Morgunblaðið - 03.06.1992, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. JÚNÍ 1992
Evrópustaðall í áfengismálum
eftir Halldór Jónsson
í morgunfréttum hinn 29. apríl
mátti heyra frásögn af nýjustu til-
lögum okkar ágætu ríkisstjórnar,
sem mjög hefur brotið heilann um
Evrópumálin í seinni tíð.
Virðist hún oftast vilja halda því
fram, að- íslendingar skuli þola
mannjöfnuð við Evrópuþjóðirnar
með upptöku Evrópustaðla um flesta
hluti og lögtöku sextíuþúsund
blaðsíðna af evrópskri þrætubók. En
ekki er öllum þönkum stjórnarinnar
alevrópskt farið. Þjóðieg einkenni
vor skulu varðveitt sem betur fer,
eins og heyra mátti í útvarpinu, þar
sem greint var frá nýju frumvarpi á
vegum stjómskipaðrar nefndar um
áfengismál.
Það er heiminum kunnugt, að ís-
lendingum hefur stundum orðið hált
á því að hafa greitt „aðgengi“, eins
og það er kallað á stofnanamáli, að
áfengi. Sanna þetta ýmis dæmi og
hafa sum orðið tilefni til snarpra
blaðaskrifa, sér í lagi þegar frammá-
menn þjóðarinnar hafa átt í hlut.
Um hitt er minna skrafað að íslend-
ingar virðast geta fyllt sig hvar og
hvenær sem er, bjóði þeim svo við
að horfa, jafnvel þó áfengisbann
hafí verið í landinu.
Ríkissjóður er hinsvegar orðinn
alger áfengissjúklingur, háður
áfengi við fjárlagagerð. Hann getur
ekki lifað án áfengis. Ríkissjóði þjón-
ar almenningur þá fyrst nægilega
vel, að hann kaupi mikið brennivín
af ÁTVR á fimmföldu heimsmark-
aðsverði. Hinsvegar má enginn
verða fullur af þessu öðruvísi en þá
sé um félagslegt vandamál að ræða,
sem fellur undir stofnanir og sam-
tök, ritstjóra Dagblaðsins, og heil-
brigðisráðherra.
Samkvæmt hinu nýja frumvarpi
má setja menn nauðuga í meðferð
ef þarf að kalla á lögguna heim til
þeirra vegna drykkjuláta. Bindind-
ishreyfingin, bæði þeirra sem aldrei
HIOKI
Nákvæmir og auðveldir í
notkun.
Margar gerðir,
mæla m.a.:
A-V-Ohm
♦
Einangrun
Hitastig
4
Snúningsátt
4
Snúningshraða
4
A-tangir
60H VERÐ !
hafa þorað að drekka sig fulla og
svo hinna sem drukku sig á skall-
ann, munu líka halda áfram að vera
áfengissjúklingar eins og ríkissjóður,
þar sem þeir setja sig með frumvarp-
inu á ríkisspenann með laun og
risnu, bæði á lands- og héraðsvísu.
Enda frumvarpið samið af „sérfræð-
ingum“ í fylleríi, sem allur almenn-
ingur ber auðvitað að venju ekki
skynbragð á.
Þessir sérfræðingar reikna tjón
af brennivíni miklu meira en nemur
gróðanum af ríkisverzluninni. Sem
er auðvitað sönnun þess að leggja
eigi niður ÁTVR og allt okur á
brennivíni. Já og setja á bann, sem
strandar víst bara á kjósendum, sem
ekkert vita hvað þeim er fyrir bestu.
Verð brennivíns skiptir þannig engu
máli fyrir ríkissjóð nettó, segja þeir.
Það fer allt í sjálft sig. En hvað um
atvinnu sérfræðinganna ef ekkert
brennivín fengist?
Yfirleitt segja þeir að það sé um
að gera að takmarka „aðgengið" og
gera brennivínið nógu dýrt til þess
að menn kaupi það ekki! Þá minnkar
áfengisgróðinn og tjónið um leið.
En verður ekki það sem er dýrast
oft mest eftirsótt? Það er ósannað
mál, að menn drekki miklu meira
sé áfengi ódýrt, sbr. íslendingar í
útlöndum. Samanburður við Dani
hjálpar hér ekki neitt.
Röksemdafærsla íslenzkra
brennivínssérfræðinga fyrir áfeng-
ismálastefnu sinni er þannig bless-
unarlega einstök í sinni röð hvað
snertir mannvit og rökhyggju. Það
ber því brýna nauðsyn til þess að
vernda hana og varðveita nú á
morgni Evrópualdar. Það er verst
að þeir virðast ekki trúa á mátt eig-
in boðskapar um skaðsemi áfengis
og vilja því grípa til þvingunarað-
gerða eins og birtast í framlögðu
frumvarpi.
Ríkissjóður áætlar nú að hætta
að höndla með tóbak þar sem það
sé óhollt. En tekjunum ætlar hann
að halda með skattlagningu, auðvit-
að með því yfirvarpi að dýrara tóbak
dragi úr reykingum. En vínið, það
verður auðvitað að hafa áfram í sér-
hannaðri ríkisstofnun með ábúðar-
fullum svip. Það er allt annað en
bölvað tóbakið. Sömu lögmálin eiga
því að gilda áfram með lögfestingu
ÁTVR um alla framtíð, hvað sem
líður EES og öllu því. Já, venjulegur
maður fellur í stafí fyrir öllu því
mannviti sem í þessu stjómarfrum-
varpi birtist.
Þeir, sem skipuðu þessa nefnd á
sínum tíma 1989, virðast hafa séð
það fyrir, að það sem er ráðherrum
og þingmönnum hættulegt, það hlýt-
ur að verða óbreyttum landsmönnum
enn háskalegra. Því sé ráðlegt að
setja lög um það að hafa ekki áfengi
til sölu við alfaraleið. Svo sem í flug-
stöðvum, veitingaskálum við þjóð-
vegi og svo framvegis. Allt sé þetta
gert til að taka freistingar af vegum
bílstjóra landsins, sem aka um þá á
4, 6, 10 eða 50 manna bílum. Og
þá líklega alltaf án farþega, sem
auðvitað hefðu hvort sem er ekkert
gott af öðrum hressingum á þessum
stöðum en kóki og prinspóló að þjóð-
legum íslenzkum hætti.
En hver skyldi vera hin duldu rök
á bak við framlagt stjórnarfrumvarp
um takmörkun aðgengis að áfengi
fyrir fólk með bílpróf á íslandi? Við
getum reynt að hugsa af fíngrum
fram eins og Jón Baldvin.
í fyrsta lagi hljótum við íslending-
ar að vera alveg einstakir. Þess
vegna henti okkur illa að vera og
lifa eins og fólkið í löndunum í kring-
um okkur.
í öðru lagi teljum við okkur hafa
sannanir fyrir því, að menn geti
drukkið sig fulla af áfengi. Því sé
best að veifa þyí ekki framan í ein-
staklingana. Á þessari forsendu
meðal annars afneitum við þjóðar-
búinu hundruðum milljóna í auglýs-
ingatekjum frá áfengis- og tóbaks-
auðvaldi heimsins en leyfum sölu á
erlendum tímaritum með slíku efni.
í þriðja lagi ber ávallt að setja
hagsmuni samtaka ofar hag ein-
staklinga. Bifreiðaskoðun íslands,
Sameinaðir Verktakar, IOGT, SÁÁ,
LÍÚ og SÍF. Allt er best komið skipu-
lagt og í höndum réttra aðila. Ein-
staklingurinn, kjósandinn, er ekki
spurður. Það er auðvitað miklu betra
að Mjólkursamsalan til dæmis ákveði
hvort þú færð fernu eða pakka utan
um mjólkina þína, þú hefur ekki vit
á því sjálfur.
Enda ættirðu þá samkvæmt bók-
inni að drekka minna af henni eftir
því sem umbúðirnar eru þér óað-
gengilegri og fara meira í taugarnar
á þér. Og auðvitað á hún að vera
helmingi dýrari á íslandi en í útlönd-
um til þess að takmarka neysluna.
Og ekki er Iangt síðan að aðgengið
að mjólkinni var takmarkað með
sérverzlunum Mjólkursamsölunnar.
Óafbrigðilegt fólk, sé það þá ekki
afbrigðilegt, verður að horfast í augu
við þá staðreynd, að hluti okkar
ágætu landsmanna, lítill minnihluti,
er afbragð hinna og mikill fyrir sér,
fullur eða ófullur. Fullir sveija þess-
ir afburða íslendingar sig í ætt við
Egil sterka þá er hann fann Ármóð
skegg. Ófullir þjösnast þeir áfram
Halldór Jónsson
„Verðum við ekki að
senda frumvarpið til
Brussel í þeirri von að
það geti orðið að Evr-
ópustaðli í áfengismál-
um? Það er ekki sann-
gjarnt að við höfum
þetta útaf fyrir okkur
eina.“
gangandi eða akandi og skeyta
hvorki um hvað fyrir verður né hvað
öðrum finnst.
Vegna þessara afburða Islendinga
verða hinir hógværari auðvitað að
sæta mörgum boðum og bönnum,
sem þeir gætu verið án. Enda ber
ávallt að tryggja réttindi minnihlut-
ans fyrst hér á þessu landi okkar.
Meirihlutanum er aldrei vorkunn.
Þessvegna verður að miða allt við
þessa bestu. Ef þessi minnihluti, sem
líka keyrir bíl, getur ekki séð bjórdós
án þess að drekka hana, þá er auðvit-
að ástæða til þess að búa svo um
hnútana að enginn geti séð bjórdós
við umferðarmannvirki.
Af þessum ástæðum líklega, sjá
ráðherrar okkar nauðsyn þess að
hafa sem flest reglugerðabundið fyr-
ir alla íslendinga þannig að áminnst-
ir atorkumenn okkar leiðist ekki í
freistni. Vegna þessara bræðra okk-
ar verðum við að halda okkar þjóð-
legu sérstöðu. Það er því affarasæl-
ast fyrir okkur að hafa allt bannað,
nema það sem menn neyðast til að
leyfa.
Það er svo auðvitað spurning,
hvernig íslendingum geti leyfst að
fara til útlanda, leigja sér þar bíl
og taka á hann benzín á benzínstöðv-
um, sem eru troðfullar af brennivíni
á 600 krónur bokkan og bjór á 50
krónur. Hvernig fer fyrir landanum
sem losnar undan hinu velviljaða
eftirliti sérfræðinganna íslenzku í
áfengismálum? Lendir hann ekki
umsvifalaust á skallann?
Ég tala nú ekki um að þarna fást
líka erlend tímarit með óritskoðuðum
brennivíns- og tóbaksauglýsingum.
Menn geta sko freistast af öðru eins.
Þarf ekki að gera eitthvað í því, að
þessi óværa berist ekki hingað til
lands og njóti sérstakrar undanþágu
skv. 11. gr. 1.?
Það má svo velta því fyrir sér,
hvort það sé ekki rökrétt framhald
þessa frumvarps, að gera það refsi-
vert á íslandi og tilefni til ökuleyfis-
sviftingar, að áfengisflaska í eigu
bílstjóra finnist í bíl. Hann getur
fræðilega hafa ætlað sér að drekka
hana undir stýri. Eigi leigubílstjóri
til dæmis vínflösku í bíl sínum telst
það jafngilda því, að hann hafí ætlað
það til óleyfílegrar áfengissölu, sem
er auðvitað fræðilega mögulegt.
Fari menn eftir það aðeins í ríkið á
leigubíl eykst þá ekki hagvöxtur í
landinu öllum til góðs?
Verður ekki að vera samhengi í
þessu til þess að menn séu klárir á
því að áfengi og akstur fara ekki
saman eins og okkur er boðað? Það
er vísast jafnlíklegt til að verða bíl-
stjóra ofurefli, að hann hafi samtím-
is bíl og áfengi undir höndum. Það
er sama og að stöðva bíl sinn á
veitingastað úti á landi þar sem selt
er vín. Freistingin getur fljótlega
orðið óbærileg fyrir bílvæddan af-
komanda Egils.
Margur hyggur mig sig
Það er ef til vill svo, að íslenzkir
ráðherrar og þingmenn fínni til
skyldleikans við Egil gamla, þegar
lífsins freistingar eru fyrir framan
þá. Því leggja þeir fram frumvarp
sem fjallar um þetta hættulega „að-
gengi" að áfengi, sem steðjar að
bílstjórum landsins ásamt mörgu
öðru sem miðar að því að lögfesta
áfengisvandamálið og réttindi þeirra
sem lifa á því.
En hvernig ætla þeir að útrýma
freistingum af vegum ferðaglaðra
og hrekklausra íslendinga í öðrum
löndum? Er þetta ekki mál, sem
verður að taka upp í sextíuþúsund
blaðsíðurnar um EES?
Og svo er það ótætis bruggið. Það
verður bannað skv. 31. gr.
Hér hafa verið til sölu bruggefni
í ein 15 ár, þar sem gera má af
þolanlegt vín. Það voru margir að
dunda við þetta framan af. En þetta
Sjóður til styrktar lang’veikum bömum
eftir Öldu
Halldórsdóttur
Stofnaður hefur verið sjóður til
styrktar langveikum börnum.
Stofnfé sjóðsins er ágóði af sölu
bókarinnar Rækt, sem Herdís Bene-
diktsdóttir hefur ritstýrt. Aðalefni
bókarinnar er myndtjáning veikra
barna og skýringatextar, brot úr
hugarheimi móður, samskipti fag-
fólks við böm og foreldra, hugleið-
ingar um foreldrahlutverkið, for-
eldrar í Ijósi siðfræðinnar, þegar
barn veikist - langir dagar og
nætur renna saman í eitt. Höfundar
bókarinnar eru veik börn, foreldrar
og fagfólk. Bókin er hin vandaðasta
að gerð og mun nýtast bæði börnum
og fullorðnum. Einnig kemur bókin
sér vel sem ítarefni í námi heilbrigð-
is- og jjppeldisstétta.
Sala bókarinnar hófst 24, maí í
síðasta sunnudagsþætti Bylgjunnar
í Perlunni. Þennan dag var einnig
vakin athygli á málefnum lang-
veikra bama, í samvinnu við félag-
ið Umhyggju, félag til stuðnings
sjúkum börnum, og Styrktarsjóð
krabbameinssjúkra barna.
Það er hlutverk okkar að styðja
börn og unglinga með langvinn
veikindi að lifa sem heilbrigðustu
lífí í samfélaginu. Heilbrigt líf fyrir-
„Markmiðið er að börn
og unglingar geti verið
sem mest í öryggi heim-
ilisins. Og að stuðning-
ur og þjónusta færist
eins og mögulegt er til
þeirra. Jafnframt eigi
þau greiðan aðgang að
sérhæfðri þjónustu
barna- og unglinga-
deilda.“
byggir enn frekari veikindi. Börn
og unglingar þurfa því að vera sem
mest heima hjá sér, í sínu rétta
umhverfi, sækja skóla og sinna sín-
um áhugamálum. En skilyrði til
þess að þetta megi verða er að for-
eldrarnir fái nægan stuðning, bæði
fjárhagslega og félagslega. Aðstæð-
ur foreldra eru mjög mismunandi í
íslensku samfélagi. Um leið og við
stefnum að því að langveik börn séu
sem mest heima, þá þurfa þau og
foreldrar þeirra að hafa milliliða-
laust aðgang að barna- og unglinga-
deild hvenær sem er sólarhringsins
í skjóli sérfræðinga sem bera ábyrgð
á serhæfðri meðferð þeirra.
Á síðasta ári var í fyrsta sinni
Alda Halldórsdóttir
sett inn í íslenska heilbrigðisáætlun
ákvæði um að skoða sérstaklega
heilbrigðisþjónustu barna og ung-
linga á íslandi. Það er tími til kom-
inn að fá heildarsýn yfir stöðu þessa
hóps. Á nýafstöðnu þingi voru m.a.
samþykkt ný barnalög. Einnig var
samþykkt þingsályktunartillaga um
velferð barna og unglinga, vegna
vaxandi erfiðleika þessa hóps í ís-
lensku samfélagi. Kveðið er á um
að ríkisstjórnin geri úttekt á orsök-
um vandans. Er það vel, væntan-
lega verður umrædd úttekt á sem
breiðustum grunni, bæði hvað varð-
ar félagslegt og líkamlegt heilbrigði
barna og unglinga. Breytinga er
þörf á viðhorfum manna til þess
hveijar skuli vera skyldur þjóðfé-
lagsins til uppvaxandi kynslóðar.
Verkefni Sjóðs til styrktar lang-
veikum börnum eru margvísleg.
Markmiðið er að börn og unglingar
geti verið sem mest í öryggi heimil-
isins. Og að stuðningur og jijónusta
færist eins og mögulegt er til þeirra.
Jafnframt eigi þau greiðan aðgang
að sérhæfðri þjónustu barna- og
unglingadeilda.
Fjöldi barna og unglinga á i lang-
vinnum veikindum, en lifír þó sínu
lífi þrátt fyrir það. Þarna er að finna
„ h vu n ndagshetj urnar“.
Tökum þátt í átaki til stuðnings
þessum hópi. Kaupum bókina Rækt.
Bókin verður til sölu í Kringlunni
þessa viku og kostar kr. 1.500.
Hafí Herdís Benediktsdóttir og
Guðmundur Guðjónsson þökk fyrir
óeigingjarnt starf í þágu velferðar
barna á íslandi.
Höfundur er
biirnalýúkrunnrfræðingur við
hcimahjúkrun harna og unglinga.