Morgunblaðið - 22.11.1996, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Orlítið um Skálholtshátíðina
1956 og dr. Victor Urbancic
MEÐAL þjóða minnast menn
gjarnan merkisatburða með veg-
legum hátíðahöldum; ísland er
engin undantekning þar á. Á fyrri
hluta þessarar aldar voru haldnar
nokkrar slíkar hátíðir á íslandi og
má þar nefna Alþingishátíðina
1930, Lýðveldishátíðina 1944 og
Skálholtshátíðina 1956, haldin í
tilefni 900 ára afmælis biskups-
vígslu ísleifs Gizurarsonar er fyrst-
ur íslenskra manna hlaut biskups-
vígslu á hvítasunnu anno 1056, og
eru því nú, árið 1996, liðin 940
ár frá þeim atburði.
Sameiginlegt með öllum þessum
hátíðum er tónlistarflutningur og
ekki síst hvernig staðið var að
þeim málum. Brautin var lögð á
Alþingishátíðinni 1930, en þá voru
kosnar nefndir til að sjá um sam-
keppni um annarsvegar hátíðarljóð
og hins vegar tónlist við sigurljóð-
ið.
Hátíðarnefnd Skálholtshátíðar,
skipuð af kirkjumálaráðherra,
Steingrími Steinþórssyni og í sátu
séra Sveinn Víkingur biskupsrit-
ari, Baldur Möller, fulltrúi í dóms-
og kirkjumálaráðuneytinu, séra
Jón Auðuns dómprófastur, séra
Jakob Jónsson prestur og séra Sig-
urbjörn Einarsson prófessor, boð-
aði söngmálastjóra þjóðkirkjunnar,
Sigurð Birkis á fund til að ræða
ýmis tónlistarmál tengd hátíðinni.
Þar sem Skálholt hafði upphaflega
verið biskupsstóll alls landsins þótti
rétt að hafa samráð við alla lands-
fjórðunga með virka þátttöku
þeirra í huga. Þar var m.a. haft í
huga að leita til kirkjukóra úr öll-
um landshlutum til að sækja hátíð-
ina og sjá um sameiginlegan söng
við guðsþjónustu í byijun hátíðar-
innar. Sigurður Birkis sá síðan um
að skipuleggja æfingar meðal
kirkjukóranna er þátt skyldu taka
í hinum sameiginlega kórsöng og
við guðsþjónustuna söng 340
manna blandaður kór undir stjórn
dr. Páls ísólfssonar - þeim stærsta
sem fram til þess hafði sungið
opinberlega á íslandi.
Þar sem um raunverulega þjóð-
hátíð var að ræða ræddi hátíðar-
nefndin m.a. á fyrstu fundum sín-
um um að stuðla að því að ort
yrðu hátíðarljóð og við þau samin
kantata, svipað og gert var á Al-
þingishátíðinni 1930. í júnímánuði
1955 var Ijóðakeppnin auglýst og
skilafrestur settur 1. september
sama ár. Alls bárust Ijóð frá 18
höfundum og veitt voru þrenn
verðlaun: 1. verðlaun hlaut séra
Sigurður Einarsson prestur í Holti
undir Eyjaíjöllum, 2. verðlaun Þor-
steinn Halldórsson prentari í
Reykjavík og þriðju verðlaun Þor-
geir Sveinbjarnarson sundhalla-
stjóri í Reykjavík.
Á sama hátt var efnt til keppni
um tónlist við hátíðarljóð séra Sig-
urðar Einarssonar. í dómnefnd
þeirri sátu Árni _ Kristjánsson
píanóleikari, Björn Ólafsson fiðlu-
leikari og Guðmundur Matthíasson
Það var hvalreki fyrir
íslenskt tónlistarlíf, seg-
ir Bjarki Sveinbjörns-
son, að fá slíkan mann
og dr. Urbaneic til
starfa hér.
tónlistarkennari. Alls bárust
nefndinni 8 tónlistarhandrit og
veitt voru tvenn verðlaun. Fyrstu
verðlaun hlaut dr. Páll Isólfsson
fyrir Skálholtskantötu f. blandaðan
kór og píanó/orgel og önnur verð-
laun hlaut dr. Victor Urbancic fyr-
ir Óður Skálholts fyrir blandaðan
kór, þul og blásarasveit. Kantata
dr. Páls Isólfssonar var flutt á
hátíðinni en kantata dr. Urbancic
hlaut þau örlög, eins og kantötur
sumra hinna tónskáldanna sem
sendu inn verk, að lenda ofaní
skúffu og verða aldrei flutt fyrr
en nú 40 árum eftir að tónskáldið
lauk við hana. Því miður verður
að segjst að sömu örlög hlutu
mörg önnur verk tónskáldsins, en
eftir hann liggur fjöldi verka. Því
er það gleðiefni að nú, svo mörgum
árum frá andláti hans, skuli ný
kynslóð tónlistarfólks á íslandi
lyfta hulunni af hand-
ritum dr. Victors Ur-
bancic og leyfa þeim
að hljóma.
Dr. Victor von Ur-
bantschitsch var
fæddur í Vínarborg
þann 9. ágúst 1903,
en átti ættir að rekja
til Slóveníu í Júgó-
slavíu (faðir hans var
frægur skurðlæknir og
prófessor og námu
m.a. nokkrir Islend-
ingar læknisfræði hjá
honum). Á unga aldri
afréð hann að helga líf
sitt tónlistinni og árið
1925 lauk hann dokt-
orsprófi í tónvísindum við háskól-
ann í Vínarborg, og er doktorsrit-
gerðar hans, Die sonatenform bei
Brahms, getið sem heimildarrits í
Brahmsstúdíum í helstu tónlistar-
uppsláttarritum Vesturlanda. Ári
síðar lauk hann prófi í hijóm-
sveitarstjórn og að auki sérnámi í
píanó- og orgelleik.
Á árunum 1924-1926 starfaði
hann sem hljómsveitarstjóri við
Theater in der Josefstadt leikhúsið
í Vínarborg, næstu sjö árin var
hann hljómsveitarstjóri óperunnar
í Mainz í Þýskalandi, árið 1934
gestastjórnandi konunglegu óper-
unnar í Belgrad, Júgóslavíu og
1935-1938 stjórnaði hann há-
skólahljómsveitinni í Graz ásamt
því að vera aðstoðarskólastjóri
Tónlistarskólans í þeirri borg.
Að framansögðu má sjá hvílíkur
hvalreki það var fyrir íslenskt tón-
listarlíf að fá slíkan mann til starfa
á bernskuárum nútímalegs tónlist-
arlífs á íslandi. Ásamt nokkrum
öðrum erlendum tónlistarmönnum,
fyllti hann skarðið í kennarahóp
Tónlistarskólans í Reykjavík sem
heimamenn ekki gátu mannað og
fullyrða má, að það skarð sem
hann fyllti var stærra en annarra
- bæði fyrr og síðar.
Dr. Urbancic (hann valdi að
breyta rithætti nafns síns á þennan
hátt til einföldunar fyrir íslend-
inga, og mun oftast hafa verið
nefndur þessu nafni af samferða-
fólki sínu) kom til ís-
lands í ágúst árið 1938
og tók við stöðu dr.
Franz Mixa sem kenn-
ari við Tónlistarskól-
ann og stjórnandi
Hljómsveitar Reykja-
víkur. Þar sem dr.
Urbancic var ráðinn til
landsins af Tónlistar-
félaginu voru flestir
tónleikar sem hann
stjórnaði haldnir undir
merkjum þess. Þó var
undantekning þar á
eins og þegar hann í
fyrsta sinn á íslandi
hélt tónleika með ka-
þólskri kirkjutónlist og
flutti m.a. verkið Stabat Mater
eftir Pergolese.
Strax á fyrstu árum sínum hér
á landi gat dr. Urbancic sér orð
fyrir hæfileika sína sem tónlistar-
maður og ekki síður var ljúf-
mennska hans og lipurð annáluð.
Það var ekkert svo smátt í tón-
listarmálum að það væri ekki þess
virði að fara um það mjúkum hönd-
um og til eru margar frásagnir þar
sem hann gekk milli húsa og
kenndi byrjendum á hljóðfæri.
Það er of langt mál hér að minn-
ast allra þeirra stórræða sem dr.
Urbancic vann á íslandi, en með
Hljómsveit Reykjavíkur og Tónlist-
arfélagskórum færði hann upp
verk eins og Judas Makkabeus og
Messías eftir Hándel, Davíð kon-
ung eftir Honegger, Requiem eftir
Mozart, Stabat Mater eftir Pergo-
lesi, Jólaóratoríuna og Jóhannes-
arpassíu Bachs. I síðastnefnda
verkinu felldi hann Passíusálmana
að verkinu sem gerði íslendingum
auðveldar með að skilja hið raun-
verulega innihald passíunnar. Um
það framtak dr. Urbancic skrifaði
dr. Páll Isólfsson m.a.: „Undravert
var það, hversu vel dr. Urbancic
tókst að samræma t.d. sálma Hall-
gríms Péturssonar passíu Bachs,
en hann kynnti sér þá til hlítar og
valdi þá af mikilli þekkingu og
smekkvísi hins næma listamanns."
En það voru ekki eingöngu kirkju-
leg verk tónbókmenntanna sem dr.
Victor
Urbancic
Urbancic færði upp með tónlistar-
fólki á íslandi. Hann kom gjarnan
fram sem einleikari á orgel og
píanó og varla voru haldnir ein-
söngs- og einleikstónleikar án þess
að Urbancic væri undirleikari. I
samstarfi við Leikfélag Reykjavík-
ur setti Tónlistarfélagið upp hinar
ýmsu óperettur undir stjórn Ur-
bancic og þar á meðal fyrstu ís-
lensku óperettuna, / álögum, og
eftir að hann gerðist hljómsveitar-
stjóri Þjóðleikhússins árið 1952 þá
stjórnaði hann mörgum óperum á
sviði þess. Má þar stuttlega nefna
óperur eins og Rigoletto og La
Traviata eftir Verdi, La Bohem og
Tosca eftir Puccini og mun sú síð-
astnefnda hafa verið 14. söngleik-
urinn sem hann stjórnaði á íslandi.
Ekki verður slík upptalning gerð
án þess að minnast á Tónlistarfé-
lagskórinn í Reykjavík. Um dr.
Urbancic sem kórstjóra hefur dr.
Páll ísólfsson skrifað m.a.: „Þar
sem sameinast kór og hljómsveit
í hinum voldugu verkum meistar-
anna, þar var hans heimur, og
undir handleiðslu hans varð Tón-
listarfélagskórinn á þessum árum
einn af bestu kórum Norðurlanda,
eins og fram kom á söngmótinu í
Kaupmannahöfn árið 1948“.
Það varð hlutskipti dr. Urbancie
í íslensku tónlistarlífi að vinna öðr-
um til heiðurs en sjálfum sér og
ef grannt er skoðað má teljast með
ólíkindum hversu miklu hann fékk
áorkað í okkar, á þeim tíma, erfiða
tónlistarlífi. Hann var fremstur
meðal jafningja og endurtaka má
það sem Jón Leifs ritaði um hann
í minningargrein 9. apríl 1958:
„Menn munu eiga eftir að átta sig
á því, að meðal tónmenntamanna
hér var hann sá eini, sem gat bjarg-
að hlutunum í tónflutningi þegar
mikið lá við og jafnvel þótt allt
væri komið í óefni.“
Dr. Victor von Urbantschisch
lést í Reykjavík á föstudaginn
langa, þann 4. apríl árið 1958. Ég
vil endurtaka orð Baldurs Pálma-
sonar í minningargrein um dr. Ur-
bancic: „Duft hans blandast ís-
lenzkri mold eftir að hann er sjálfur
genginn á ginnhelgum degi inn í
þá paradís, sem hann lét tíðum
prísa í söng og hljóðfæraslætti".
Minningin um hann mun lifa á ís-
landi í starfi hans sem þátttakandi
í uppbyggingu íslensks tónlistarlífs
og ekki síður í tónlist hans sem að
stórum hluta varð til á íslandi.
Höfundur stundar
tónlistarrannsóknir í Álaborg.
Opið bréf til þingmanns
SÆLL og blessaður, góði vinur,
Hjálmar Jónsson. Það vona ég svo
sannarlega að þetta bréf hitti þig
bæði hressan og kátan, og valdi
hvorki misklíð né óánægju. til þess
er ekki leikurinn gerður. Ég verð
nú að segja það hreinskilnislega,
að ég er alveg hissa k ykkur Vil-
hjálmi, að láta hann Árna Johnsen
hafa hafa ykkur út í þetta undar-
lega tillöguflan með umferðarhrað-
ann.
Liggur ykkur virkilega á að kom-
ast svo fljótt heim í kjördæmið, að
þið þurfið að fá ökuhraðann auk-
inn? Ég hélt að hraðinn væri næg-
ur. Vissulega væri gaman að vera
iöglegur á öðru hundraðinu, þó er
svo afar margt sem þarf að gera
áður.
Þrjú atriði vega þyngst, og þarf
ekki að nefna þau á nafn, svo aug-
ljós sem þau eru hverjum manni.
En þar sem góð vísa er aldrei of
oft kveðin, þá ætla ég að nefna
þessi atriði hér.
Áður en umferðarhraðinn verður
aukinn þarf: Tvíbreiðan veg, tví-
breiða brú og veglegt eftirlit.
1. Tvöfalda allan hringveginn og
aukavegi út frá honum, s.s. veginn
héma út á Krókinn, og víðar og víð-
ar, aðskilja akreinamar, svo mæting
- mótumferð heyri sögunni til.
Það kostar nýjan
hringveg, við hlið þess
sem fyrir er. Það er
undarlegt að ekki skuli
vera byijað á þeim veg-
arbótum, sem þola
reyndar enga bið, s.s.
á Keflavíkurveginum.
Nær væri að leggja
flármagn í hann, held-
ur en fara að grafa sig
undir Hvalfjörðinn,
sem er svo skemmti-
legt að aka fyrir, með
alla náttúrufegurðina í
augunum, bæði inn og
út fjörðinn að horfa.
Ég skrapp suður í
sumar, og varð oft að
hleypa bílum fram úr, og var ég
þó á allsæmilegum hraða. Ég var
með lífið í lófunum, mér þykir svo
ljótt að segja lúkunum. Mótum-
ferðin afar hröð, gaf engin grið,
og hurð skall stundum hælum
nærri, hentust bílar framúr mér,
og annar bíll máske að koma á
móti, á fleygiferð. Glæfraakstur, -
sem ætti aldrei að sjást hjá siðuðu
fólki. Er þó daglegt brauð hér.
þetta hættuástand hyrfi með tvö-
földun umferðarþyngstu veganna
- tveimur vegum, og einstefnu-
akstri í hvora átt.
2. Það þarf að tvö-
falda allar brýr á þjóð-
vegum landsins, a.m.k.
á hringveginum. Raun-
ar átti að vinna að þeim
vegbótum jafnhliða
bundnu slitlagi, og þá
hefðum við ekki þurft
að horfa upp á öll þessi
slys, við þessar gildrur,
sem einbreið brú er á
tvíbreiðum vegi. Það
væri skömminni skár
að hafa tvíbreiða brú á
einföldum vegi.
3. Þriðja atriðið
snertir virðingu fyrir
lögunum, og eftirlitið á
þjóðvegunum - um-
ferðarlögin verður að virða. Það á
engum að líðast að aka langt yfir
löglegum hraða. Þungar fjársektir
ættu að liggja við slíkum brotum,
og svifting ökuleyfis við ítrekuð
brot. Við eigum margt ólært í þess-
um efnum. Tillitsleysi, frekja og
yfirgangur er einkennandi fyrir
umferðina á íslandi í dag. Við verð-
um að bæta okkur, og getum það
ef við viljum. Menn æða hver fram
fyrir annan, akrein af akrein, sitt
á hvað, eins og þeir séu einir í heim-
inum. Skeyta engu, gefa ekki einu
sinni stefnuljós fyrr en eftir dúk
Gunnar
Gunnarsson
og disk, svo ég nefni ekki rauða-
ljósa aksturinn.
Þegar þessi þijú atriði eru komin
í framkvæmd, tvöföldun vega, brúa,
og virkt eftirlit, mætti auka umferð-
arhraðann, e.t.v. í 120 km á beinum
brautum tvíbreiðum án mótumferð-
ar, annars 80 km, með virku eftir-
liti.
Þangað til skal þessari ótíma-
bæru tillögu stungið undir stól.
Annars er ég með svolitla tillögu í
pokahorninu, sem ég bið þig að
huga vel að, ef nota mætti þar til
búið er að tvöfalda brýr og vegi.
100 km hámarkshraði á slitlagi,
tvíbreiðum vegi og brú, annars 90
km og 80 km á malarvegum. Greini-
Aður en umferðarhraði
er aukinn þarf, að mati
Gunnars Gunnarsson-
ar, tvíbreiðan veg, tví-
breiðar brýr og virkara
vegaeftirlit.
legar merkingar þar um, vegfarend-
um til glöggvunar og eftirbreytni.
Virkt eftirlit með því að þessum
hraðamörkum sé sinnt. Þung viður-
lög við brotum, og greiðslur fari
fram strax samkv. reikningi fram-
vísað á staðnum, annars með gíró-
seðli með dagsektum, eins og um
stöðumælalagabrot sé að ræða.
í slæmu skyggni, þoku, hríð og
snjó og hálku, sé hámarkshraði á
öllum vegum ekki yfir 80 km,
og/eða eftir aðstæðum mikið minni.
Ég get ekki orða undist, eftir að
hafa horft lítilsháttar á þingfundi
í sjónvarpi. Ég er nú orðinn Ieiður
á því fyrir löngu, og sannast sagna,
þá kenni ég í bijósti um þessa
menn sem þurfa að sitja þarna á
hinu háa Alþingi dag eftir dag, og
það er afskaplega skiljanlegt þeir
vilji gefa í, þegar út er sloppið frá
þeirri þreytandi umræðu sem bylur
í hlustum.
Ég held líka að þessir menn séu
alltof margir á þinginu, mér finnst
þetta alltaf vera sömu mennirnir
sem eru í stólnum, mælandi og
malandi, og meina fæst af því sem
þeir eru að segja.
Það mætti að ósekju fækka þing-
mönnum um 50%, og hvað þá ráð-
herrunum. Mér dettur fyllilega í hug
að þessir góðu menn gerðu meira
gagn í fiskverkunarhúsi, að vinna
og verka fisk til útflutnings. Er það
ekki þar, sem fólkið vantar, verðum
við ekki að sækja það til útlanda,
allt til Nýja-Sjálands suður og til
Ástralíu, til að vinna þessi þjóð-
nytjastörf, sem eru svo mikilvæg
fyrir þjóðarbúið okkar.
Með bestu kveðjum.
Höfundur er bóndi í
Syðra- Vallholti.