakka þeim liðnar gleðistundir og
þá lífstrú, sem stendur af sér alla
storma, rís mót himni með rætur í
moldu. Sigríði og öðrum aðstand-
endum votta ég samúð á saknað-
ar- og kveðjustundu. Gott er góðs
að minnast.
Jakobína Sigurðardóttir
Garði
Séd hef ég skrautleg sudræn blóm
wólvermd i hlýjum garÓi,
áburð og IjÓH og aðra virkt
enginn til þeirra sparöi.
Mér var þó löngum meiri í hug
melgrasskúfurinn haröi,
runninn upp þar sem Kaldakvfsl
kemur úr VonarskarÖi.
Mér komu í hug þessi vísuorð
dr. Jóns Helgasonar prófessors,
þegar ég heyrði andlát tengda-
föður míns þann 28. júlí, þremur
klst. eftir komu okkar hjóna til
landsins frá Svíþjóð.
Hann háði langt og erfitt
dauðastríð án æðru og uppgjafar,
og ekki gekk hann gruflandi að
því, að eitt sinn skal hver deyja.
Halldór bóndi var fæddur á
ættaróðali sínu í Garði við Mývatn
þ. 12.7. 1898. Þar sleit hann barns-
skónum, æsku- og unglingsárum
við venjuleg sveitastörf, síðar
mandóms- og elliárum.
Garður er frekar hrjóstrug jörð,
lítið ræktanlegt land á heimajörð,
en því meira hraun og óræktan-
legt land og svo Mývatn með
gæðum sínum og göngum, fegurð
og lífi í og á vatninu, sem vart
mun eiga sinn líka í víðri veröld.
Þrátt fyrir hrjóstrugt land
hefur Garður haldist í sömu ætt
um langan aldur og nú búa þar
bændur, sem eru þeir sjöttu í
beinan karllegg. Orsök þessa trúi
ég vera einstaka ættartryggð og
ást og trú á sveit sinni, sem mér
þykir ein sú fegursta, er ég hef
gist á landi hér.
Ég kynntist Halldóri bónda
fyrst, er ég hafði gert hosur mínar
grænar fyrir elstu dóttur hans,
Valgerði, er síðar varð eiginkona
mín. Ég var þá í fyrsta hluta
læknisfræði og var mér strax
tekið sem einum úr fjölskyldunni.
Tengdafaðir minn reyndist mér
einstök hjálparhella gegnum
erfiðleika námsáranna og æ síðan.
Við dvöldumst á heimili hans
lengri eða skemmri tíma á hverju
sumri og nutum einstakrar gest-
risni þeirra hjóna, sem höfðu
einstakt lag á að láta öllum líða
vel á heimili sínu.
Hann var íturvaxinn, vel
limaður, beinn í baki til hinstu
stundar. Hann var hreinn og
beinn, hreinskilinn og hreinskipt-
inn, stuttorður og gagnorður og
setti fram skoðanir sínar án mála-
lenginga. Hann var gjörhugull,
verkhagur og framsýnn og fljótur
að tileinka sér nýjungar í búskap,
svo sem óðal hans ber nú gleggst
vitni, en ættar hans og uppruna er
nánar getið af öðrum mér fróðari í
þeirri grein.
Mér fannst Halldór vera fæddur
bóndi. Hann hafði sérstakt lag á
börnum og unglingum, sem hænd-
ust mjög að honum. Þau urðu
meiri og betri í náivst hans, fundu
til styrks síns, og hafði hann
einstakt lag á að laða fram það
besta í börnum og unglingum, sem
hann umgekkst, en börn okkar og
barnabörn hafa orðið þess aðnjót-
andi í ríkum mæli. Hann hafði
næmt skopskyn og kímnigáfu og
hafði þann einstaka eiginleika að
geta skýrt hugmyndir sínar í
stuttum og hnitmiðuðum setning-
um, kímni hans var græskulaus og
aldrei særandi. Glaðværð hans
hrein og innileg.
Ég hef margs að minnast frá
ógleymanlegum samverustundum
okkar bæði heima í Garði og á
heimili okkar bæði í Reykjavík og
Keflavík. Hann var fróður vel og
víðlesinn, sérlega í ævisögum og
ættfræði, skrafhreifinn og
skemmtilegur. Oft varð okkur
skrafdrjúgt á sumarkvöldum, og
var stundum eigi langt til dag-
mála, er upp var staðið og til
sængur gengið.
Upplifðum við oft margar
unaðslegar morgunstundir bæði
við Mývatn og við firði vestur og
raunar syðra líka, er vatn og firðir
opinberuðust okkur í morgun-
sárið, lygnir og djúpir, spegil-
fagrir, er morgunsólin kom upp.
Var okkur þá oft tíðrætt um líf og
dauða og rök tilverunnar og voru
þá oft kviðlingar og kvæði á
vörum svo sem kvæðiskáldsins:
Það er hollt að hafa átt
heiðra drauma — vökunaetur.
séð með vinum þrátt
sólakinarönd um miðja nátt
aukið degi f œviþátt,
aðrir þegar komu á fetur.
Halldór bóndi var mikill
náttúruunnandi, ferðagarpur og
„öræfasveppur" sem unglingar-
mundu nú til dags segja. Eg hygg,
að hann hafi verið fæddur ferða-
langur, hann hafði unun af að
ferðast, opin augu fyrir öllu, sem
hann sá og heyrði, og undi sér
best, að ég held, í innri hlutum
okkar lands, sem við á stundum
köllum öræfi, en eiga kannski
síður skilið það nafn en mörg
önnur svæði okkar ágæta lands.
Ekki mun hann hafa verið sérlega
gefinn fyrir blómaskraut eða
ræktunarblóm, sem við mundum
kalla að okkar sið, en blómaskrúð
öræfanna og hálendisins hygg ég,
að hann hafi kunnað að meta
öðrum mönnum fremur og einnig
kunnað góð skil á þeim. Hann
tjáði mér oft af ferðum sínum um
öræfin, göngur á haustin og
vetrum, ferðalögum frá Garði til
Húsavíkur og víðar og lenti hann
oft í mannraunum í þessum
ferðum, svo sem vænta mátti.
Göngur hans í sveit tóku nokkra
daga og voru valdir til þess rösk-
leikamenn og lét hann sig aldrei
vanta þar svo ég viti, fyrr en aldur
fór að há honum. Göngur í sveit
eru einhver mesta hátíð sem þar
þekktist og til þeirra hlakka allir
ungir sem gamlir og allir reyna að
fara í göngur og réttir eftir því
sem aðstæður leyfa og geta.
Halldór bóndi var einstakur ferða-
félagi og fékk ég oft að reyna það
af ferðalögum okkar um sveitina
og næsta nágrenni og víðar.
Flest okkar mannabörn eru
þannig gerð, að við eigum okkur
einhverja drauma, einhverjar von-
ir — okkar Vonarskarð ef svo má
segja — og Halldór bóndi hefur
sjálfsagt átt það eins og við.
Sagt hefur verið að Halldór
bóndi hafi farið í orlofsför til Jóns
læknis bróður síns á Kópaskeri í
marzlok eða aprílbyrjun 1928, og
hafi hann þar fyrirhitt og kynnst
verðandi konu sinni, Sigríði Jóns-
dóttur frá Vatnsleysu í Skagafirði,
sem hann síðar tók sér fyrir
eiginkonu hinn 30. júní 1928.
Heyrt hef ég sagt, að heimkoma
t
Eiginmaöur minn og faöir okkar
DANÍEL HARALDSSON,
Vigtarmaöur,
Ránargötu 5, Grindavík,
lést á heimili sínu 2. ágúst.
Ragnheiöur Ragnarsdóttír og börn.
t
Innilegar þakkir fyrir samúö og vinarhug viö andlát og útför fööur
okkar, tengdafööur og afa
BJÖRNS ÁRNASONAR
bifreiöastjóra,
Brekkuhvammi 2, Hafnarfiröi.
Guö blessi ykkur öll.
Guölaug Björnsdóttir, Björn Sveínbjörnsson,
Sigurlaug Björnsdóttir, Björn Pálsson,
Siguröur Björnsson, Sieglinde Kahmann Björnsson,
og barnabörn.
t
Þökkum innilega auösýnda samúö viö andlát og útför móöur okkar,
tengdamóöur og ömmu,
GUDRUNAR GUÐMUNDSDÓTTUR,
Efri-Gegnishólum.
Guöbjörg Þorgrímsdóttir,
Kristjana Þorgrímsdóttir,
Þórgunnur Þorgrímsdóttir,
Karl Þorgrímsson,
Bergbóra Þorgrímsdóttir,
Valdís Þorgrímsdóttir,
Guömundur Þorgrímsson,
Óskar Þorgrímsson,
Borghíldur Þorgrímsdóttir,
Hörður Þorgrímsson,
tengdabörn og barnabörn.
t Þökkum sýnda samúö og hlýhug viö andlát og útför
SIGRÍÐAR H. EINARSDÓTTUR,
frá Miðdal
Geróur Guönadóttir Halldór Arinbjarnar,
Jón Guónason, Sigrún Guómundsdóttir,
Bjarni Guónason, Anna Guörún Tryggvadóttir,
Þóra Guönadóttir, Baldur Aspar,
Einar Guðnason, Súsanna Möller,
Bergur Guönason, Hjördís Böövarsdóttir,
Jónína Margrét Guönadóttir, Sveinn Snæland,
Elín Guönadóttir.
t
Þökkum hjartanlega auösýnda samúö og vináttu viö andlát og
jaröarför fööur okkar, tengdafööur, afa og langafa,
VALGEIRS GUÐJÓNSSONAR
múrara
Selvogsgrunní 3 R.
einnig viljum viö þakka læknishjálp og hjúkrun á Borgarspítalan-
um.
Guöjón Valgeirsson Hallveig Halldórsdóttir
Gunnar Valgeírsson Anna Sveinsdóttir
Kjartan Þór Valgeirsson Anna Hermannsdóttir
barnabörn og barnabarnabörn.