Morgunblaðið - 04.08.1979, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 1979
Á HÖKSTÓLUM
HANNES
___________HOLMSTEINN GISSURARSON:
Að lokinni lotu í
hugmyndabaráttunni
Miklar umræður hófust um
frumforsendur stjórnmálanna,
þegar Ólafur Björnsson prófessor
gaf út bók sína, Frjálshyggju og
alræðishyggju. í júníbyrjun 1978.
Þær héldu áfram, þegar Jónas H.
Haralz hagfræðingur flutti ræðu
sína, Endurreisn í anda frjáls-
hyggju (sem komið hefur út í
bæklingi), snemma á þessu ári og
þegar fimmtán ungir sjálfstæðis-
menn gáfu út bókina Uppreisn
frjálshyggjunnar skömmu síðar.
Ástæðan til þessara umræðna er
sú, að fleiri menn skilja það en
áður, að ekki verður komizt hjá því
að velja á næstu árum um það í
löndum hins „blandaða" hagkerfis,
í hinum vestrænu „velferðarríkj-
um“, hvort haldið verði áfram að
auka ríkisafskiptin eða snúið við.
Með öðrum orðum verður ekki
komizt hjá því að velja um
markaðskcrfið eða
miðstjúrnarkcrfið (sósíalískt hag-
kerfi). Frjálshyggjumenn telja
þetta val einnig um lýðræði og
alræði. Samhyggjumenn eru þeim
ósammála, sumir þeirra styðja hið
„blandaða“ hagkerfi, sem riðar til
falls, þótt óvíst sé, í hvora áttina
bað fellur, en aðrir styðja mið-
verður að vera lögbundið. Sann-
leikörinn er sá, þegar þessi fyrri
hugmynd samhyggjumanna er
greind, að hún er vegna lítils
skilnings á eðlilegum takmörkun-
um frelsis venjulegs einstaklings,
sem er til innan um aðra einstakl-
inga í heimi skortsins.
Seinni hugmyndin er sú, að bera
megi saman draum
samhyggjumanna og verulcikann
á Vesturlöndum og komast þannig
að því, að draumurinn sé fullkomn-
ari en veruleikinn. En auðvitað
nær slíkur samanburður ekki
nokkurri átt. Hvað má bera sam-
an? Bera má saman annaðhvort
frjálshyggjuna og samhyggjuna
eða veruleikann í austri og veru-
leikann í vestri. Og gera verður
skýran greinarmun á stefnu og
veruleika. Samhyggjumenn segja
stundum, að frjálshyggjan sé ein-
ungis vörn núverandi skipulags í
vestri, réttlæting forréttinda.
Þetta er alrangt. Frjálshyggju-
menn sætta sig ekki fremur við
hinn vestræna veruleika en margir
samhyggjumenn við hinn aust-
ræna. En þeir telja, að hann sé þó
miklu betri en hinn austræni og að
ir reynt í þessari lotu að flýja af
hólmi, skipta um umræðuefni,
ræða um menn fremur en málefni,
um ritskýringar fremur en skoðan-
ir. Með nokkrum þeirra hefur gætt
geðshræringar. En skrýtnasta
deilumálið hefur sennilega verið
vegna ummæla Ólafs Björnssonar
prófessors um John Stuart Mill í
Frjálshyggju og alræðishyggju.
Lýðræðis-samhyggjumaðurinn
Þorsteinn Gylfason B.A. réðist á
Ólaf fyrir þau í eftirmála nýút-
kominnar 3. útgáfu Frelsisins eftir
Mill. Ég benti á það í Morgunblað-
inu 7. júlíj að hann hefði misskilið
ummæli Ólafs. Hann svaraði mér
14. júlí. Ég benti á tvær rökvillur í
svari hans 21. júlí, og hann svaraði
mér aftur 28. júlí. Þeir, sem lásu
síðari grein hans vandlega tóku
eftir því, að hann treysti sér ekki
til þess að ræða um rökvillur sínar
eða véfengja skilning minn og
Ólafs Björnssonar á ummælum
Ólafs (en hann véfengdi þennan
skilning í fyrri greininni). Hann
gafst með öðrum orðum upp í
ritdeilunni sem vonlegt var, þótt
hann klæddi uppgjöfina í skraut-
legan búning orða til þess að fela
hana.
stjórnarkerfið. Umræðunum er að
sjálfsögðu ekki lokið, en þó einni
lotu í hugmyndabaráttunni, og í
þessari grein ætla ég að gera að
umræðuefni tvær hugmyndir sam-
hyggjumanna, sem eru alrangar,
en voru mjög áberandi í greinum
þeirra í þessari lotu.
Fyrri hugmyndin er sú, að mark-
aðskerfið takmarki frelsi manna
óeðlilega. En svo er alls ekki.
Samhyggjumenn kenna
markaðskerfinu um það, sem er
tilverunni sjálfri að kenna. Nátt-
úran er ekki gjöful. Lífsgæðin eru
takmörkuð og alltaf verður til
skortur í þeim skilningi, að allir
geta ekki fengið nóg af öllu. Þessi
óþægilega frumstaðreynd atvinnu-
lífsins takmarkar auðvitað frelsi
manna. En hún er ekki markaðs-
kerfinu að kenna. Sumar breyting-
ar í atvinnulífinu koma einnig illa
við menn, svo sem ef ekki veiðist á
miðunum eða fiskverð lækkar (því
að úr eftirspurn hefur dregið) eða
oiíuverð hækkar (því að úr fram-
boði hefur dregið). En þær eru ekki
heldur markaðskerfinu að kenna.
Og færa má sterk rök fyrir því, að í
markaðskerfinu séu miklu betri
skiiyrði fyrir baráttunni við skort-
inn og fyrir almennri velmegun en
í miðstjórnarkerfinu. Þau rök
verða samhyggjumenn að reyna að
hrekja (en sumir þeirra taka
reyndar undir þau).
Frelsið takmarkast ekki einung-
is af staðreyndum náttúrunnar,
heldur einnig af sama frelsi ann-
arra manna, en til þess eru lögin
að tryggja sama frelsi allra
borgaranna (líka frelsið til þess að
halda í réttfengna eign). Frelsið
hann sé miklu betri vegna þess, að
hann sé nær þvi, sem frjálshyggju-
menn stefni að. Frjálshyggjan er
leiðsögn þeirra, en hvorki lýsing á
óskalandi né uppgjöf fyrir núver-
andi veruleika. Mestu máli skiptir,
að ekki sé stefnt í öfíga átt, og
færa má sterk rök fyrir því, að leið
samhyggjumanna sé leiðin til
ánauðar. Þau rök verða sam-
hyggjumenn að reyna að hrekja.
Því má ekki heldur gleyma, að
samhyggjumenn hafa haft nægan
tíma til þess að breyta draumi
sínum í veruleika. Byltingar-sam-
hyggjumenn (eða kommúnistar)
náöu ríkisvaldinu í austri eftir
fyrri heimsstyrjöldina og lýðræð-
is-samhyggjumenn (eða sósíal-
demókratar) í vestri eftir hina
seinni. Alræðisríkið í austri og
„velferðarríkið" í vestri eru sköp-
unarverk þeirra. Og hvað blasir
við? Þeir hafa hvergi efnt það, sem
þeir lofuðu — að smíða „félags-
legt“ réttlæti og fyrirhafnarlausa
gæfu — enda er hver sinnar gæfu
smiður. (Við megum þó aldrei
gleyma þeim reginmun, sem er á
lýðræðis- og byltingar-samhyggju,
á „velferðarríkinu" og alræðisrík-
inu). „Velferðarríkið" vestræna er
eins sæmilegt og það er þrátt fyrir
samhyggjuna og vegna
frjálshyggjunnar. Það er enn
nægilegt réttarríki til þess að vera
þolandi, og markaðshúskapur er
enn nægilega víða rekinn í vestri
til þess, að velmegun sé almenn.
En varla verður stefnt lengra í átt
samhyggjumanna, þannig að ríkis-
afskiptin aukist, án þess að hvort
tveggja glatist, frelsið og velmeg-
unin.
Samhyggjumennirnir hafa sum-
Sárari gremju gætti í greinum
Þorsteins en flestra hinna sam-
hyggjumannanna. Hver er ástæð-
an? Hún er sennilega sú, að honum
gramdist það sem sönnum „jafnað-
armanni", að bókin
Jafnaðarstefnan eftir Gylfa Þ.
Gíslason vakti ekki nærri því eins
mikla athygli og bók Ólafs, enda
sagði hann í síðari grein sinni, að
ég nefndi Ólaf heldur oft. En mér
er síður en svo um þetta að kenna.
Ég reit hvorki meira né minna en
fjórar greinar í Morgunblaðið um
bók Gylfa. Og ég tók Þorstein til
fyrirmyndar í einu: Hann hafði
komið upp um það í skemmtilegri
háðsgrein fyrir nokkru, að einn
kvikmyndagagnrýnandi Morgun-
blaðsins hafði íslenzkað kvik-
myndadóm úr útlendu tímariti, án
þess að höfundar væri getið. Og ég
kom upp um það í fjórðu greininni
um bók Gylfa, að Gylfi hefði
íslenzkað heilu , kaflana í
Jafnaðarstefnunni úr bók banda-
ríska hagfræðingsins Arthurs M.
Okuns, Equality and Efficiency.
án þess að Okuns væri getið.
Gremja Þorsteins var þannig
ástæðulaus: Ég hafði bæði ritað
um bók Gylfa, svo að hún vekti
athygli, og tekið Þorstein til fyrir-
myndar!
Þeim tíma, sem við lifum á, er
um það að kenna, að
Jafnaðarstefnan vakti ekki eins
mikla athygli og Frjálshyggja og
alræðishyggja. Önnur bókin var
tímabær, hin ekki. Tími hins
„blandaða" hagkerfis á Vestur-
löndum er liðinn. Sölumenn not-
aðra hugmynda finna fáa kaupend-
ur. Tími alvörunnar er kominn.
Margeir lagði
Skotann að velli
MARGEIR Pétursson sigraði í
sjöttu umferð heimsmeistara-
móts unglinga f skák Skotann
Motwania á skemmtilegan hátt
í 29 leikjum. Skákin fer hér á
eftir.
Hvítt: Margeir Pétursson.
Svart: Motwania.
1. Rf3 - d5, 2. g3 - c5, 3. Bg2
— Rf6, 4. 0-0 — g6, 5. d4 — cxd4,
6. Rxd4 — Bg7. Þessi byrjun er
kölluð Grunfeldsvörn með skipt-
um litum.
7. Rc3 - e5, 8. Rb3 - d4, 9.
Ra4 — Rc6,10. c3 — 0-0,11. cxd4
— rxd4. Vafasamur leikur, en
svartur á þegar í miklum erfið-
leikum. Eftir cxd4 getur hvítur
unnið peð með því að drepa
riddarann á c6. Það er ekki
sjáanlegt að svartur hafi nægi-
leg færi fyrir peðið.
12. Be3 - Rg4,13. Bd2 - Dd6,
14. h3 - Rf6, 15. Rxd4 - exd4,
16. Hcl - Rd5, 17. Db3 - Hd8,
18. Rc5 — b6.
Skák
eftir GUÐMUND
SIGURJÓNSSON
Hér lék svartur af sér. Staða
svarts er þegar mjög erfið, hann
á í erfiðleikum með að koma
biskupnum á c8 í leikinn. Besti
leikurinn fyrir svartan í þessari
stöðu hefði verið h6, 19. Bg5k
Góður leikur. Eftir þennan leik
tapar svartur skiptamun. bxc5.
Ef 19. . . f6 þá kemur Re4 og
síðan Rxf6. 20. Bxd8 — Be6, 21.
Ba5 — Re3. Örvænting. Erfið
staða hjá svörtum.
22. Db7 - Hb8, 23. Dxa7!. Nú
standa öll spjót á svörtum.
Hvítur hótar Bc7 og vinnur
samstundis. 23,. . . Hc8, 24. fxe3
- Dxg3, 25. Hf3 —-Dg5, 26. Bc7
— dxe3, 27. Hxc5 — Bd4, 28.
Hxg5 — Bxa7, 29. Bf4 og hér
kaus svartur að gefast upp.
Séra Johan Bernhard öster við kórkápuna. sem keypt var til Adolf
Fredriks kirkjunnar í Stokkhóimi. Ljósm. RAX.
Sigrún Jónsdóttir
opnar syningu i
anddyri Háskólans
í SAMBANDI við norrænu
prestastefnuna, sem nú stendur
yfir í Reykjavík, hefur Sigrún
Jónsdóttir komið upp sýningu á
verkum sínum í anddyri Háskóla
íslands.
Á sýningunni eru eingöngu
kirkjulegir munir og á meðal
þeirra eru þrjár kórkápur. Ein
þessara kórkápa er gerð sam-
kvæmt pöntun frá Adolf Fredriks
kirkjunni í Stokkhólmi, en safnað-
arprestur þeirrar kirkju, séra Jo-
han Bernhard Öster, er nú stadd-
ur hér á landi i tilefni af presta-
stefnunni.
Sýningin í anddyri Háskólans
stendur aðeins yfir í nokkra daga,
en að henni lokinni mun Sigrún
koma hinum kirkjulegu munum
fyrir í sýningarsalnum í Kirkju-
stræti 10, en þar hefur hún sýnt
verk sín í nokkur ár.
Auk þess, sem Sigrún hefur
unnið mikið af kirkjulegum mun-
um á síðustu árum, hefur hún
fengist við vefnaðarlist á mun
víðtækara sviði og m.a. gert mikið
af batikskreytingum, batikmynd-
um, batiklömpum og batikfatnaði
svo eitthvað sé nefnt.
í Kirkjustræti 10 eru nú fyrir-
hugaðar þrjár sýningar fram til
áramóta, en þar munu þrír erlend-
ir listamenn sýna verk sín.