Morgunblaðið - 03.06.1992, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. JÚNÍ 1992
11
Tilfinningin
skiptir mestu
\
Rætt við rússneska píanóleikarann Shura Cherkassky
sem er gestur Listahátíðar
Shura Cherkassky
MEÐAL helstu gesta Lista-
hátíðar að þessu sinni er rúss-
neski píanóleikarinn Shura
Cherkassky, einn af fáum
stórpíanistum aldarinnar sem
enn eru á lífi. Shura, sem er á
áttugasta og öðru aldursári, er
óþreytandi ferðalangur og hef-
ur fyrir sið að leita sífellt að
nýjum leiðum í túlkun þess
grúa tónverka sem hann er með
á efnisskrá sinni. Herma fróðir
að engir tvennir tónleikar séu
eins og næstkomandi laugar-
dag fá íslenskir áheyrendur
tækifæri á að kynnast þvi í
Háskólabíói.
Shura Cherkassky hefur lifað
tímana tvenna. Hann vann sér
snemma orð sem píanóvirtúós
með leiftrandi og sérstakan stíl,
en á stríðsárunum hneig frægðar-
sól hans og hann átti í basli með
að framfleyta sér með píanóleik.
Snemma á sjötta áratugnum
braut hann sér leið inn í sviðsljós-
ið að nýju og hefur verið þar
meira og minna síðan.
Shura þykir sérlundaður og
gefur sjaldan færi á sér. Hann
hefur illan bifur á allri viðkvæmni
og tilgerð og hefur lítinn áhuga
á að velta sér upp úr fortíðinni.
Fyrirfram álitu þeir sem með hon-
um starfa óhugsandi að hann
veitti viðtal, en annað kom á dag-
inn, þegar hann heyrði að íslend-
ingur vildi ná af honum tali.
Erfiður uppvöxtur
Alexander Isakovitsj „Shura“
Cherkassky er rússneskur gyðing-
ur, fæddur í Ódessu 1911, einka-
barn foreldra sinna, Isaac og Lyd-
iu, en Isaac var tannlæknir og lék
á fiðlu í frístundum. Lydia móðir
Shuras var aftur á móti píanó-
kennari í allmiklum metum. Shura
lærði að lesa nótur þriggja ára
gamall og sýndi snemma mikla
náðargáfu í tónlist.
Æskuárin voru stormasöm í
umróti millistríðsáranna, og
Shura hefur lýst því þegar byssu-
kúla þaut við eyra hans þar sem
hann stóð úti á svölum heima hjá
sér og horfði á bolsévikka og
mensévikka beijast á götum
Ódessu.
1923 tók fjölskyldan sig upp
og flutti til Bandaríkjanna á náðir
ættingja sem þar bjuggu. Upp-
vaxtarárin í Bandaríkjunum voru
Shura erfið, þó hann yrði síðar
bandarískur ríkisborgari, enda var
hann einrænn og átti erfitt með
að samsama sig jafnöldrunum,
meðal annars vegna tungumála-
erfiðleika. Hann var ekki nema
tvo mánuði í skóla í Bandaríkjun-
um, því foreldrar hans ákváðu að
hann ætti að helga sig píanóinu,
þrátt fyrir erfiðleika heima fyrir,
því faðir hans fékk ekki leyfi til
að stunda tannlækningar í Banda-
ríkjunum og vann reyndar aldrei
neina vinnu þar.
Fyrstu tónleikar Shuras voru í
Baltimore 1923. Ári síðar lék
hann fyrir tónskáldið og píanó-
leikarann Ingacy Paderewsky í
Chicago og einnig fyrir Rakhm-
anínov, sem ráðlagði honum að
láta af tónleikahaldi svo ungur
og reyndi að fá hann til að breyta
tækni sinni. Móðir Shuras var á
öðru máli og kom honum í einka-
tíma hjá Josef Hoffmann, sem
kenndi Shura í mörg ár eftir það.
Fyrstu stóru tónleikaferðina fór
Shura Cherkassky 1928; þá í
tveggja mánaða för til Ástralíu
og Nýja-Sjálands. Stuttu síðar
fluttist fjölskyldan til Evröpu og
segja má að hann hafi verið á
þriggja ára tónleikaferðalagi um
álfuna. Þegar því lauk fluttist
hann aftur til Bandaríkjanna og
starfaði þá með stjörnum og lista-
mönnum úr ýmsum áttum, þar á
meðal Bette Davis og Igor Stra-
vinskíj. Aðra langa tónleikaferð
fór Shura í mars 1935, nokkrum
dögum eftir andlát föður hans.
Sú ferð var um þver Sovétríkin
og Austurlönd fjær og stóð í á
annað ár. Við tóku svo stríðsárin,
sem voru Shura og móður hans
erfið, eins og áður er getið, en
hann lék aðeins á einum tónleik-
um í Bandaríkjunum öll stríðsárin.
Þrotlausar tónleikaferðir
Eftir stríð fluttust Shura og
móðir hans til Nice og hófust
handa við að byggja upp feril
hans að nýju. Þar lést móðir hans
1961, en hún hafði mikil áhrif á
líf hans. Iðulega ferðaðist hún
með honum þá er hann var á tón-
leikaferðalagi, en sæti hún heima
talaði hann við hana daglega og
oft á dag. Var eftir því tekið þeg-
ar hann kom hingað til lands í
fyrsta sinn, um miðjan sjötta ára-
tuginn, að ekki leið sá dagur að
hann ekki hringdi í hana.
Síðustu misseri hefur Shura
Cherkassky aukið við veg sinn
með þrotlausum tónleikaferðum
og er engan bilbug á honum að
finna þrátt fyrir háan aldur. Hann
ferðást má segja allt árið, þvi
þegar hann er ekki á tónleika-
ferðalagi ferðast hann sér til
skemmtunar.
Shura Cherkassky býr á hóteli
í Lundúnum; í tveimur herbergj-
um, þar sem fátt annað er að fínna
en rúm, tvo stóla og Steinway-
flygil. Hann segir reyndar að það
sé erfitt að segja hvar hann eigi
heima, hann sé það mikið á ferð-
inni, en Lundúnir sé einskonar
bækistöð. Ekki þarf lengi að
spjalla við hann til að finna að
það er fróðleiksfýsnin sem rekur
hann áfram; hann hefur lifandi
áhuga á fólki hvarvetna í heimin-
um. „Ég þreytist aldrei á að ferð-
ast, í það minnsta ekki á meðan
ég hitti áhugavert fólk,“ segir
hann.
Skyr
Ekki fer á milli mála að Shura
er spenntur fyrir væntanlegri ís-
landsför, því eins og hann segir
sjálfur: „Ég hef komið nokkrum
sinnum til Islands, en nú ætla ég
að láta verða af því að sjá Geysi,
mig hefur alltaf langað til þess,“
og um tíma snýst viðtalið við og
hann spyr mig í þaula um ísland
og íslendinga. Upp úr kafinu kem-
ur að hann þekkir býsna vel til
lands og þjóðar, þó sumar upplýs-
ingar séu úreltar, en einna eftir-
minnilegast hefur honum orðið
íslenskt skyr, sem hann segist
hlakka til að smakka að nýju. í
beinskeyttum spurningum spegl-
ast vel leitandi forvitni Shuras og
reyndar á hann það til að skjóta
inn spurningum öðru hvoru sem
eru á skjön við það sem rætt er
þá stundina, en greinilega eitt-
hvað sem hann verður að fá svar
við, hvort sem það er efnahags-
ástand á íslandi, veðurfar í júní
eða útisundlaugar. Við ræðum
reyndar ekki mikið um tónlist, því
ég finn á honum að hann langar
lítið til þess. Inn á milli umræðna
um íjarlæg lönd, sem hann virðist
öll hafa heimsótt, og flest nokkr-
um sinnum, kðma þó molar um
tónlist, og til að mynda segist
hann ekki eiga sér uppáhaldsland
að leika í, „ég get ekki gert upp
á milli, það eru svo mörg lönd sem
gott er að leika í“. Sé gengið á
hann kemur þó upp úr kafinu að
hann kann vel við að spila í Jap-
an, sem hann heimsækir árlega,
og hann kann einkar vel við sig
í Suðaustur-Asíu sem ferðamað-
ur. Ekki segist hann hafa mis-
munandi efnisskrá fyrir lönd, eða
álfur.
Tilfinningarnar skipta mestu
Á áttunda áratugnum hóf
Shura samstarf við Nimbus-
útgáfuna bresku, sem hefur unnið
sér orð fyrir einkar vandaðar út-
gáfur. Hjá því fyrirtæki hljóðrit-
aði hann fram á síðasta áratug
og á áttræðisafmæli Shuras gaf
Nimbus út sérstaka viðhafnarút-
gáfu á átta geisladiskum. Síðustu
ár hefur hann ekki tekið upp í
hljóðveri, en Decca-útgáfan hefur
gefið út með honum tónleikaupp-
tökur. Hann segist ekki áfjáður í
að fara í hljóðver aftur, þó hann
hafi kunnað því þolanlega. „Það
gæti farið svo að ég færi í hljóð-
ver aftur, en ég kann svo miklu
betur við það að taka upp á tón-
leikum. Þú ert svo meðvitaður um
það sem þú ert að gera í hljóðver-
inu. Ef þú slær feilnótu þá tekur
þú upp kafla aftur og aftur, en
þegar þú ert að spila á tónleikum
þá getur þú leyft þér miklu meira
og prófað miklu meira.
Áheyrendur vilja frekar túlkun
og tilfinningar en tækni. Ég held
að tilfinningarnar skipti mestu
máli, þó fólk vilji hafa tækni með.
Stundum breyti ég útaf í hita
augnabliksins, án þess að það sé
fyrirfram ákveðið. Stundum er
það eitthvað í fari fólksins sem
ég hef hitt fyrir tónleikana, eða
eitthvað við landið."
Shura hefur gríðarstóra efnis-
skrá á valdi sínu, leikur allar gerð-
ir tónlistar, og segist alltaf vera
að bæta nýjum og nýjum verkum
á efmsskrá sína og felli þá önnur
út. „Ég þreytist þó ekki beint á
verkum, því ég reyni alltaf að
uppgötva eitthvað nýtt í þeim.“
Hann segist ekki eiga uppáhalds-
tónverk, „það er til svo mikið af
góðri tónlist að það er ekki hægt
að gera upp á milli".
Hann rifjar upp að hann spilaði
fyrsta píanókonsert Tsjaíkovskíjs
síðast þegar hann var á íslandi,
„en ég var orðinn leiður á honum
þá og var sífellt að leita nýrra
leiða í túlkuninni. Núna leik ég
hann á einfaldari hátt og kann
betur við hann.“ Hann segist líka
hafa kynnst mörgum á íslandi,
sem honum fannst drekka full-
mikið.
Hræðast frelsið
í auglýsingum ert þú kallaður
sá síðasti af gömlu píanóleikurun-
um.
„Já, af hveiju ætli þeir segi
það? Ég skil það ekki. Hver er
síðastur?"
Þar er vísast átt við að þú leik-
ur í öðrum stíl en yngri píanóleik-
arar.
„Já. Líklega er það vegna þess
að ég er ekki hræddur við að reyna
að fara nýjar leiðir. Mér finnst
stundum að ungu mennimir séu
hræddir við að gera eitthvað
rangt; að túlka ekki rétt. Þeir
halda sig um of við tónlistina.
Þeir eru hræddir við að vera frjáls-
ir.
Ég æfi daglega og það er mik-
il vinna að skipuleggja hvað ég á
að æfa og hvað ekki, því ég er
að leika svo mismunandi tónverk.
Til að mynda á ég að leika fjórða
píanókonsert Beethovens í New
York í júlí og fimm dögum síðar
á ég að leika fyrsta píanókonsert
Tsjaíkovskíjs á sérstökum við-
hafnartónleikum í Carnegie Hall,
101 ári eftir að hann heyrðist
fyrst í Bandaríkjunum, einmitt í
Camegie Hall. Það er erfitt að
vera alltaf feti framar en áheyr-
endurnir, sem eru alltaf að vonast
eftir einhveiju nýju, en það er iíka
gott að vera undir listrænni pressu
sem heldur manni við efnið.“
Eftir að hafa rætt við þig fer
ekki á milli mála að þú er afskap-
lega forvitinn maður.
„Það er rétt hjá þér, ég ferðast
svona mikið vegna þess að ég er
forvitinn, þó oft sé ég forvitinn
um eitthvað sem aðrir sýna ekki
áhuga. Ég er síður forvitinn um
tónlist, satt best að segja, ég er
frekar forvitinn um fólk og lífið
almennt; ég er forvitnari um tón-
listarmenn en tónlist.“
Þegar ég slit talinu við svo
búið spyr Shura hissa hvort ég
ætli ekki að spyija hann meira
um tónlist og lætur í ljós ánægju
þegar ég neita því: „Ég er svo
ánægður með að þú skulir ekki
hafa spurt mig um tónlist, ég er
orðinn svo leiður á að svara öllum
þessum spurningum um sömu
hlutina aftur og aftur. Mér finnst
miklu skemmtilegra að kynnast
fólki og ég kann að meta það að
einhver vilji kynnast mér.“
Viðtal: Árni Matthíasson
**»/*'* FLÍSAR
fhífeil:

Stórhöfða 17, við GuIIinbrú,
sími 67 48 44
Rauðilækur - sérhæð
87 fm 3ja herb. íbúð á jarðhæð með sérirmgangi og
sérhita. Mikið endurnýjuð. Laus 15. júní. Verð 5,9 millj.
Lítið áhvílandi. Einkasala.

E
Fasteignasalan S41S00
EIGNABORG sf. jp
Hamraborg 12 - 200 kópavogur ■■
Garðabær - Faxatún
Höfum í einkasölu fallegt einbhús á einni hæð 132,7
fm ásamt 38 fm bílskúr. Húsið skiptist
í stofur, 3 góð svefnherb., fallegt
marmaralagt baðherb., eldhús,
þvottaherb. og forstofu. Fallegur
garður. Hús á mjög rólegum og veður-_
sælum stað. Verð 12,8 millj.

&