Morgunblaðið - 27.04.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. APRÍL 1994
HUGLEIÐINGAR UM
„HEILSDAGSSKÓLA“
Mynd úr „heilsdagsskóla", „Laugarseli í Laugarnesskóla
eftir Matthildi
Guðmundsdóttur
Orðið „heilsdagsskóli" hefur
talsvert borið á góma f blöðum og
í máli manna. í Reykjavík er þetta
orð notað yfir þjónustu sem veitt
er foreldrum og börnum á grunn-
skójaaldri.
Ég læt liggja milli hluta hvort
heitið á þjónustunni er gott eða
ekki, aðalatriðið er að stigið hefur
verið stórt skref hvað varðar um-
hyggju fyrir bömum.
Aðstæður 6 og 8 ára barna
haustið 1991
Kennaranemarnir Hrönn Pálma-
dóttir og Jóhanna Rútsdóttir könn-
uðu aðstæður 6 og 8 ára barna i
Reykjavík veturinn 1991-92 sem
lokaverkefni til kennaraprófs.
Könnunin náði til 557 barna í 7
skólum. Þar af voru 38 böm á
skóladagheimilum og 34 börn hjá
dagmæðrum. 23% bama voru ein
heima einhvem tíma vikunnar frá
1-30 klst. 22% barna vom heima
með systkinum sínum, sem í örfá-
um tilfellum vom yngri en oftast
eldri og þá á gmnnskólaladri í
flestum tilfellum. 52 börn vom ein
heima 11-30 klst. á viku.
Daglegt líf 9 ára barna í
Reykjavík 1991
Sálfræðingar Brynjólfur G.
Brynjólfsson, Maia Sigurðardóttir,
Sigríður Torfadóttir og Víðir Krist-
insson, öll á Sálfræðideild skóla á
Fræðsluskrifstofu Reykjavíkurum-
dæmis, könnuðu daglegt líf 9 ára
bama í Reykjavík veturinn
1991-92. Könnunin náði til 396
barna í 10 skólum. Fram kom að
70,1% af 9 ára bömum voru ein
heima einhvem hluta dagsins, þar
af voru 15,9% alein heima 4 klst.
eða meira.
Niðurstöður þessara kannana
sýna að all mörg 6-9 ára börn
þurftu að bjarga sér án leiðsagnar
og umsjár fullorðinna, einnig kom
fram að stór hópur var á fleiri en
einum stað utan heimilis og skóla
á hverjum degi.
Staðan var óviðunandi og þörf
á úrbótum strax.
Tilraun
Formaður Skólamálaráðs
Reykjavíkur, Árni Sigfússon, hófst
handa sumarið 1992, kallaði skóla-
stjóra á sinn fund, ræddi stöðuna,
og hann gerði meira en það, því
tilraun með svo kallaðan „heils-
dagsskóla" hófst í 5 skólum
borgarinnar strax haustið 1992.
Tilraunaskólarnir voru mjög mis-
munandi og kostir þeirra til umsjár
nemenda utan stundaskrár skóla
vom ólíkir, eins og vera ber ef leita
á nýrra leiða. I elstu bekkjum
grunnskólans var helst boðin að-
stoð við heimanám en yngstu börn-
unum bauðst um að njóta umsjár
og handleiðslu frá kl. 7.45-17.15.
Sveigjanlegur vistunartími
Fólk gat valið frá einni klst. einu
sinni í viku og yfir í allt tímabilið
frá kl. 7.45-17.15 þar sem stunda-
skrá skólans kom að sjálfsögðu inn
í þennan tíma annað hvort fyrir
eða eftir hádegi. Getur nokkur
bent á fjölbreyttari vistunartíma
en þennan? Fólk greiðir kr. 110
fyrir klukkustundina, en þó aldrei
meira en kr. 6.500 á mánuði. Ef
systkini þurfa á þessari þjónustu
að halda þá er afsláttur af gjaldinu
fyrir annað og/eða þriðja barn.
Veit nokkur um ódýrari kost?
Aðhlynning fyrir öll
grunnskólabörn í Reykjavík
Það þarf kjark og áræði til að
hrinda í framkvæmd svo stóru
átaki sem því að bjóða öllum 6-9
ára bömum borgarinnar aðhlynn-
ingu gegn vægu gjaldi á tímanum
kl. 7.45-17.15 milli þess sem þau
eru í skólanum.
Að barn geti fengið að vera eina
klukkustund á mánudegi, fjórar á
þriðjudegi, tvær á miðvikudegi
o.s.frv. og bara greitt fyrir þann
tíma sem það er hlýtur að koma
til móts við þarfir barna og for-
eldra eins og best verður á kosið.
Satt að segja hélt ég að allir yrðu
mjög þakklátir fyrir svo fjölbreytt
val! Eflaust eru margir þakklátir
en þeir virðast líka vera hljóðlátir
því það heyrist lítið til þeirra og
meira hefur borið á þeim sem tí-
unda einhverja annmarka í þessu
stóra átaki.
Það eru vissulega ljón á veginum
hvað varðar launamál starfs-
manna, en vonandi eru það byijun-
arerfiðleikar sem leysast fyrr en
síðar.
Margir skólastjórar og starfs-
fólk leggur mikinn metnað í að í
„Heilsdagsskólanum" sé sem best
komið til móts við þarfir barnanna
námslega, félagslega og líkamlega.
Það eru 25 skólar í borginni (fyrir
utan einkaskóla) með börn á aldr-
inum 6-12 ára og því ekki óeðli-
legt að mismunur sé á framkvæmd
dagvistunar sem þarf að skipu-
leggja frá grunni í hveijum skóla
því aðsókn er mismunandi og ef
til vill meiri en búist var við þegar
húsnæði var ákveðið og starfsfólk
ráðið. í sumum skólum starfa ein-
göngu kennarar með bömunum í
„heilsdagsskólanum“ nema hvað
þeir fá aðstoð við matargerð, en
það er eitt af þeim málum sem
verið er að þróa í samvinnu við
foreldra og börn því óskir um mat
eru mjög misjafnar.
Heimsókn í „heilsdagsskóla
Staðurinn heitir „Laugasel" og
er í Laugarnesskóla. Þegar börnin
Matthildur Guðmundsdóttir
„Formaður Skólamála-
ráðs Reykjavíkur, Arni
Sigfússon, hófst handa
sumarið 1992, kallaði
skólasljóra á sinn fund,
ræddi stöðuna, og hann
gerði meira en það, því
tilraun með svo kallað-
an „heilsdagsskóla“
hófst í 5 skólum borgar-
innar strax haustið
1992.“
koma um kl. 8 að morgni finna
þau sér notanlegan stað til að
hlusta á sögu eða spila. Kl. 9.30
er nestistími, en síðan gefst tími
til ýmissa verka og þennan dag
voru börnin að sauma sér svuntur,
3 saumavélar voru á stóru borði í
eldhúsinu og starfsgleðin skein úr
andlitum barnanna.
Þau hjálpa til við verkin og því
nauðsynlegt að hafa svuntur til að
hlífa skólafötunum.
Einhveijir voru í dúkkuleik eða
Ludo og ungur maður var að aka
litlum bíl á dúk með áteiknuðum
götum, umferðarmerkjum og hús-
um. Önnur voru úti í frjálsum leik.
Þegar nær dregur hádegi fer konan
í eldhúsinu að þurfa aðstoð við að
leggja á borðið sem saumavélarnar
eru á núna. í matinn verður þenn-
an dag einhver fiskréttur. Eftir
hádegi verða önnur börn og þegar
þau hafa borðað annað hvort nest-
ið sitt eða þann mat sem er fram-
reiddur á staðnum, fara þau að
læra fyrir morgundaginn rétt eins
og þau myndu gera ef þau væru
heima hjá mömmu og pabba. Hver
þekkir ekki frá sjálfum sér að fyrst
að læra og svo að leika sér? 'Um
kl. 14 er ýmislegt í boði svo sem
að fara út í íþróttasal, í sund, á
bókasafnið, í vettvangsferð eða
vera inni t.d. að sauma sér svuntu
eða bara að hvíla sig. Rætt hefur
verið um að skapa þurfi aðstæður
til að komast á skauta, en til þess
þarf skó'iinn að eignast skauta. í
dag er gott veður og það á að fara
í náttúruskoðun. Kl. 15.30 er nest-
istími en eftir það koma börn sem
voru í skólanum eftir hádegi og
önnur fara að tínast heim.
Mikil áhersla er lögð á snyrtilega
umgengni og góð samskipti.
Samanburður við sænska
tilhögun
í nágrenni Gautaborgar, nánar
tiltekið í Kungsbacha, mega börn
koma í húsnæði skólans kl. 6 og
vera í vistun fram að skólabyijun
og síðan aftur eftir að stundaskrá
skólans lýkur til kl. 18. Til eru
börn sem nýta allan tímann en flest
börn eru skemur. Foreldrarnir
greiða fyrir þann tíma sem börnin
eru og húsnæðið sem notað er eru
skólastofur barnanna ásamt smá
herbergi eða eldhúsi. Sumir kenn-
arar starfa bæði við skólann og
dagvistina og þykir það jákvætt
að börnin njóti sem mest samvista
við sama fólkið sem þekkir þau
best og það sé gott að þurfa ekki
að dvelja nema á einum stað utan
heimilis sama daginn.
Lokaorð
Það er von mín að hægt verði
að þróa gott starf í „heilsdagsskól-
anum“ undir handleiðslu kennara
og annarra sem menntaðir eru til
umsjár barna á grunnskólaaldri.
Höfundur er kennslufulltrúi á
Fræðsluskrifstofu
Reykjavíkurumdæmis.
Helgi Hálfdanarson
Blendin fleirtala
Það hef ég lengi vitað, að okk-
ur Kristjáni Karlssyni er báðum
hlýtt til Steins Steinars. Svo mik-
ið dálæti hef ég á honum haft,
að ég hef harmað þá yfirsjón hans
að yrkja kvæði um Jón Pálsson
látinn. Mér hefur ekki þótt svo
gott skáld sem Steinn eiga það
skilið að hafa ort þess háttar
minningarljóð. Kristjáni er meira
að segja svo hlýtt til Steins, að
hann leitast við að veija þennan
kveðskap í Morgunblaðsgrein 23.
þ.m.
Það er svo sem auðvitað, að
leita má uppi sjónarmið til afsök-
unar þessu kvæðiskorni. Og ef
Kristjáni Karlssyni tekst það ekki,
þá hveijum? Viðbrögð hans vegna
hins gengna skálds og vinar skil
ég og virði vel.
Þó þykir ipér Kristján býsna
nægjusamur um afsakanir, þegar
hann ætlast til þess, að fleiitalan
„vér“ í kvæðinu vísi einnig til
skáldsins sjálfs. Er það ekki aug-
Ijóst, að fleirtalan var listbragð,
sem féll að stíl Steins? Einmitt
húr. gerir svipuhöggið hvað sár-
ast. Steini Steinari hefði manna
sízt dottið í hug að fara að beija
lóminn í eigin nafni við hlið Jóns
Pálssonar. Steinn var svo fjarri
því að vera „misheppnaður" lista-
maður, að hann var mjög fljótt
viðurkenndur sem eitt af fremstu
skáldum þjóðarinnar. Og sjálfur
var hann ekki í nokkrum vafa um
það. Fimm árum áður en kvæðið
um Jón Pálsson birtist, var svo
kallað i ritdómi um Stein kornung-
an, að hann gæti ort „svo
skemmtilega, að það má telja á
fíngrum sér þá menn á landinu
sem gera betur“. Sá sem svo
dæmdi, var ekki ómerkari bók-
menntamaður en Halldór Lax-
ness. Og upp frá þessu fer vegur
Steins sívaxandi. Þarna var eitt-
hvað annað en „hæðnishláturinn"
að list Jóns heitins Pálssonar.
Engum kemur til hugar að taka
sjálfsniðurlægingu Steins alvar-
lega, þegar sá gállinn er á honum.
Stíll hans sér við því. Ætti þessi
fleirtala að vísa samtímis til hins
látna og skáldsins, þá hlyti hún
einungis að verka sem háðulegur
samanburður á þessum tveimur
listamönnum. En þegar sagt er í
þjóðvísunni: „Við skulum ekki
hafa hátt, / hér er margt að
ugga,“ er ekki mjög líklegt, að
barnfóstra sé í og með að þagga
niður í sjálfri sér einhvern hávaða.
Nei, fleirtalan sú arna, eða tví-
talan, þegar svo ber undir, er
löngum við höfð, bæði í ljóði og
mæltu máli, þegar talað er „niður
fyrir sig“ til annarra, ýmist af
uppgerðar-vorkunn eða í ábyrgð-
arlausu háðungar skyni.
Óhræsis fleirtalan getur verið
lævís á ýmsa lund. Það er munur
á hvort sagt er „Vinur minn, Jón
Pálsson" eða „Vinur vor, Jón Páls-
son“. Ef ekki er vitað til svo náinn-
ar vináttu, að hún heimili glettinn
kumpánaskap, glatar jafnvel
sjálft orðið „vinur" sínu vinsam-
lega yfirbragði og fær á sig
lymskulegan skugga af fleirtölu-
merkingu eignarfornafnsins
„vor“. Það fær svip af gervivin-
áttu, sem flíkað er af óheilindum,
og þó umfram allt svip af lítilsvirð-
ingu.
I skjóli fleirtölunnar segir
Kristján kvæðið fjalla um „hlut-
skipti listamanns í andsnúnu sam-
félagi". Það hygg ég að fleirum
en mér þætti samlíking út í hött.
Og í því skyni væri hinn nötur-
legri hráskinnsleikur að örlögum
Jóns Pálssonar í lífí og dauða fá-
heyrð smekkleysa.
Kristján getur þess, að Steinn
hafi forðazt tilfinningasemi. Til
þess er stundum bezta leiðin að
þegja. En það láðist honum því
miður í þetta sinn. Og hans vegna
kysi ég, að sem minnst yrði gert
til vegsemdar því sem hann illu
heilli missti frá sér í það skipti.
Það mætti þykja bezt hugulsemi
við þá báða, hinn látna og skáldið
sjálft.
Hins vegar skal Kristjáni Karls-
syni þökkuð umhyggja fyrir því,
að minningu Steins Steinars sé
ekki gert rangt til, ef um það
væri að ræða. Þess var af honum
að vænta að vilja í senn gera hlut
beggja sem beztan.
Rabbi þessu lýk ég með því að
ítreka þá ósk, sem ég bar fram
áður, að Ríkisútvarpið afræki all-
an flutning á ljóði þessu, en leggi
sig hins vegar fram um að kynna
„þær Ijóðperlur, sem Steinn Stein-
arr, eitt af forustuskáldum aldar-
innar, orti þegar hann var í sínum
bezta ham“.
The Embassy ol the United States
The Embassy of the United States will make
available for signing a book of condolences
in memory of former president Richard M.
Nixon. The book will be placed in the main
lobby of the Embassy, Laufásvegi 21, on
Thursday and Friday of this week between
the hours of 0900-1 200 and 1400-1 600.
All are welcome.
Sendiráð Bandarlkjanna
Minningabók fyrir þá, sem óska aó votta
samúð sína vegna andláts Richards M. Nixon,
fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, mun
liggja frammi í anddyri sendiráðsins á Lauf-
ásvegi 21 fimmtudag og föstudag í þessari
viku frá kl. 9-1 2 og 14-16.