Morgunblaðið - 22.05.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. MAÍ 1992
Tyrkneska forræðismálið:
Kennarar telpnanna segja
þær oft vera með áverka
SOPHIA Hansen hefur eftir kenn-
urum dætra sinna í Tyrklandi að
búið sé að brjóta þær algjörlega
niður andlcga- og líkamlega. Þær
sýni óeðlileg viðbrögð við utanað-
komandi hljóðum og hafi oft kom-
ið með áverka í skólann. Fyrir
tveimur árum hafi þær aftur á
móti verið fullkomlega heilbrigð-
ar og fallegar, eins og tvær hvítar
perlur. Kennararnir segja að þær
geti engan veginn þrifist í þessu
samfélagi. Faðir telpnanna bann-
ar þeim að leika sér við skóla-
systkini sín í frímínútum og lætur
fylgjast með þeim á göngum skól-
ans á meðan á þeim stendur. Eldri
dóttir Sophiu hefur fengið þvag-
færasýkingu og er alvarlega veik.
Sophia fór til Tyrklands á fimmtu-
dag í því skyni að láta reyna á lögleg-
an umgengnisrétt sinn. „Ég fékk
strax á tilfinninguna þegar við nál-
guðumst hótelið að pabbi stelpnanna
biði eftir okkur og það reyndist rétt.
Hann var það fyrsta sem ég sá,“
segir Sophia þegar hún rifjar upp
komuna til Istanbúl. Hún segir að
bróðir hennar og lögfræðingur hafi
reynt að tala við hann af skynsemi
en án árangurs. Hann hafi meira
og minna verið yfir sér, systkinum
sínum og lögfræðingi í tvo daga.
Ráðagerðir um morð
Hún segir að faðir telpnarpia hafi
beðið hana um að tala við sig í ein-
rómi við komuna. „Hann talaði um
árin sem hann bjó hér og sagðist
lengi hafa velt því fyrir sér að drepa
mig meðan hann lék „góða mann-
inn“. Annað hvort sjálfur, fá ein-
hvern til þess eða sitja á svið slys.
Ennfremur hefði hanh haft í hyggju
að drepa vin hennar Sigurð Pétur
Harðarson, sem hann þolir ekki
vegna þess að Sigurður hefur orðið
vitni af því að hann misþyrmdi mér
og vill hjálpa mér,“ segir Sophia og
hefur eftir föður telpnanna að hann
hafí hætt við vegna þess að hann
hafi ekki eygt undankomuleið úr
landi. Þess í stað hafi hann ákveðið
að halda áfram að leika „góða mann-
inn“ og komast úr landi með systurn-
ar. Hún segir að hann hafi kennt
sér um allt sem aflaga hafi farið en
hún hafi litlu svarað enda hafi mál
hans ekki verið svaravert.
Sophia segist hafa vonað að betur
myndi ganga á laugardeginum en
áður. „Við ákváðum að koma til
móts við hann með því að láta ekki
lögregluna sækja börnin til hans
heldur biðja hann að koma með þau
á hótelið á tilteknum tíma og þar
myndi lögreglan vera viðstödd og
skrifa skýrslu. Þegar hann kom tók
hann ekki í mál að ég færi með stelp-
urnar upp á herbergi. Vildi að ég
sæti með þær í andyrinu þar sem
hann gæti séð til okkar eða væri
með þær úti á róluvelli í grennd-
inni. Stelpurnar þorðu ekki að koma
með mér upp og þegar mér hafði
tekist að ná þeirri yngri með mér
upp og fór frá til að ná í hina stakk
hún af og fór niður,“ segir Sophia
og leggur áherslu á að telpurnar
þori ekkert að gera nema faðir þeirra
leggi blessun sína yfir það. Þær setji
upp heilu leikþættina til að leiða
honum fyrir sjónir að þær vilji ekki
fara með henni.
Gat ekki meir
Þrefið um hvort telpurnar mættu
fara upp á hótelherbergi með móður
sinni varði á fjórðu klukkustund. „Að
lokum ræddum við saman í einrómi
og hann féllst á að ég fengi að fara
með þær upp með því skilyrði að ég
afhenti vegabréfið mitt og enginn
annar kæmi nærri okkur. Mér tókst
líka að fá hann til að samþykkja að
Sophia í hópi skólasystkina Rúnu, yngri dóttur sinnar. Meðan Sop-
hia er í Tyrklandi er systrunum ekki hleypt í skólann.
ég fengi að baða þær og gefa þejrn
að borða _mat sem ég hafði komið
með frá íslandi og vissi að þéim
þætti góður,“ segir Sophia og bætir
við að áður en mæðgurnar hafi far-
ið inn í herbergið hafi hann rannsak-
að það nákvæmlega, opnað ferða-
tösku og fundið þar grein um telp-
urnar sem hún hefði ætlað að sýna
þeim. Við það hafi hann orðið enn
æstari í skapi.
Faðir telpnanna ónáðaði mæðg-
urnar stöðugt og um kl. 17 var
ákveðið að fara með eldri telpuna í
rannsókn á næsta sjúkrahús enda
kenndi hún til vegna þvagfærasýk-
ingar sem hún hefur fengið. „Hann
hafði lofað að haga sér vel en sví-
virti mig stanslaust, bannaði stelp-
unum að snerta mig og horfa á mig,“
segir Sophia. „Eftir um það bil
klukkutíma gafst ég svo upp og
ákvað að treysta á að hann biði eft-
ir lækninum. Ég gat ekki meir og
var að því komin að brotna niður,“
segir hún en seinna komst Sophia
að því að faðir telpnanna hafði ekki
beðið með þær hjá lækninum.
Sophia vill koma á framfærið
kæru þakklæti fyrir stuðning utan-
ríkisráðuneytsins og Flugleiða. „Sér-
staklega vil ég þakka áhöfn Flug-
leiða í hvert skipti sem ég hef farið
út. Hún hefur sýnt mér einstaka
hlýju og hvatt mig áfram," segir
Sophia. Hún biður fólk enn um
peningaaðstoð því alltaf sé erfitt að
ná endum saman og komast í hvetja
ferð.
Söfnunarreikningur Sophiu er nr.
16005 í Grensásútibúi Landsbank-
ans.
Ríkisskattanefnd úrskurðar í kvótamáli:
Stenst ekki lög að eignfæra
keyptan aflakvóta í bókhaldi
Fyrirtækjum ber að skrá keyptan langtímakvóta sem rekstrarkostnað
RÍKISSKATTANEFND hefur kveðið upp úrskurð sinn í fyrsta
kvótamálinu sem kært var til nefndarinnar af umbjóðanda útgerð-
arfyrirtækis á Vestfjörðum í febrúar 1991. Ríkisskattanefnd kemst
að þeirri niðurstöðu að það standist ekki lög að eignfæra keyptan
aflakvóta í bókhaldi heldur beri fyrirtækjum að skrá slíkan kvóta
sem rekstrarkostnað og gjaldfæra hann allan á því ári sem hann
er keyptur. Á sama hátt ber söluaðilum slíks kvóta að tekjufæra
hann allan á því ári sem kvótinn er seldur.
Með úrskurði sínum hefur ríkis-
skattanefnd hafnað því að keyptur
langtímakvóti sé eign í skilningi
skattalaganna. Það hefur hinsvegar
ávallt verið skilningur ríkisskatt-
stjóra að þennan kvóta beri að með-
höndla sem eign í bókhaldi og af-
skrifa hann á sama hátt og skip eru
afskrifuð.
Málavextir þessa máls eru þeir að
þann 25. júní 1990 móttók skatt-
stjóri útfyllt skattaframtal kæranda.
í framhaldi af því sendi hann kær-
anda bréf þar sem hann fór fram á
útskýringar á gjaldaliðnum „kvóta-
kaup“ í rekstrarreikningi fyrir árið
1989, en þar höfðu kaupin ýerið
færð sem rekstrarkostnaður. Jafn-
framt vísaði skattstjóri til verklags-
reglna ríkisskattstjóra þar sem segir
að ... „varðandi skattalega meðferð
kaupa á aflakvóta ber að eignfæra
og fyrna hann með 8% eða sömu
fyrningarprósentu og vegna skips og
skipsbúnaðar..."
Umboðsmaður kæranda svaraði
þessu bréfí með bréfí dagsettu 7.
desember þar sem segir að ekki verði
séð að verklagsreglur ríkisskattstjóra
hafí neina stoð í lögum um tekju-
og eignaskatt. „Þar er ekkert getið
um hvernig eða hvort beri að eign-
færa kvóta eða veiðiréttindi né
hvernig afskriftum skuli hátta,“ seg-
ir í bréfinu. „Utgerðarfélag sem
keypt hefur kvóta hefur enga trygg-
ingu fyrir því að ná óveiddum fiski
úr sjó. Getur þar margt komið tij,
almennur aflabrestur, aðgerðir
stjómvalda sem takamarka sókn og
veiði ákveðinna tegunda. Með tilliti
til þess sem að framan er ritað fellst
umbjóðandi okkar ekki á að eignfæra
og afskrifa aflakvóta."
Að svo komnu máli kvað skatt-
stjóri upp kæruúrskurð í málinu og
fylgdi honum skattbreytingarseðill
dagsettur 18. janúar 1991. Með þess-
um úrskurði var gerð lækkun á gjald-
færslu á kvótakaupunum og hann
eignfærður og fyrndur um 8%. Þess-
um úrskurði var síðan skotið til ríkis-
skattanefndar og þess krafíst að
eignfærslan skyldi felld úr gildi .
Eignfærsla samrýmist ekki
lögum um stjórn fiskveiða
í greinargerð sem umboðsmaður
kæranda sendi ríkisskattanefnd segir
m.a. að eignfærsla kvótans samrým-
ist ekki 1. gr. laga um stjórn fisk-
veiða þar sem segir í upphafi: „Fiski-
stofnar á íslandsmiðum eru sameign
íslensku þjóðarinnar."
Síðan segir í greinargerðinni: „I
öðru lagi er aflakvóti ekki eign sem
keypt er í eitt skipti fyrir öll, heldur
er hér um að ræða viss réttindi sem
í reynd eru veitt til eins árs í senn
og fer það síðan eftir ástandi fiski-
stofna og ákvörðun stjórnvalda
hveiju sinni hvort kvóti ársins verður
óbreyttur miðað við fyrra ár eða
hvort hann er skertur meir eða minna
í þriðja lagi skal bent á að í þágild-
andi lögum um stjórn fískveiða fylg-
ir tiflakvóti í sumum tilfellum ekki
með að fullu við sölu skipa. Skerðing
verður því á aflaréttindum á söluári
og hugsanlega við úthlutun aflakvóta
næstu ára ...
I fjórða lagi fellur niður úthlutaður
aflakvóti ársins sem ekki tekst að
veiða þ.e. ekki er hægt að geyma
hann eða flytja til næsta árs.
í fimmta lagi er framsalsréttur
aflakvóta mjög takmarkaður.
Grundvöllur ríkisskattstjóra
í kröfugerð sem ríkisskattstjóri
lagði fyrir ríkisskattanefnd í máli
þessu er m.a. að fínna rökstuðning
fyrir niðurstöðu skattstjóra við breyt-
ingar á framtali kæranda. Þar segir
að niðurstaða skattstjóra sé byggð á
sömu sjónarmiðum og ríkisskattstjóri
leggur til grundvallar. Síðan segir
ríkisskattstjóri: „Hér á landi hafa átt
sér stað miklar umræður um við-
skipti með skip og aflakvóta. Skiptar
skoðanir hafa verið uppi um meðferð
aflakvóta í bókhaldi og skattskilum
aðila. Ljóst er að verðmæti skipa við
kaup á sölu er að miklu leyti háð
veiðiheimild eða aflakvóta þeim fylgj-
andi.“
í rökstuðningi ríkisskattstjóra seg-
ir: „Ljóst er að þegar fískveiðikvóti
er keyptur til frambúðar kemur fram
verðmætamat á honum. Þetta mat á
verðmætum eða þessi réttindi telur
ríkisskattstjóri að beri að eignfæra.
Réttindi þessi eru óumdeilanlega
tengd þeim skipum sem þau varða,
þykir beinast Iiggja við að afskifa
þau með sama fýrningarhlutfaili og
skip. Ríkisskattstjóri tekur þá af-
stöðu að hér sé um að ræða réttindi
tengd ákveðinni óvissu er varðar
breytingu á lögum um fiskveiðiheim-
ildir ... Þá má nefna almenna áhættu
varðandi stærð fískistofna, veiddan
afla o.s.frv. Réttindi þessi eru það
nátengd skipum og nánast hluti af
verðmæti skipanna að sé litið til
ákvæða skattalaga kemur vart annað
fyrningarhlutfall til greina en það
sem skipin eru háð.
Þá er rétt að taka fram að þannig
hefur skattframkvæmdin í raun ver-
ið. Almennt hefur eigi verið greint á
milli kvóta og skips í reiknings- og
framtalsskilum. Á undanförnum
árum hefur verðmæti aflakvóta verið
afskrifað með sama fyrningarhlut-
falli og skip þau sem hann varðaði."
í máli sínu vitnar ríkisskattstjóri
síðan til álits sem kom fram í grein-
argerð Lagastofnunar Háskóla Is-
lands til sjávarútvegsnefndar Alþing-
is 1. maí 1990 og telur að þar styðji
Lagastofnun í.raun meginröksemdir
sem liggja að baki niðurstöðu hans.
Vitnar hann þar til VII. kafla grein-
argerðarinnar en þar segir m.a.:
„Atvinnuréttindi teljast eign og njóta
vemdar 67. greinar stjórnarskrárinn-
ar. Sú vernd er þó takmarkaðri en
vernd hefðbundinna eignarréttinda.
Atvinnuréttindi þau sem menn hafa
helgað sér á sviði fískveiða eru eign-
arréttindi..."
Skriflegnr málflutningnr
Á fundi sínum 12. nóvember 1991
ákvað ríkisskattanefnd að fram
skyldi fara skriflegur inálflutningur
í þessu máli og kæranda veittur frest-
ur til að skila sókn sinni í málinu
og síðan lagði ríkisskattstjóri fram
framhaldskröfugerð.
í málflutningi kæranda kemur
m.a. fram að „keyptur aflakvóti
hvort sem hann er til eins árs eða
lengri tíma er gjald til öflunar tekna
og því rekstrarkostnaður samkvæmt
1. tölulið 31. gr. laga 75/1981 (lög
um tekju- og eignaskatt. innsk. blm.)
með síðari tíma breytingum. Það
atriði að réttindi vegna aflakvóta
geta varað í mörg ár skiptir hér ekki
máli af þremur ástæðum. Fyrsta
ástæðan er sú að skattalög kveða
ekki beint á um hvemig skuli fara
með aflakvóta. Önnur ástæðan er sú
að í skattalegu tilliti getur ekki stað-
ist að færa hlut eða réttindi til eign-
ar og afskrifa án þess að hafa
stjórnarskrárvarinn eignarétt til
hlutarins eða réttindanna. Þriðja
ástæðan er sú óvissa sem ríkir um
notkun réttindanna vegna skerðingar
samkvæmt lögum og ýmissa ytri
aðstæðna s.s. ástands fiskistofna
o.fl.“
í framhaldskröfugerð sinni fjallar
ríkisskattstjóri um þennan skilning
kæranda á fyrrgreindum lögum og
segir m.a.: „Á þetta fellst ríkisskatt-
stjóri ekki nema að því leyti sem um
fyrningu ársins er að ræða. í töluliðn-
um er ekki að fínna heimild sem
gæti tekið til gjaldfærslu á kaup-
verði kvóta á einu ári. Kvótinn er í
eðli sínu eign til lengri tíma. Kaup-
verði hans er því ekki ætlað á árinu
til að afla tekna, tryggja þær og
halda við. Öflun kvóta varðar tekjur
fleiri ára en þess sem hann er keypt-
ur á.
Umboðsmaður kæranda kveður
skattalögin ekki kveða beint á um
hvort eða hvernig færa skuli kvóta
til eignar. Af þessu tilefni skal tekið
fram að gildandi lög um tekjuskatt
og eignaskatt nr. 75/1981 kveða
ekki á með orðum um hvemig skuli
fara með þessi verðmæti. Af lögun-
um verður þó ráðin viss stefna og
fastákveðin regla sem gildir um þær
eignir sem unnt er að meta til
peningaverðs. 73. grein laganna
hljóðar svo: „Til skattskyldra eigna
skal telja allar fasteignir, lausafé og
hvers konar önnur verðmæt eignar-
réttindi, með þeim takmörkunum
sem um ræðir í 75. gr., og skiptir
ekki máli hvort eignimar gefa af sér
arð eða ekki.“
Lögin byggja þannig á mjög rúmu
eignarhugtaki. Tilvitnuð 75. gr. telur
hinsvegar upp með tæmandi hætti
það sem ekki telst eign í skilningi
laganna. Aflakvóta er með engu
móti hægt að fella undir ákvæði 75.
gr. en á hann er unnt að leggja mat.“
Niðurstaða ríkisskattanefndar
I niðurstöðum ríkisskattanefndar
segir m.a.: „Málflutning aðila verður
að skilja svo að þá greini eingöngu
á um meðferð á kaupum svokallaðra
varanlegra veiðiheimilda f skattskil-
um kærenda vegna gjaldársins 1990.
Um veiðiheimildir þessar er fjallað í
lögum nr. 3/1988 um stjórn fiskveiða
... en með þeim hafa þar til bærir
handhafar ríkisvaldsins sett reglur
um meðferð og nýtingu fiskimiðanna
umhverfis landið. Eigi er til að dreifa
sérstökum lagareglum um það
hvernig með viðskipti um veiðiheim-
ildir þessar eigi að fara í skattskilum
Svo sem ágreiningsefnið horfir við
ríkisskattanefnd þykir með hliðsjón
af almennum lagarökum og lagavið-
horfum eðlilegast að telja kæranda
hafa verið heimilt í skattskilum sín-
um að gjaldfæra kaupverð umræddra
veiðiheimilda sem rekstrarkostnað
samkvæmt ákvæðum laga um tekju-
og eignaskatt, á kaupári þeirra m.a.
með hliðsjón af eðli þeirra, að engum
sérstökum ákvæðum er til að dreifa
um meðferð veiðiheimildanna í skatt-
skilum svo og að ekki er hægt að
henda reiður á neinu afmörkuðu
tímabili til gjaldfærslu eins og fyrir-
komulagi er háttað á þessu sviði
sbr. lög nr. 38/1990 um stjórn físk-
veiða er ekki kveða á um neitt af-
markað heildartímabil veiðiheimilda.
Á þessum forsendum er fallist á að-
alkröfu kæranda í máli þessu.“