Morgunblaðið - 04.08.1979, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 1979
Kristján Friðriksson:
2 milljónir fyrir
hverja fjölskyldu
Svör við greinum Ama Benedikts-
sonar í Tímanum og Morgunblaðinu
Árni Benediktsson!
Ég þakka þér fyrir vinsamleg-
ar athugasemdir um viðleitni
mína til að benda á það sem
betur mætti fara í þjóðarbú-
skapnum. En það er ekki ofmælt
að við séum ósammála.
1 þeim köflum, sem hér fara á
eftir, mun ég ræða við þig þau
helstu tilefni, sem þú gefur,
bæði í Tímagreininni 27. júlí, og
Morgunblaðsgrein 19. júlí.
Samlíkingat
Þú eyðir talsverðu rúmi í að
sýna fram á að samlíkingar
milli landbúnaðar og sjávarút-
vegs geti verið villandi. Þetta er
rétt — út af fyrir sig. Samlík-
ingar eru sjaldnast tæmandi, og
þess vegna út í hött að toga þær
eins og þú gerir í Tímagr' ’ninni.
En ég hef svo til eingön,, . notað
eina samlíkingu milli landbún-
aðar og sjávarútvegs. Hef notað
hana vegna þess að mér hefur
virst hún skýra vel ákveðið
atriði fyrir mönnum. Þessi lík-
ing er um það — að ég tel að
líkja megi saman því atriði að
þroska þriggja til 6 eða 7 ára
fisks megi líkja við þrosk
lambanna frá vordögum tii
haustdaga. Lengra hef ég aldrei
teygt þessa líkingu — enda
engin samsvörun þarna á milli
— nema aðeins að því er varðar
þetta aldurskeið. Hvortveggja
kostnaðarlaust, og læt ég þetta
duga líkingamál.
Rangt með farið —
eða rangt skilið
Ég hef ekki gert tillögu um að
fiskiðnaður yrði látinn styrkja
aðrar atvinnugreinar, heldur
yrðu fiskveiðarnar látnar gera
það. (Reyndar rakst ég á prent-
villu eða ritvillu í einni greina
minna, sem gat bent til þessa —
en það leiðréttist þá hér með.)
Yfirleitt er ég sammála því,
sem þú segir um fiskiðnaðinn,
en ég tel að þau markmið, sem
stefnt er þar að geti fullkomlega
samrýmst tillögum mínum um
tilhögun veiðanna.
Setjum upp dæmi
Árni! Ég held að ýmsu í g rein
þinni verði best svarað með því
að setja upp það dæmi, sem hér
fer á eftir.
Hugsum okur að búið væri að
ná upp fiskistofunum og þeir
farnir að gefa af sér 750 þús.
tonn árlega (meðaltalið frá 1952
til 1971 var 7161/2 þúsund lestir,
og með því að friða svo til alveg
4., 5. og 6. árgang í uppeldinu,
ætti síst að vera of hátt áætlað
að gera ráð fyrir 10% aukn-
ingu).
Og segjum ennfremur að
þetta fiskmagn væri sótt með
skipulegum hætti á miðin af
flota, sem væri 50 þúsund lestir
eða rúmlega 1/3 minni en botn-
fiskveiðiflotinn er nú, (Þessi
floti, sem sífellt er verið að
stöðva). Þá kæmu 15 lestir
fiskjar í hlut hverrar veiðilestar
í skipi að meðaltali. 100 lesta
skip fengi þá 1500 lestir, en 400
lesta skuttogari fengi þá 6000
lestir. (Stórtækustu smáfiska-
drápstogarar hafa núna komist
á 5. þús.) Miðað við nú-verð á
fiski (meðalverð á botnfiski)
mundi þessi afli gera uppúr sjó
nálega 1 milljarð króna (þá yrði
allt stórfiskur). Ef hlutaskipti
yrðu lík því sem nú gerist,
fengju sjómennirnir í sinn hlut
um 500 milljónir. Ef þessir
sjómenn væru t.d. 25, (ca. hálf
önnur áhöfn) þá kæmu 20 millj-
ónir í hlut hvers. Augljóst er að
engin venjuleg framleiðslu-
starfsemi gæti nálgast það að
geta keppt við slíkt. Og engin
ástæða væri til slíkra kaup-
greiðslna.
Þetta dæmi sýnir að þarna
ber að skattleggja — m.a. til
jöfnunar við aðra atvinnuvegi —
og bæta með því stöðu þeirra
atvinnuvega, og sýnir þetta
dæmi ljóslegs ' fiskveiðar við
ísland á að s óa sem hlunnindi
sem eru eign allrar íslensku
þjóðarinnar.
Þrjú megin hlutverk
auðlindaskatts
Eins og ég hef marg greint
frá, hefur auðlindaskattur þrjú
megin hlutverk.
A) Að vera tæki til stjórnunar
fiskveiða, m.a. til að koma í
veg fyrir ofveiði.
B) Að vera að hluta til jöfnun-
arsjóður fyrir sjávarútveg-
inn sjálfan, því útvegsmenn
þurfa að vera í sterkri stöðu
efnahagslega.
C) Að bæta efnahagssöðu þjóð-
arinnar allrar. Hluti skatt-
sins gæti gengið til sveitar-
félaganna, þar sem veiðileyf-
in yrðu seld. En hluti til
ríkissjóðs. Bæði sveitarfé-
laga-hlutanum og ríkissjóðs-
hlutanum mætfei og ætti að
verja til að bæta stöðu ann-
arra atvinnugreina, ýmist
með beinum eða óbeinum
hætti. Sveitafélögin gætu
notað sinn hluta til að
styrkja og byggja upp at-
vinnustarfsemi hvert hjá
sér. Ríkissjóður gæti gert
það sama. a) Með beinum
hætti með því að styrkja
byrjandi iðnað. b) Með því að
styðja óbeint atvinnustarf-
semi — bæði í iðnaði og
landbúnaði. c) Með því að
halda niðri verði t.d. á raf-
orku til iðnaðar eða til al-
mennra nota. d) Með því að
lækka skatta bæði á fram-
leiðsluiðnaði og/ eða á al-
menningi — sem þýddi þá
ýmist bætt lífskjör og/ eða
hóflegri kröfur um laun.
Dæmið í heild gæti lítið
þannig út í tölum talið.
A) Auknar tekjur þjóðarbúsins
í heild af auknum sjávarafla
220 milljarðar að meðtöldum
tekjum af vinnslu og af
margfeldisáhrifum.
B) Spörun í útgerðarkostnaði á
um 30 þúsund lesta fiski-
skipaflota, sem e.t.v. mætti
meta á 20 til 30 milljarða,
segjum 25 milljarða.
C) Auknar þjóðartekjur af iðn-
aði (jafnvel þótt einhvern
lítinn hluta hans þyrfti að
styrkja tímabundið) segjum
30 milljarða. Alls um 275
milljarðar.
Batinn gæti komið að gagni
þó minni væri, því hér yrði um
þjóðhagslegan tekjuauka að
ræða, sem næmi tveim til þrem
milljónum á hverja fjölskyldu í
landinu. En sem sagt — mætti
gott teljast þó ekki yrði svona
mikið, enda yrði um einhverjar
sveiflur að ræða, hvernig sem að
yrði farið — vegna hinna mis-
sterku árganga fisksins okkar,
sem enginn kann ráð við.
En hvorttveggja er, að sterkur
iðnaður mundi draga úr hinum
þjóðhagslegu sveiflum — og svo
yrði efnahagskerfið á allan hátt
betur undir það búið að mæta
sveiflum, ef þjóðarbúskapurinn
í heild styrktist eitthvað í lík-
ingu við það sem hér er sýnt
fram á að . róa mætti.
Auðlindaskattur —
bætt lífskjör
Utreikningurinn hér á undan
tel ég að sýni mjög ljóslega,
hvernig það er hugsað að auð-
lindaskatti megi þeita til að
bæta lífskjörin í landinu. Sam-
andregið mætti segja þetta
þannig:
A) Sem stjórntæki er auðlinda-
skattur notaður til að
tempra sókn, sem þýðir auk-
ið fiskmagn.
B) Spörun í útgerðarkostnaði
við minnkaðan flota.
C) Umfram afköst hverrar
framleiðslueiningar, sem
mundu myndast í fiskveiðum
yrðu notuð til að styrkja
stöðu nýrrar framleiðslu,
sem kæmi sem hrein viðbót
við þjóðartekjurnar.
Ekki veit ég hvernig er hægt
að segja þetta skýrar.
Til þess að hrekja þessar
niðurstöður þyrftir þú, Árni, eða
einhver annar — að sýna fram á
að einhver liður — eða hlekkur í
hagkeðjunni, því það er hún
sem hér er verið að gera grein
fyrir, þó í grófum dráttum sé —
að einhver liður væri stórlega
rangt útreiknaður, eða rangar
forsendur lagðar til grundvall-
ar. Þess vegna lagði ég fyrir þig
spuringar í 13 liðum til þess að
gefa þér kost á að sýna fram á
að eitthvert sérstakt atriði væri
rangt með farið eða rangmetið.
Ekki fordómar
Það er gleðiefni — og virðing-
arvert hjá þér, Árni — að þú
segist ekki alfarið afneita auð-
lindaskatti, en telur þig þurfa
fyllri skýringar — m.a. um það
hvernig hann skuli lagður á. Það
er ekki rétt að engin tillaga hafi
komið fram um þetta.
Ég hef lagt til að veiðileyfin
yrðu boðin upp, eða þeim úthlut-
að til fiskvinnslustaðanna — og
þá tekið mið af tryggðum vinnu-
vikum í fiskiðnaði á hverjum
stað fyrir sig.
Ég hef meira að segja birt
skrá — sem sýnir hve margar
veiðilestir af botnfiskveiðiflot-
anum kæmu í hlut hvers
byggðalags umhverfis allt land-
ið.
Ég gerði þar ráð fyrir að þeim
útgerðarréttindum, sem skipt
yrði miðuðust við 60 þúsund
lesta botnfiskveiðiflota. Eftir
greinargerð háskólamannanna
þriggja, sem gera ráð fyrir
helmings minnkun flotans — tel
ég rétt að athuga um milliveg og
reiknaði því í dæminu hér að
framan með 50 þús. lesta flota
— en skiptingarhlutfallið til
hvers byggðarlags um sig gæti
haldist óbreytt eigi að síður.
Þessi tillaga mín er sú fyrsta,
sem fram hefur komið um að-
ferðina við álagningu skattsins,
svo mér sé kunnugt.
Iðnrekendur hafa rætt um að
tekjurnar af auðlindaskatti
ættu að falla í hlut hinna
einstöku byggðarlaga.
Ég tel að vel kæmi til greina
að hluti teknanna félli í hlut
byggðanna — en alls ekki allar
— því fiskurinn er í eðli sínu
sameign allra landsmanna, og
ætti því a.m.k. að stórum hluta
að koma í hlut hins sameigin-
lega sjóðs landsmanna, hvar
sem þeir búa. íbúar á Egilstöð-
um og Selfossi og fólk í sveitum
eru eigendur þessara þjóðar-
hlunninda jafnt og strandbúar.
Þessi tillaga mín um að binda
sölu veiðileyfanna við byggðar-
lögin, ætti að svara til fullnustu
þeirri furðulegu „grýlu", sem þú
ógnar með í Morgunblaðsgrein
þinni 19. júlí, um það að veiði-
réttindin gætu hrokkið tilvilj- ,
anakennt á milji staða.
Skarplega athugað, Árni 1
Ég tilfæri hér orð þín úr
Morgunblaðsgreininni.
„Samkvæmt kenningum
sumra þeirra (þ.e. þeirra sem
mæla með auðlindaskatti) á
auðlindaskatturinn að færa
sjávarútveginum miklu betri af-
komu. Og nú fæ ég ekki komið
hlutunum heim og saman.
Hvernig ætlar iðnaðurinn að
lifa af betri afkomu í sjávarút-
vegi? Því væntanlega ætlar iðn-
aðurinn sér að lifa af. . .“
Þetta var þörf athugasemd
hjá þér — því hér kemur einmitt
að einu meginatriði í þessu
heildarsamhengi.
Það sem ber að gera er að
stjórna fiskveiðum þannig, að af
þeim verði stórgróði — og skatt-
leggja, með sölu veiðileyfa —
sjávarútveginn, og nota pening-
ana til að styrkja stöðu annara
atvinnugreina. Hér er því ekki
verið að jafna niður á við —
þegar á heildina er litið, heldur
upp á við.
Styrkur til
sjávarútvegs! !
I Morgunblaðsgreininni segir
þú á einum stað: . . „Og það
getur verið spurning hvenær við
neyðumst til að taka upp fjár-
hagslegan stuðning við okkar
sjávarútveg af því að aðrar
þjóðir gera það. Nú þegar verður
ekki hjá því komist að þjóðfé-
lagið í heild greiði hluta af
olíuhækkun fiskveiðiflotans um
stundarsakir . . .“
Styrkur til íslensks sjávarút-
vegs er auðvitað fjarstæða.
(Olíustyrkurinn núna er stund-
arfyrirbrigði, sem menn neydd-
ust út í — en er í eðli sínu
hneyksli).
Styrkur til botnfiskveiða
(þorskveiða) við ísland er álíka
fjarstæða eins og ef farið yrði að
styrkja bændur sem eiga veiðiár
til þess að dæma árnar af laxi —
og gera þær þar með verðlausar.
Þó útlendingar styrki veiðar
hjá sér er það ekki til eftir-
breytni fyrir okkur — af tveim
ástæðum aðallega.
1. Fiskimiðin við ísland eru
einhver þau gjöfulustu í öllum
heiminum. Til þess liggja líf-
fræðilegar ástæður, sem bæði ég
og margir aðrir hafa greint
rækilega frá í ræðum og ritum.
2. Styrkur erlendra þjóða við
fiskveiðar hjá sér — stuðla
sumstaðar að ofveiði, og verður
því árangurinn öfugur við til-
ganginn. I sumum tilvikum eru
sérstakar ástæður fyrir hendi,
sumar að vísu líkar þeim sem
hér gætu skapast — að því er
einstaka stofna varðar — og
gætu þá að vísu komið til greina.
(Karfi — kolmunni o.fl.?)
Byggðaröskun?
Þvert á móti
Ég hef þegar svarað þeirri
kenningu þinni að sala veiði-
leyfa mundi valda byggðaröskun
með tillögunni um að binda
leyfin byggðalögum, og ekki
veitir af að nýta alla fisk-
vinnsluaðstöðu hvar sem er á
landinu — í vaxandi mæli með
auknu fiskmagni, sem stjórnun-
in mundi hafa í för með sér.
En auk þess haf ég lagt til að
nýiðnaður verði óhikað beinlín-
is styrktur á þeim svæðum
landsins, þar sem til dæmis
útgerð miðlungsstórra báta
mundi bíða hnekki við skipu-
lagninguna. Ég hef sýnt fram á
að þó þessir styrkir yrðu ríflegir
fyrir byggðarlögin — mundu
þeir kosta þjóðfélagið mjög lítið,
í hlutfalli við þann ávinning sem
fengist við skynsamlega heildar-
stjórnun.
Margt fleira væri ástæða til
að ræða í grein þinni, Árni, en
læt hér staðar numið að sinni.
Ég treysti þér til þess að festa
þig ekki í fordómum (sbr. þín
eigin orð), en að þú leitist við að
líta á málin í víðu samhengi.
Kristján Friðriksson.