Morgunblaðið - 22.11.1996, Blaðsíða 57

í
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1996 57
.
I
1
4
4
4
(
(
(
(
(
<
(
(
(

I
I
BRÉF TIL BLAÐSIIMS
Stíflufram-
*
kvæmdir Islend-
inga á hálendinu
Frá Thomasi Háberle landfræðingi:
Á ÁRUNUM eftir 1980 byggði
Landsvirkjun Kvíslaveitu, þ.e.a.s.
stíflaði Hreyskiskvísl, Eyvindarkvísl-
ar tvær, Þúfuverskvísl svo og Svartá.
Skurður var grafinn á milli kvíslanna
og vatn þeirra leitt í Þórisvatn.
Framkvæmdir við lokaáfanga
Kvíslaveitu hófust í vor (sbr. Morg-
unblaðið frá 10. ágúst 1996, bls.
26-27) og er áætlað að stífla Þjórsá
innan við Hreysiskvísl og veita vatni
innstu kvíslanna, Bergvatns- og
Fjórðungskvíslar, í Þórisvatn.
Eins og kunnugt er eru Þjórsá og
þverár hennar orkumestu fallvötn á
Islandi og er fallorkan sem talin er
hagkvæm til virkjunar í þesspm ám
um 27% af allri vatnsorku á íslandi.
Núverandi virkjanir (Búrfell, Sigalda
og Hrauneyjafoss) framleiða í dag
þriðjung af vatnsorku Þjórsár eða
um 3 TWh.
Á fyrsta áratug aldarinnar byrjuðu
tækinlegir möguleikar að leyfa virkj-
un tiltekinna áa. Var hugarfarið fyrst
og fremst að njóta óþrjótanda auð-
legða náttúrunnar án þess að velta
skemmdarverki einmuna náttúrufeg-
urðar fyrir sér. Hefur slíkt hugarfar
því miður ekki breyst fram til okkar
daga eins og áframhaldandi virkjun
áa og stækkun miðlunarlóna (t.d.
stækkun Blöndulóns, sbr. Morgun-
blaðið frá 30. ágúst 1996, bls. 26,
27 _og 52) gefa til kynna.
Ég veit að íslendingum veitist
erfitt að skilja er svissneskur maður
gagnrýnir breytingar Landsvirkjun-
ar á íslensku náttúrunni, en þessi
maður elskar landið ykkar mjög
mikið og veit hvernig þróunin hefur
verið í Sviss, þar sem u.þ.b. 200
stíflur (hærri en 15 m) hafa verið
reistar á síðustu áratugum (sbr.
Neue Zúrcher Zeitung frá 21. ágúst
1996, bls. 65). Dæmi frá Wallis-sýsl-
unni í Sviss bendir á hve mikið árfar-
vegum hefur fækkað á undanförnum
áratugum sökum veitna og stíflana
vatnsfalla (sbr. mynd 1, sem er tek-
in úr kennslubókinni „Schweiz, Su-
isse, Svizzera, Svizra" eftir K. Burri,
Lehrmittelverlag des Kantons
Zúrich, 1995, bls. 174);
Því miður finnst mér að Lands-
virkjun sé á sömu leið og rafmagns-
veitur í Sviss hafa verið á undanförn-
um áratugum. Sagt er að hver þjóð
eigi að gera mistök sín sjálf. í bækl-
ingi Landsvirkjunar um Laxárstöðvar
segir m.a.: „Til þess að fullnægja
þörfum álversins [á Keilisnesi] mun
Landsvirkjun reisa tvær nýjar virkj-
anir, Fljótsdalsvirkjun (210 MW) og
stækkun Búrfellsvirkjunar (100
MW), auka við vatnsmiðlanir [t.d.
Blöndulón] og efla orkuflutning-
skerfi. Þegar horft er lengra fram
um veg hefur Landsvirkjun
ýmis fleiri verkefni á pijón:
unum. Má þar nefna útflutn-
ing raforku um sæstreng og
fjölþætta aukningu í orku-
notkun við atvinnuuppbygg-
ingu landsins. Einungis er
búið að virkja tíunda hluta
þeirra orkulinda íslands sem
hagkvæmar teljast og valda
litlum skaða á umhverfmu.
Orkan er því stærsta ónýtta
auðlind íslendinga og væn-
legasti kosturinn til að við-
halda og auka hagsæld þjóð-
arinnar á komandi árum“
(Laxárstöðvar, Landsvirkj-
un, 1993).
Vatnasvið Wallis-sýslunnar
Vatnsæðar W«i]lis-sýslunnar...
(eins og þær voru fyrir virkjun þeirra)
...og hvað er eftir af náttúrulega rennandi áin í dag
Vatnasvið Wallis-sýslunnar fyrir og eftir
virkjunarframkvæmdir.
Ég held ekki að virkjun vatns-
falla valdi litlum skaða á umhverf-
inu. Hvað verður t.d. um Dettifoss
(sem hefur verið friðlýstur, sbr.
Morgunblaðið frá 29. ágúst 1996,
bls. 9) og Jökulsárgljúfur (sem er
þjóðgarður) er aðeins hluti vatns-
magns Jökulsár á Fjöllum rennur
fram vegna veitu Jökulsár á Fjöllum
norðan við Vatnajökul? Erlendir
ferðamenn verða víst ekki ánægðir
og munu hrökkva við, þegar þeir
horfa á foss sem er ekki lengur
stærsti og voldugasti foss Evrópu.
Og hvað verður um lífríki og hrein-
dýrastofninn á Eyjabökkum þegar
Fljótsdalsvirkjun verður að veru-
leika? Og þegar raforkuútflutning-
urinn um sæstreng til Evrópu verð-
ur ábatasamur í framtíðinni er ég
mjög hræddur um að stór svæði
íslenskrar náttúru muni eyðileggj-
ast innan skamms. Eins og kunnugt
er frá Sviss veitir það aðeins örfáum
mönnum atvinnu þegar virkjanir
hafa verið byggðar og bytjað er að
framleiða raforku. En gróðinn kem-
ur sennilega einnig örfáum mönnum
til góða. Getum við haldið áfram í
framtíðinni að kveða kvæði Jónasar
Hallgrímssonar með góðri samvisku
um eld í norðri, um eyjuna sem er
móðir yfir mar, um landið fallega,
sem er beltað bláfjöllum, blómgað
grasdölum og faldað hvítri fönn?
Eða mun „Ultima Thule“ verða
skemmt í stórum stíl, sárin orðin
svo mikil að ekki er lengur hægt
að lækna þau?
Með „aukingu í orkunotkun" er
hægt að „auka hagsæld þjóðarinnar
á komandi árum,“ segir Landsvirkj-
un en ég efast um að þetta sé land-
inu til góðs eins og teikning mín
sýnir. Mér virðist að hagsældina sé
ekki hægt að mæla aðeins í mega-
wöttum og peningum, við gleymum
oftar en fyrr að það er fyrst og
fremst náttúran sem er grundvöllur
fyrir lífsgæfu sálar okkar.
THOMAS HÁBERLE
Egg 20,
CH 5026 Densbúren,
SVISS
Er efnishyggja sama
og auðhyggja?
Frá Guðsteini Þengilssyni:
MIÐVIKUDAGINN 6. nóvember
sl., á sjálfan aðfangadag nóvember-
byltingarinnar í Rússlandi, birtist
grein í Morgunblaðinu eftir Ellert
B. Schram sem hann nefnir „Er
búið að frelsa heiminn?" Þessi grein
er mjög skemmtileg og íjörlega rit-
uð og það er engan veginn tilgang-
ur minn með þessum línum að gagn-
rýna efni hennar. Ellert finnst að
vonum vafasamt, að heimurinn hafi
frelsast, meðan „þrældómur vinn-
unnar, ástand láglauna og víta-
hringur gerviþarfa og lífsleiða" er
það helsta sem lífið hefur upp á að
bjóða. „Hafa allar hugsjónirnar
gufað upp framan við sjónvarps-
skjáinn og tölvuskerminn?" Undir
þetta allt get ég tekið og margt
fleira sem í greininni stendur. En
svo heldur Ellert áfram og segir:
„Hætturnar í þjóðfélaginu leynast
ekki endilega í hávaðasömum póli-
tíkusum ... Þær liggja í efnishyggj-
unni, firringunni. tillitsleysinu
gagnvart lítilmögnum, sinnuleysinu
og hugsunarleysinu. Mammonskan
ræður ríkjum, húmanisminn er á
undanhaldi."
Þetta er allt saman laukrétt, ef
Ellert hugsar eins og ég held að
hann geri, þegar hann fer með
hugtakið „efnishyggja“. Honum
verður þeirra manna dæmi, er láta
efnishyggjuna jafngilda því viðhorfi
að vilja safna að sér fyrst og fremst
þeim veralda gæðum, sem mölur
og ryð fá grandað en huga síður
að andlegum verðmætum. Því hlýt
ég sem gamalgróinn efnishyggju-
maður að mótmæla kröftuglega.
Þessi meðferð á hugtakinu efnis-
hyggja nær að sjálfsögðu ekki
nokkurri átt, en hún er því miður
alltof algeng. Nafnið mun vera þýð-
ing á erlenda orðinu „material-
ismus“ (materia = efni). Gríski
heimspekingurinn Demokritos mun
hafa orðið fyrstur til að skilgreina
hugtakið með orðunum: „Ekkert er
til nema frumeindirnar og hið tóma
rúm.“ Við getum reyndar sagt að
þessi skilgreining standist enn þanii
dag í dag í stórum dráttum, þótt
þekking vor á efninu sé nú orðin
margfalt meiri nú en á dögum Dem-
okritosar. Mörk efnis og orku eru
að visu ekki skörp, tvær hliðar á
sama fyrirbæri, en efnið er alltaf
jafn raunverulegt hvert sem innsta
eðli þess er og við eigum vafalaust
margt ókannað á því sviði.
Efnið er grundvöllur heimsins
Samkvæmt skilgreiningu Enc-
yclopaedia Britannica er efnis-
hyggja sú heimspekistefna, sem
rekur alla hluti til efnislegra ferla.
Jafnvel sálarlíf mannsins, hugsanir
Námsbrautin
studdi lánveitingu
Menntamálaráðherra svarað
Frá Vilhjálmi H. Vilhjálmssyni:
í SÍÐUSTU viku birtust fréttir í
íjölmiðlum af ejnkennilegri af-
greiðslu stjórnar LÍN á máli lánþega
hjá sjóðnum. Það snerist um að
nemi á 1. ári í hjúkrunarfræði, Þóra
Björk Baldursdóttir, var ein þeirra
sem ekki var svo heppin að komast
í gegnum fjöldtakmarkanir deildar-
innar. Ástæðan var ekki lakar ein-
kunnir því meðaleinkunn hennar var
6,9 eða hærri en meðaleinkunn tíu
annarra sem þó sluppu í gegn um
síuna. Þóra Björk var nefnilega svo
óheppin að hana vantaði 0,5 upp á
einkunn í einu prófi. Engu að síður
hefði þetta átt að nægja henni til
að eiga rétt á námsláni enda árang-
ur hennar 80% af því sem kalla
má fullan árangur, en LÍN gerir
kröfu um 75% námsárangur til að
námsmaður eigi rétt á láni.
Dýrkeypt skakkaföll
Þessi smávægilegu skakkaföll
leiddu til þess að Þóra Björk þarf
að horfast í augu við það að skulda
bankastofnum tæplega 300 þúsund
krónur sem er augljóslega afleit
staða fyrir tveggja barna móður
sem er að reyna að afla sér mennt-
unar. Þóra hefur fylgt máli sínu
vel eftir og m.a. gengið á fund
menntamálaráðherra. Um síðustu
helgi bregður svo við að mennta-
málaráðherra reynir að gera mál-
stað Þóru tortryggilegan á allan
hátt og grípur til þess ráðs að skella
skuld og skömm á allt og alla sem
að málinu hafa komið að sjálfum
sér undanskildum. Helst hreytir
hann ónotum í námsbraut í hjúkrun
þar sem hann segir að ógæfa stúlk-
unnar eigi upptök sín.
Gegn betri vitund?
Vaknar sú spurning hvort ráð-
herrann tali hér gegn betri vitund.
í marga mánuði hefur legið fyrir
bréf frá yfirmanni námsbrautar í
hjúkrunarfræði þess efnis, að ekk-
ert í reglum námsbrautarinnar
standi gegn því að Þóra Björk fái
námslán. Það eina sem kemur í veg
fyrir að að Þóra Björk fái námslán
eru reglur LÍN. Lánasjóður ís-
lenskra námsmanna gerir strangari
kröfu um námsframvindu en náms-
braut í hjúkrun. Það er kjarni máls-
ins.
Það er hins vegar rétt skilið hjá
ráðherranum að mál Þóru Bjarkar
snýst ekki um samtímagreiðslur
(mánaðarlegar útborganir) náms-
lána enda hefur það aldrei verið
sett fram undir þeim formerkjum.
Það er hins vegar að mörgu leyti
dæmigert fyrir þrönga túlkun
hans og vilji eru afleiðingar þessara
ferla. Islenska alfræðibókin skil-
greinir efnishyggju á líkan hátt sem
þá afstöðu í heimspeki, sem gerir
ráð fyrir að efnið sé grundvöllur
heimsins og þar með vitundarinnar.
Vegna greinar Ellerts get ég
ekki látið hjá líða að mótmæla þeim
skilningi á efnishyggjunni, sem þar
kemur fram, því hann er afar ljótur
blettur á annars ágætri grein. Ekki
veit ég hveijir hafa staðið fyrstir
að þessari fölsun á hugtakinu, en
best gæti ég trúað að þar hafí guð-
fræðingar verið að verki. Ég vil að
lokum taka fram, að ég er hjartan-
lega sammála Ellert um það, að
auðsöfnun og ásókn í eignir og efn-
isleg verðmæti, „mammonskan", sé
með því hættulegasta sem að okkur
sækir. En ég vil ekki fyrir neinn
mun blanda þeirri áráttu saman við
þá heimsskoðun sem nefnist efnis-
hyggja og er með öllu óskyld verð-
mæta- og lífsþægindagræðgi okkar
nútímamanna.
GUÐSTEINN ÞENGILSSON,
Álfhólsvegi 95, Kópavogi.
Lánasjóðs íslenskra námsmanna á
reglum skóla um námsframvindu.
Það er jafnframt skýrt dæmi um
það hvað lítið má út af bregða í
núverandi námslánakerfi til að
námsmaður verði að hverfa frá
námi vegna hárra skulda við
bankastofnanir. Þetta er hinn al-
menni lærdómur sem af dæminu
má draga og hann á við um alla
námsmenn, ekki bara námsmenn á
1. ári.
Ráðherra Iítur undan
í bréfi til blaðsins sem birtist í
Morgunblaðinu sl. sunnudag reynir
menntamálaráðherra að snúa máli
Þóru Bjarkar upp í óljósa spurn-
ingu um minn þátt í því. Það er
sjálfsagt að geta þess að þetta
mál er aðeins eitt þeirra fjölmörgu
sem undirritaður reyndi að reka
eftir bestu samvisku sem fulltrúi
Stúdentaráðs í stjórn LÍN. Ráð-
herrann væri maður að meiri ef
hann héldi persónu minni utan við
þessa umræðu og þyrði að horfast
í augu við Þóru Björk og það
námslánakerfi sem hann svo sann-
arlega ber ábyrgð á.
VILHJÁLMUR H.VILHJÁLMSSON,
formaður Stúdentaráðs Háskóla íslands
Glœsileg
kristallsglös
i
úrvali
SILF
BUÐIN
Kringlunni 8-12 • Sími 568 9066
- Þar færöu gjöfina -
Full búð af fallegum
vörum, sloppum, nátt-
fatnaði, nærfatnaði o.fl.
Glæsilegt úrval -
góðar jólagjafir