Morgunblaðið - 22.02.1998, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 22. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
r
-
ERLENT
Viktor Tsjernomyrdín, forsætisráðherra Rússlands
V-
’IKTOR Tsjernomyrdín verður ef til
vill ekki talinn til merkra
stjómmálaskörunga en um það
verður ekki deilt að hann hefur sýnt
yfirburðahæfíleika í þeirri stöðugu
valdabaráttu sem fram fer austur í Rússlandi.
Tsjernomyrdín hefur nú gegnt embætti
forsætisráðherra í fimm ár, sem einungis
verður jafnað við heila eilífð í rússneskum
stjómmálum. Hann hefur staðið af sér ótal
hreinsanir innan stjómar Borís Jeltsíns
forseta og margoft virst nærri því að falla í
ónáð. Nú bendir allt til þess að staða hans sé
sterkari en áður og hann sé tekinn að renna
hým auga til forsetaembættisins.
Hinnslægi meistari
valdabaráttunnar
Hagsmunir stórfyrirtækja varðir
Petta stjörnuhrap þeirra Nemtsovs og
Þess hafa sést merki á undanförnum mánuðum að
Holdtekja stöðugleikans
Tsjernomyrdín tók við embætti
forsætisráðherra Rússlands 14. desember
1992. Pá hafði þingheimur risið upp gegn
umbótastefnu þeirri sem byltingarmaðurinn
Jegor Gaidar, þáverandi forsætisráðherra,
hafði fylgt. Litið var á þetta sem gríðarlegt
áfall fyrir umbótastefnuna svonefndu
sem stjóm Gaidars hafði mótað
samkvæmt skipunum Jeltsíns.
Tsjernomyrdín hafði tekið við
embætti ráðherra orkumála í maí
1992 er Jeltsín reyndi að stuðla að
sáttum með því að taka þrjá miðju-
og afturhaídsmenn inn í
ríkisstjómina. Tsjemomyrdín var
tengdur Borgarasambandinu,
hreyfíngu sem þá var á þingi og
barist hafði fyrir því að aftur yrði
horfíð til miðstýringar
efnahagslífsins til að koma í veg fyrir
rekstrarstöðvun ríkisfyrirtækja og
fjöldaatvinnuleysi. Þar að auki var
hann gamall forystumaður úr
sovéskum iðnaði. Fréttaskýrendur á
Vesturlöndum töldu almennt ekki
ástæðu til að fagna þessari
níðurstöðu. Margir töldu að
Tsjemomyrdín yrði tæpast langlífur
í embætti því sjónarmið þau sem
hann stæði fyrir væm úrelt og dæmd
á öskuhauga sögunnar.
Annað átti eftir að koma á daginn.
Þessi rússneski vörubflstjórasonur
varð síðar holdtekja stöðugleikans í
rússneskum stjómmálum og
maðurinn sem vestrænir ráðamenn
horfðu til er fréttir tóku að berast af
heilsuleysi og meintum
drykkjuvandamálum Rússlandsforseta.
Tsjemomyrdín reyndist maðurinn sem knúið
gat fram málamiðlanir í andrúmi síaukinnar
pólitískrar spennu. Persónuleg sambönd hans
áttu eftir að reynast ómetanleg og geta
reynst það enn ákveði hann að freista þess að
feta í fótspor Jeltsíns og setjast í stól forseta.
Einstakt samband við Jeltsín
Viktor Tsjernomyrdín, forsætisráðherra Rússa, hafí
styrkt mjög stöðu sína og að hann sé tekinn að huga
að embætti forseta. Ásgeir Sverrisson segir frá
þessum slæga stjórnmálamanni sem jafnan hefur
haldið velli í þeirri stöðugu baráttu um völdin sem
fram fer í Rússlandi.
VIKTOR Tsjernomyrdín, forsætisráðherra Rússlands, ásamt Borís Jeltsín forseta (t.h.) fyrir fund þeirra í
Kreml á mánudag þar sem efnahagsvandinn var helsta umfjöllunarefnið.
Tsjúbais styrkti mjög stöðu Tsjemomyrdíns og
var mjög trúlega rannið undan hans rifjum.
Nemtsov og Tsjúbais höfðu ákaft barist fyrir
því að einokunarstaða stórfyrirtækja í
Rússlandi yrði brotin upp og reglur settar um
starfsemi þeirra. Þá höfðu þeir tveir mjög
reynt að beita sér fyrir endurbótum á
skattakerfinu sem einfaldlega virkar ekki og
gerir fyrirtækjum kleift að halda eftir
gífurlegum fjármunum. Þessar breytingar
stríddu augljóslega gegn hagsmunum forstjóra
stórfyrirtækjanna en þeim hópi tilheyrði
Tsjemomyrdín áður og þangað sækir hann
pólitískan styrk sinn.
En í stað þess að reka þá Tsjúbais og
Nemtsov komst Jeltsín forseti enn og aftur að
þeirri niðurstöðu að þeir væru of dýrmætir.
Þeir vora því lækkaðir í tign og þeim fengin
störf sem engan veginn era fallin til að auka
vinsældir þeirra. Tsjúbais ber nú höfuðábyrgð
á því að bæta skattakerfið en
Nemtsov hefur verið falið að hrinda í
framkvæmd umbótum á
húsnæðiskerfinu.
í árlegri stefnuræðu sinni sem
Jeltsín flutti frammi fyrir báðum
deildum þingsins nú um miðjan
mánuðinn bar hins vegar svo við að
forsetinn minntist ekki einu orði á
nauðsyn þess að brjóta upp
einokunaraðstoðu orkufyrirtækjanna.
Aukinheldur taldi hann ekki heldur
ástæðu til að nefna sérstaklega að
umbylta þyrfti húsnæðiskerfinu, sem
er niðurgreitt og mikill baggi á
rfldssjóði.
Bæði þessi atriði var að finna í ræðu
þeirri sem Jeltsín flutti við sama
tækifæri í fyrra og vora þau án
nokkurs vafa rannin undan rifjum
Tsjúbais. Þessi ræða Jeltsíns verður
því að teljast enn ein sönnun þess að
skriðþungi Tsjúbais fer ört dvínandi
innan rússneska valdakerfisins. Hún
er með sama hætti til marks um að
staða Tsjemomyrdíns hafi styrkst þar
eð niðurstaðan virðist sú að hrófla
ekki við helstu baráttu- og
hagsmunamálum hans.
Ovirkur forseti
Reuters
Tæpast leikur nokkur vafi á því að langlífi
sitt í embætti getur Tsjernomyrdín þakkað
því einstaka sambandi sem hann hefur náð að
mynda við Jeltsín forseta. Þrátt fyrir öll
áfóllin og átökin, vopnaða uppreisn og stöðuga
baráttu um völdin hefur þessum tveimur
mönnum jafnað tekist að vinna saman.
Hagsmunir þeirra hafa ennfremur farið
saman; á köflum hefur Tsjemomyrdín verið
sem stuðpúði fyrir Jeltsín gagnvart
afturhaldsöflunum.
Þessir menn eiga mikið og margt
sameiginlegt. Báðir risu þeir til æðstu
metorða innan sovéska kommúnistaflokksins
án þess að séð verði að þeir hafi þá verið þeim
mun hæfari en aðrir til að gegna þessum
trúnaðarembættum. Báðir hafa
hefur hranið á þessum tíma,
innanlandsframleiðslan er nú mun minni en
hún var er Tsjemomyrdín tók við og hagtölur
gefa til kynna að hún sé einungis helmingur
þess sem við átti fyrir sex árum. Spillingin
gegnsýrir þjóðfélagið en er þó mest á æðstu
stöðum. Bófaflokkar greiða um helming
þeirra tekna sem „fyrirtæki" þeirra afla í
mútur til embættismanna. Skipulagðar
hreyfingar glæpamanna virðast á köflum eitt
af fáu sem virkar sem skyldi í samfélaginu.
Rauði herinn, þetta mikla þjóðarstolt, hefur
verið niðurlægður og liðsaflanum breytt í
beiningamenn. Laun hermanna eru ekki
greidd og það sama gildir um eftirlaun
milljóna manna. Líkt og keisarinn forðum
gefur Jeltsín forseti út tilskipanir um að
kippa beri hlutunum í lag, skammar
ríkisstjórnina eins og skólastráka, hótar
mönnum brottrekstri - en ekkert gerist.
rfldsstjómina. Tsjemomyrdín náði að snúa
andstæðingum stjórnarinnar með því að fylla
þá hræðslu gagnvart því að undirsátar hans,
umbótasinnamir ungu þeir Boris Nemtsov og
Anatolíj Tsjúbais, myndu einfaldlega taka öll
völd yrði hann látinn fara.
I hlutverki líknarbelgsins
hafa
Notadijúgir umbótasinnar
hins vegar reynst búa yfir miklum
pólitískum hæfileikum en einna
best hefur reynst þeim náðargáfan
að geta jafnan komið sökinni yfir á
aðra. Jeltsín forseti hefur hins
vegar gengið lengra á þessu sviði og breytt
Flugsyndur og
gjörþekkir
aðstæður
Flestir stjómmálaleiðtogar í öðram löndum
hefðu tæpast lifað þessar hörmungar af.
Raunar hefðu fáar þjóðir látið þessi ósköp yfir
sig ganga af slíkri stillingu sem
Rússar enda saga þeirra einstök og
geymir - miklar fómir og
hörmungar. Þetta sýnir að
Tsjemomyrdín er flugsyndur og
gjörþelddr aðstæður í rússnesku
þessum hæfileika sínum í helsta stjórntæki
sitt. Afleiðingamar hefur rússneska þjóðin
orðið að þola.
Martröð umskiptanna
Á þeim fimm áram sem liðin eru frá því að
fulltrúaþingið kaus Tsjemomyrdín til að
gegna embætti forsætisráðherra hafa Rússar
mátt þola hremmingar, sem margir myndu
jafna við þjóðarmartröð. Upplausn hefur ríkt
á mörgum sviðum samfélagsins og
þjóðarauðnum hefur verið stolið með
skipulegum hætti - að þessu sinni í nafni
einkavæðingar. Trúlega ræðir þar um einn
mesta þjófnað mannkynssögunar.
Upp hefur risið moldrík, fámenn
forréttindastétt en gríðarlegur fjöldi fólks
hefur orðið fómarlömb umskiptanna frá
miðstýringu til markaðshagkerfis. Ræðir þar
ekki síst um aldraða, sjúka og örykja sem
teljast nú forsmáður hópur. Efnahagslífið
stjómmálalífi.
En Tsjemomyrdín hefur ekki eingöngu náð
að halda velli á tímum efnahagsþrenginga sem
kallað hefðu fram vopnuð átök í flestum
löndum. Einna mesta snilli hefur hann sýnt
með því að beita fyrir sig umbótasinnunum
svonefndu, áköfustu fylgismönnum
vestrænnar frjálshyggju, sem hann hefur
notað sem skjöld gagnvart eindregnustu
afturhvarfssinnunum í rússneskum
stjórnmálum.
Með þessu móti hefur Tsjernomyrdín ávallt
náð að halda virkinu þótt fast hafi verið að
honum sótt. Og á þennan hátt hefur honum
tekist að gera sig ómissandi í augum Jeltsíns
forseta. Eftir því sem skriðþungi forsetans
hefur minnkað á heimavelli vegna veikinda og
langvarandi fjarvera hefur mikilvægi
Tsjemomyrdíns aukist.
Þessi einstaki hæfileiki Tsjernomyrdíns
kom glögglega fram í október er þingið hótaði
að bera fram vantrauststillögu á
Þeir Nemtsov og Tsjúbais hafa löngum
verið nánast í helgra manna tölu á
Vesturlöndum þar sem ráðamenn og
fjármálastofnanir virðast einungis þeklqa
mælikvarða hagtalnanna. Þeir Nemtsov og
Tsjúbais hafa enda starfað í anda þeirra
vestrænu hagfræðikenninga sem þeim era svo
tamar. Tsjúbais er á hinn bóginn hataðasti
maðurinn í rússneskum stjórnmálum énda
einn helsti höfundur áætlunar þeirrar um
einkavæðingu sem stjórn Jeltsíns fylgdi og
náði að gera umtalsverðan hluta þjóðarinnar
að fátæklingum og hina fátækustu að
þurfamönnum.
Jeltsín hefur haldið þeim Tsjúbaís og
Nemtsov fram gagnvart vesturlandabúum
þegar hann hefur þurft að sannfæra þá um að
hvergi standi til að hverfa frá
umbótastefnunni. Þeir hafa því
reynst mikilvægir þegar
bandamanna hefur verið þörf
erlendis. Tsjemomyrdín hefur __
notað þessa menn til að verja stöðu
sína innanlands og gagnvart þinginu
Einstakt
samband við
Jeltsín forseta
sem
almennt er honum þó heldur vinsamlegt enda
líta margir þingmenn á þennan fyrram
forstjóra Gazprom-orkufyrirtækisins sem
bandamann sinn og „einn af strákunum".
Tsjúbais og Nemtsov hefur því verið kennt
um allt það sem úrskeiðis hefur farið. Þeir
hafa verið í hlutverki stuðpúðans fyrir tvo
sérlega þjóðlega og mun hæfari
stj órnmálamenn.
Völd þeirra Tsjúbaís og Nemtsovs hafa
verið minnkuð með skipulegum hætti á síðustu
mánuðum. Undarlegt spillingarmál í tengslum
við bók sem fyrirhugað var að gefa út eftir
Tsjúbaís meðal annarra var notað til að svipta
hann fjármálaráðherraembættinu. Nemtsov
var sviptur embætti orkumála, opinberlega
vegna tengsla sinna við Tsjúbais. Samt þótti
Jeltsín og Tsjernomyrdín nauðsynlegt að
halda þeim í stjóminni og þeir gegna nú
embættum aðstoðarforsætisráðherra.
(
l
í
l
Ovissa hefur ríkt um hvort Jeltsín
hyggist bjóða sig fram á ný í
forsetakosningunum árið 2000. Forsetinn hefur
vikið að þessu en þau ummæli sem hann hefur
látið frá sér fara hafa verið fallin til þess eins að
auka óvissuna.
Jeltsín er mikið ólíkindatól og þeir
sérfræðingar um rússnesk stjórnmál era til
sem halda því fram að hann hyggist kveðja
þetta líf í embætti Rússlandsforseta. Hin
rússneska hefð sé sú að keisarinn deyi frá
þegnum sínum.
Sú niðurstaða yrði hin versta hugsanlega
fyrir Rússa. Síðasta árið eða svo hefur Jeltsín
nánast verið óvirkur í embætti og stjómkerfið
hefur verið nálægt því að geta talist lamað.
Forsetinn er orðinn harðfullorðinn maður á
rússneskan mælikvarða og er án nokkurs vafa
heilsuveill. Framganga hans í embætti á
síðustu mánuðum hefur verið mjög
ósannfærandi.
Veikindi Jeltsíns hafa styrkt stöðu
Tsjemomyrdíns. Hann hefur tekið við
yfirstjórn margra mikilvægustu ráðuneytanna í
fjarvera forsetans á sama tíma og helstu
andstæðingar hans, þeir Nemtsov og Tsjúbais,
hafa átt í miklum erfiðleikum með
að fóta sig á svellinu. Þá vinnur
stjómarskráin með Tsjemomyrdín,
falli forsetinn frá mun hann stýra
bráðabigðastjóm til þriggja mánaða
áður en boðað er til kosninga.
I

I
i
I
Stöðugleiki og hagsmunir
Skoðanakannanir hafa raunar sýnt heldui'
lítinn stuðning við Tsjemomyrdín en varast ber
að oftúlka niðurstöður þeirra. Hið sama átti við
er Jeltsín sóttist eftir endurkjöri í júlímánuði
1996 en fylgi hans var lengst af innan við tíu
prósent, samkvæmt könnunum. Sigurinn í
þeim kosningum tryggðu hins vegar rússneskir
kaupsýslumenn og fjölmiðlakóngar sem fylktu
sér um forsetann og lögðu fram um fimm
milljarða króna, að því er talið er, til að tryggja
kjör hans. í staðinn hefur hagsmuna þeirra
verið gætt í hvívetna.
Þessir sömu menn munu láta til sín taka á ný
í næstu forsetakosningum í Rússlandi. Verði
Jeltsín ekki í framboði munu þeir ásamt
ríkisforstjóranum fylkja sér um frambjóðanda
þann sem tryggt getur stöðugleikann en hann
fer ágætlega saman við hagsmuni þehra.
Reynslan sýnir að Viktor Tsjemomyrdín er
öldungis fullfær um að taka það verkefni að sér.
I
I
.
f-