Morgunblaðið - 21.02.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. FEBRÚAR 1990
Verndum bömin gegn ofbeldi
eftir Guðrúnu
Agnarsdóttur
Þingkonur Kvennalistans hafa
nýlega flutt svohljóðandi tillögu til
þingsályktunar:
„Alþingi ályktar að fela mennta-
málaráðherra að láta kanna sér-
staklega tíðni og tegund þess of-
beldis sem sýnt er í dagskrá Ríkis-
sjónvarpsins, Stöðvar 2, í kVik-
myndahúsum og á þeim mynd-
böndum sem eru á boðstólum í
myndbandaleigum. Könnunin skal
einkum beinast að líkamiegu- og
kynferðislegu ofbeldi, þar með
töldu klámi. Einnig að láta fara
fram könnun á því hve mikið börn
hér á landi horfa á sjónvarp, kvik-
myndir og myndbönd og hvað þau
horfa á.
Ennfremur skorar Alþingi á
menntamálaráðherra að beita sér
fyrir því að dregið verði verulega
úr því ofbeldi sem börnum og öðr-
um er sýnt í sjónvarpi, kvikmynd-
um og á myndböndum.“
Mörgum ógnar vaxandi ofbeldi
í umhverfi okkar og daglegu lífi.
Ofbeidi tekur á sig margvíslegar
myndir. Það beinist oft gegn böm-
um og konum sem ofbeldi á heimil-
um og kynferðisleg misnotkun.
Oftast eru það hinir fullorðnu sem
beita ofbeldi en það er ekki algilt,
börn og unglingar beita því einnig
gagnvart öðrum börnum, t.d. með
einelti.
Rætur ofbeldis eru auðvitað
margslungnar og þær eru samofn-
ar gerð samfélagsins og sprottnar
af lífsháttum þeirra sem það
byggja.
íslenskur veruleiki
Óhóflega langur vinnutími og
meira vinnuálag en gerist meðal
nágrannaþjóða okkar leiðir til fjar-
vista íslenskra foreldra frá heimili
og aukinnar streitu þeirra en vax-
andi fjöldi fieimila þarfnast vinnu-
framlags tveggja til framfærslu.
Bömin þurfa oft að hafa ofan af
fyrir _sér sjálf, jafnvel frá unga
aldri. í skólaskýrslum úr Reykjavík
frá 1975 kemur fram að 40% 7-12
ára barna vom meira eða minna
ein heima á daginn. Aðstaða ein-
stæðra foreldra til að sinna börnum
sínum er þó til muna erfiðari en
annarra. Fram kemur t.d. í skýrslu
landlæknis, Mannvernd, frá því í
desember 1987 að um fjórðungur
barna einstæðra foreldra 7 ára og
yngri og um 64% 7-12 ára bama
gangi sjálfala á daginn.
Fjölmiðlar skipa stóran sess sem
afþreying barna. Einkum hafa
menn áhyggjur af því að mikil sjón-
varps- og myndbandanotkun geri
börn að óvirkum þiggjendum og
margir óttast neikvæð uppeldis-
áhrif þess efnis sem þannig berst
að ómótuðum barnahugum. Sjón-
varp, myndbönd og kvikmyndir
flytja ofbeldi í auknum mæli, bæði
í fréttum áf átökum og styrjöldum
og líka í leiknum myndum þar sem
einstaklingar beita hvor annan
grófu ofbeldi í návígi. Ofbeldi í
myndmiðlum er iðulega sýnt sem
eina leiðin til að leysa vandamálin
og ofbeldið er oft slitið úr sam-
hengi við þau áhrif sem það raun-
verulega hefur. Afleiðingar þess
eru ekki sýndar. Oft eru það hetj-
urnar og þá karlhetjurnar sem
„Við getum ekki unað
því að börn alist upp
við þá heimsmynd að
ofbeldi sé eðlileg, viður-
kennd og réttlætanleg
leið til að leysa vanda-
mál og ná sínu fram.
Það eru réttindi barna
að vera vernduð gegn
ofbeldi.“
beita ofbeldi til að koma á reglu,
stundum jafnvel réttlæti og friði.
Ofbeldi leiðir af sér ofbeldi
Vandinn er oft sá að ofbeldis-
áhrifin verða alvarlegust á þá sem
veikastir eru fyrir og hafa minnst-
an stuðning hjá uppalendum sínum
og umhverfi. Alltof oft eru börnin
ein með hugsanir sínar og skilning
á þ ví sem þau sjá án þess að vinna
úr því og tala um það sem þau sáu
og heyrðu. Mikið af myndefni því
sem börn horfa á er á ensku og
þar sem tími til mannlegra sam-
skipta er oft alltof naumur gefst
mörgum börnum of lítill tími til
að tala við fullorðið fólk og þjálfa
þannig móðurmál sitt.
Tilfinningaleg áhrif slíks af-
skiptaleysis geta orðið börnum al-
varleg og valda mörgum foreldrum
stöðugri sektarkennd. Kennarar
hafa jafnframt veitt því athygli á
Guðrún Agnarsdóttir
síðustu árum að kunnátta grunn-
skólanema í íslensku fer minnk-
andi, bæði hvað varðar orðaforða,
málfræði og stafsetningu. Örygg-
isleysi og vanmáttur bama sem
eru tilfinningalega vanrækt og
vanþroska í samskiptum við aðra
og eiga auk þess erfitt með að tjá
sig vegna þess að þau hafa tak-
markað vald á móðurmáli sínu
getur verið mikið. Hvort tveggja
getur valdið innibyrgðri reiði og
orðið til þess að þau bregðast við
andstreymi eða jafnvel smávægi-
legu mótlæti með ofbeldi.
Voðaatburðir hafa orðið á er-
lendum vettvangi, þar sem geðveil-
ir menn eða áhrifagjamir hafa
ruðst fram við alvæpni, að hætti
Rambós, í friðsömum bæjarfélög-
um og orðið fjölda manns að bana.
Á heimili slíkra manna hefur fund-
ist mikill fjöldi ofbeldismynda og
vopna sem þeir hafa haft dálæti á.
Stöð tvö hafði nýlega sýningar
á klámmyndum undir því yfirskini
að hér væri um kærkomið afþrey-
ingarefni að ræða. Þessar myndir
var að -sjálfsögðu hægt að taka
upp á myndbönd og þannig gátu
þær eða í beinni sýningu verið
aðgengilegar bömum. Auk þess
sem klám er niðurlægjandi fyrir
konur er vaxandi tilhneigingi hjá
framleiðendum slíkra mynda að
tengja þær ofbeldi. Þessar sýning-
ar hafa nú verið kærðar og málið
er til meðhöndlunar hjá saksóknara
ríkisins.
Veraldarsýn
myndmiðlakynslóða
Almenn áhersla fréttanna á stríð
og ofbeldi er slík að hún getur
valdið verulegum ótta bama við
framtíðina. A.m.k. nokkuð bren-
glaðri sýn á heiminn.
Lokaniðurstaðan er reyndar sú
að börnin vita oft mun meira um
átök, ofbeldi og stríð en um frið
og máltækið segir: Það læra börn-
in sem fyrir þeim er haft. Við get-
um ekki unað því að börn alist upp
við þá heimsmynd að ofbeldi sé
eðlileg, viðurkennd og réttlætanleg
leið til að leysa vandamál og ná
sínu fram. Það eru réttindi barna
að vera vemduð gegn ofbeldi.
Það eru einnig réttindi barna
að fá sjónvarpsefni við sitt hæfi á
vönduðu íslensku máli en hér er
skammarlega lítið um slíkt í sjón-
varpi. Það er í raun ótrúlegt hve
kærulausir foreldrar og ráðamenn
hafa verið gagnvart þeim áhrifa-
Á fyrsta Alþjóða-
degi leiðsögumanna
eftirHelga
Guðmundsson
í dag, 21. febrúar, em rétt fimm
ár liðin frá stofnun Alþjóðasam-
bands leiðsögumanna (World Fed-
eration of Tourist Guide Lectures’
Associations). Á ráðstefnu sam-
bandsins í febrúar í fyrra var sam-
þykkt að aðildarfélögin efndu til
Alþjóðadags leiðsögumanna um
heim allan, í fyrsta skipti núna á
þessu ári. Markmiðið er að vekja
athygli á starfi leiðsögumanna og
efla jafnframt samkennd og fagleg-
an metnað þeirra sjálfra. Á ráð-
stefnunni var lagt til að þennan dag
myndu leiðsögumenn bjóða til
ókeypis skoðunarferðar fyrir al-
menning og verður efnt til kynnis-
ferðar um Reykjavík á laugardag-
inn kemur, þann 24. febrúar kl.
14.00. Lagt verður upp frá bíla-
stæðinu framan við utanríkisráðu-
neytið á móts við Hlemm og er
gert ráð fyrir að ferðin taki tæpar
tvær klukkustundir.
Á þessum degi er aðaláherslan
lögð á leiðsögustarfið sjálft og mik-
ilvægi þess auk þess að minna á
þær kröfur sem gerðar eru til leið-
sögumanna um menntun og hæfni.
Er því við hæfi að fara nokkrum
orðum um hlutverk leiðsögumanna
og má líta á þessi skrif sem dálítið
framlag til þeirrar ferðamálaum-
ræðu sem hefur verið nokkuð áber-
andi upp á síðkastið.
Verkefni leiðsögumannsins verð-
ur tæplega skilgreint í einni stuttri
setningu. Það er m.a. í því fólgið
að hafa ofan af fyrir fólki á ferða-
lögum, annast það og aðstoða á
ýmsa lund. Leiðsögumenn þurfa að
vera fróðir vel um land sitt og þjóð.
Ahugi ferðafólksins beinist í ýmsar
áttir. Hver og einn vill fá svör við
spumingum um ólíklegustu efni.
Eins og gefur að skilja þurfa leið-
sögumenn að hafa þetta allt á valdi
sínu og meira til. Hér er um til-
tekna þjónustu að ræða og aðal-
markmiðið er að gera viðskiptavin-
um til hæfis. Má jafnframt líta á
fjölbreytnina sem einn aðalkost
starfsins.
Háannatíminn er u.þ.b. tveir til
þrír mánuðir að sumrinu. Stundum
eru menn ráðnir fyrir alla vertíðina
en oft aðeins í hveija einstaka ferð.
Skoðunarferðum má skipta nokk-
urn veginn í þijá flokka: Dags-
ferðir og styttri ferðir, s.s. frá
Reykjavík að Gullfossi og Geysi.
Þá má nefna langferðir með hóp-
ferðabílum, allt að hálfum mánuði
eða jafnvel lengri. Þá er ýmist gist
á hótelum eða í tjöldum og skálum.
Loks eru gönguferðir þar sem menn
flytja vistir og viðlegubúnað á sjálf-
um sér að mestu eða öllu leyti.
Yfirieitt er fyrirvari það rúmur að
leiðsögumaðurinn getur búið sig
undir ferðina en haldgóð menntun
og þjálfun eru þó sá grundvöllur
sem úrslitum ræður.
Á undanförnum árum hefur
Ferðamálaráð íslands rekið Ieið-
söguskóla og er það kvöldskóli sem
starfar frá hausti og fram á vorið.
Rétt til inngöngu hafa þeir sem náð
hafa tilskildum aldri og einnig eru
gerðar kröfur um stúdentspróf eða
sambærilega menntun. Námsefnið
er margvíslegt. Fjallað er um sögu
lands og þjóðar, jarðfræði og nátt-
úru landsins yfirleitt, skyndihjálp
o.m.fl. Þá hefur tungumálakunn-
átta verið gerð að inntökuskilyrði
og er látið á reyna í prófum, bæði
við inngöngu sem og í námslok.
Félag leiðsögumanna var stofnað
hér á landi árið 1972 og eru félag-
ar nú um 320 tlasins. Rúmur helm-
ingur þeirra á að baki háskólanám
á ýmsum sviðum sem hlýtur áreið-
anlega að nýtast þeim í starfí. Sú
skoðun er útbreidd að einkum séu
það kennarar í sumarleyfum sem
hafa atvinnu af leiðsögu ferða-
manna og að gefnu tilefni tel ég
rétt að upplýsa lesendur um það
að tæpur þriðjungur félagsmanna
hefur kennslu að aðalstarfi. Þetta
eru kennarar á öllum skólastigum,
allt frá grunnskóla og upp úr.
Upp á síðkastið hefur mönnum
orðið tíðrætt um vöxt og viðgang
ferðaþj ónustunn ar. Gj aldeyristekj -
ur af ferðamönnum eru umtalsverð-
ar og hafa geipiijárhæðir verið
nefndar í því sambandi. Skyldu
menn því ætla að stjórnvöld stæðu
myndarlega að menntun leiðsögu-
manna en þar tala staðreyndirnar
sínu máli og raunar á anpan veg.
Ferðamálaráð býr við skertan hlut
og er satt að segja svo fjárvana um
þessar mundir að nemendur Leið-
söguskólans hafa nú í vetur hlotið
að standa einir undir rekstri
skólans. Kennslustundirnar eru yfir
300 og skólagjöld nema rúmum 50
þúsundum á hvern nemanda. Allir
geta séð að það munar um minna.
Nú kynni einhver að segja að ekki
Helgi Guðmundsson
„Erlendir fylgdarmenn
geta aflað sér þekking-
ar af bókum og með
öðrum hætti en mér er
til efs að þeir gefi sömu
mynd af landinu og inn-
lendir leiðsögumenn
sem jaftiframt hafa
hlotið menntun til
starfsins.“
sé nema eðlilegt að menn kosti
nokkru til þar eð námið veiti tiltek-
in réttindi og forgangsrétt til at-
vinnu. En þá er rétt að benda á
annað.
Þó að erlendum ferðamönnum
hafi fjölgað stórlega á undanförnum
árum hefur jafnframt gætt vaxandi
áhuga erlendra ferðaskrifstofa á
að senda hingað sína eigin farar-
stjóra og „leiðsögumenn". Þetta er
íslenskum leiðsögumönnum ærið
áhyggjuefni og eru þeir þó ekki
einir um það. Eg hef rætt við fleiri
en einn ferðaskrifstofurekanda sem
eru sama sinnis. Á síðastliðnu sumri
voru fleiri starfsleyfi veitt erlendum
„leiðsögumönnum" en áður. Má
geta þess að árið 1988 voru veitt
27 starfsleyfí og nam vinnuframlag
þeirra erlendu „leiðsögumanna",
sem þar um ræðir, um 360 dags-
verkum. En síðastliðið sumar urðu
starfsleyfin 47 og dagsverkin
1.100. Þarf ekki reikningsglöggan
mann til að átta sig á því hvert
stefnir að óbreyttu. Islenskir leið-
sögumenn, sem ættu að njóta góðs
af fleiri ferðamönnum, missa nú
atvinnuna í hendur fólki sem þiggur
laun sín erlendis og greiðir auk
þess hvorki skatta né skyldur hér
á landi. Þetta fyrirkomulag varðar
því einnig þjóðarhag í víðari skiln-
ingi.
Erlendir fylgdarmenn geta aflað
sér þekkingar af bókum og með
öðrum hætti en mér er til efs að
þeir gefi sömu mynd af landinu og
innlendir leiðsögumenn sem jafn-
framt hafa hlotið menntun til
starfsins. Þá er full ástæða til að
ætla að innlendur leiðsögumaður,
sem hefur lært að umgangast hina
viðkvæmu náttúru landsins, rísi
frekar undir þeirri ábyrgð sem hon-
um er lögð á herðar. Hér ber að
undirstrika það að íslensk nátt-
úrufegurð er auðlind sem skilar
arði ef rétt er á haldið. Ofnýting
eða ill umgengni hlýtur að valda
skaða til frambúðar.
Ég hef hér að framan vikið að
uppfræðslu íslenskra leiðsögu-
manna og til marks um stöðuga
viðleitni þeirra í þá átt vil ég minna
á fræðslufund sem haldinn verður
fyrir félagsmenn á Hótel Holiday
Inn í kvöld kl. 20.15. Þar munu
fræðimenn skiptast á skoðunum um
upphaf íslandsbyggðar en ekkert
vil ég ábyrgjast um það hver niður-
staðan verður.
í dag er fyrsti Alþjóðadagur leið-
sögumanna og er gert ráð fyrir að
hann geti jafnvel orðið árviss við-
burður. Verður forvitnilegt að líta
um öxl að ári og sjá hvað áunnist
hefur. Það er lfka að nokkru leyti
undir leiðsögumönnum sjálfum
komið.
Höhindur er formaður Félags
leiðsögumanna.