Helgarpósturinn - 04.05.1995, Blaðsíða 11

silkihúfu. Það er ekki laust við að
manni renni í grun að það sé
hreinlega verið að búa til störf
sem er kannski engin þörf fyrir
innan stofnunarinnar í stað þess
að nota peningana til forvarna
og meðhöndlunar fyrir fanga
með vímuefnavanda. Okkur er
bara hent inn í fangelsi og hér er-
um við bara geymd eins og
hveitipokar. Við verðum bara að
vinna úr okkar málum sjálf þótt
mikill hluti þeirra sem hér eru sé
að koma beint úr harðri og lang-
vinnri áfengis- og fíkniefna-
neyslu. Það er ekki boðið upp á
þá aðstoð sem væri við hæfi fyrr
en við lok afplánunar í stað þess
að nýta tímann á meðan á refsi-
vistinni stendur til að byggja
fólkið upp aftur og gera því bet-
ur kleift að takast á við lífið utan
fangelsisveggjanna eftir að af-
plánun er lokið. Margir fanganna
koma inn beint af götunni og
þeir þurfa á mikilli andlegri, lík-
amlegri og félagslegri aðstoð að
halda strax til að geta staðið
undir þeirri ábyrgð sem fylgir
því að hætta neyslu og hefja
reglubundið líferni.“
FÁ EKKI AÐ VHVINA
Bergþóra kvartar sáran yfir að-
gerðaleysi í fangelsinu við Kópa-
vogsbraut og segir aðeins 3
fanga af 12 sem þar dvelja hafa
tækifæri til að vinna.
„Staða kvenfanga miðað við
karlfanga er til háborinnar
skammar er varðar atvinnu-
möguleika og nám innan fangels-
isveggjanna," segir hún. „Það
eru einungis 3 stöður fyrir fanga
hérna, tvær í þvottahúsinu og
ein við ræstingar og þetta er
bara hálfsdags vinna. Því eru 9
fangar, sem flestir vildu vinna,
aðgerðarlausir allan daginn.
Möguleikar til náms virðast held-
ur ekki vera fyrir hendi því tvær
stúlkur sem eru hérna sóttu um
skriflega til forstöðumanns fang-
eisanna að fá að fara í almennt
nám í desember og því var lofað
munnlega en engin alvöru svör
hafa borist þeim og menn benda
bara hver á annan þegar leitað
er svara. Fyrir utan þessar þrjár
hálfsdagsstöður hérna er ekkert
að gera. Við þurfum sjálfar að
greiða af dagpeningunum eða
vinnulaununum fyrir þá tóm-
stundaiðju sem við kjósum að
stunda. Vinnulaunin eru 175
krónur á tímann og ef unnið er 3
daga í viku, eins og oftast er, eru
vinnulaunin 2.100 krónur. Við
það bætast dagpeningar upp á
300 krónur á dag þannig að sam-
tals gerir það 3.300 krónur á
viku. Þeir fangar sem ekki vinna
fá aðeins 2.100 krónur á viku í
dagpeninga og hvernig eiga
þessir peningar að duga fyrir
brýnustu nauðsynjum eins og
hreinlætisvörum, snyrtivörum
og tóbaki fyrir þá sem reykja?
Fyrir langtíma fanga dugar þetta
engan veginn því inn í þessa fjár-
hæð á eftir að reikna þá liði sem
fara í tómstundir eins og teikn-
ingu, skriftir og prjónaskap.
Einnig eigum við sjálf að útvega
okkur það kaffi sem drukkið er
utan venjulegs kaffitíma.
YFIRVÖLD HVETJA
TIL ADGERÐALEYSIS
„Eins og sést á laununum eru
þau lítið hærri en dagpeningarn-
ir og því ekki beint hvetjandi til
vinnu. Við erum tvær sem störf-
um í þvottahúsinu og við reykj-
um báðar. Þegar við erum búnar
að kaupa tóbak og hreinlætis-
vörur er afgangurinn ekki mikill.
Þvert á móti þurfum við að bæta
allverulega við þessi laun til að
þau nægi okkur. Við prjónum
mikið í frítímanum og garn í
peysu kostar kr. 1700 til 3.000
krónur eftir gæðum. Þar af leið-
andi erum við algjörlega háðar
ættingjum og vinum fjárhags-
lega. Það er hreinlega ætlast til
að við sitjum og gerum ekki
neitt, taki maður mið af þessum
Iaunum.
Við viljum vinna og höfum
áhuga á námi en okkur er ekki
gefinn kostur á því þannig að að-
gerðaleysið er allsráðandi megn-
ið af deginum. Ef við hefðum ekki
sjónvarp, dagblöð og útvarp
mundum við hreinlega veslast
upp hérna. Það er samt ekki nóg
því það verða allir leiðir á að
gera sama hlutinn aftur og aftur
eins og til dæmis að hanga yfir
imbcikassanum og vera sífellt að
prjóna. Á Kvíabryggju er vinna
sem við hefðum áhuga á en þeim
konum sem hafa sótt um vistun
þar hefur verið hafnað og sagt
að óæskilegt sé að hafa kvenfólk
þar. Við spurjum hvort við höf-
um ekki sama rétt og aðrir fang-
ar þótt við séum kvenkyns?
Það er lítið spáð í samband
okkar við börnin okkar. Við fáum
nær ekkert að umgangast þau og
reyna að mynda eða halda
tengslum við þau á meðan á af-
plánun stendur. Heimsóknartím-
ar eru aðeins 3 tímar í viku og
það gildir einnig um börnin okk-
ar. Það hafa verið gefin einstaka
leyfi fyrir að fá að hitta börnin
utan veggja fangelsisins en þau
eru mjög takmörkuð og yfirleitt
undir eftirliti."
DAGUR BAK VH>
FAIUGELSISMURAIUA
Hver dagur er öðrum líkur í
Kópavogsfangelsinu að sögn
Bergþóru. „Venjulegur dagur
hérna byrjar þegar herbergin
eru opnuð klukkan 8.30 á morgn-
ana. Þá er morgunverður til kl.
9.00 og eftir það fara þær að
vinna sem hafa eitthvað að gera.
Flestir hinna fanganna fara að
sofa aftur því ekkert annað bíður
þeirra yfir daginn. Hádegismatur
er á milli kl. 11.30 og 12.00 og
strax þar á eftir er útivist til kl.
13.00. Við reynum að stunda úti-
vist á meðan hún er leyfð en það
er ekki mikið við að vera í fang-
elsisgarðinum. Við röltum sama
hringinn aftur og aftur eða æfum
okkur í að skjóta á körfu. Núna
er byrjað að móta fyrir girðingu
hérna fyrir utan þannig að hring-
urinn fer að þrengjast fyrir úti-
vistarmöguleika. Þetta fer að
verða eins og ekta Alcatras. Síð-
degiskaffi er á milli kl. 15.30 til
16.00 og kvöldmatur á milli kl.
18.00 og 19.00. Loks er kvöldkaffi
frá kl. 21.00 til 22.00. Á milli mat-
máls og kaffitíma reynum við
hvert og eitt að finna eitthvað til
að hafa fyrir stafni og prjóna-
skapur er mest áberandi hjá kon-
unum og spilamennska hjá karl-
mönnunum. Annars kynnumst
við karlföngunum ekki mikið því
okkur er bannað að fara inn í
herbergin þeirra og þeim til okk-
ar. Flestar samræður á milli
kynja fara því fram í dyragætt-
inni á klefunum því flestir reykja.
Það er bannað að reykja í mat-
salnum og því er hann lítið not-
aður. Eini staðurinn sem má
reykja í eru herbergin sem við
sofum í.“
LYF OG MEIRI LYF
Bergþóra segir að fjárskortur
komi einnig í veg fyrir að fangar
geti fengið eðlilega læknisþjón-
ustu.
„Það má eiginlega segja að það
jaðri við að vera flokkað undir
glæp ef fangi þarf á læknishjálp
að halda svo ekki sé talað um ef
fólk þarf nauðsynlega að fara til
sérfræðings. Það er ætlast til að
við berum okkar eigin læknis-
kostnað sjálf, jafnvel þeir sem
hafa verið í síbrotum til að halda
uppi vímuefnaneyslu og eiga
enga peninga þegar þeir fara í
fangelsi. Þetta fólk er algjörlega
háð dagpeningunum sínum og
hvernig á það að fara að því að
borga lækniskostnað á meðan á
afplánum stendur? Fangar eiga
ekki erfitt með að fá læknishjálp
sem slíka heldur er spurningin
frekar hvort rétta læknismeð-
ferðin sé í gangi hverju sinni.
Við sem höfum verið í mikilli
vímuefnaneyslu fáum bara lyf
hjá lækninum og mér finnst það
umdeilanlegt. Það er engin lausn
að fá endalaus lyf og aftur lyf við
hinu og þessu og síðan lyf aftur
við því. Það þyrfti að koma til
einhver aðstoð til að hjálpa fólki
andlega við að ná lágmarks jafn-
vægi, eins og til dæmis áfengis-
og vímuefnaráðgjafi sem hefur
vit á þessum málum. Það þarf að
aðstoða vímuefnaneytendur til
að komast út úr þessum víta-
hring. Ef ekkert er gert í fangels-
unum sjálfum nær einstaklingur-
inn engum bata né árangri til að
takast á við lífið sem bíður úti í
samfélaginu. Það er augljóst að
þeir skilja þetta vandamál ekki
hjá Fangelsismálastofnun og það
er augljóst að þeim er nokk
sama.“
FAIMGAR HAFA
EKKI EFIUI A
TAIUIWtÐGERÐUM
„í sambandi við læknisaðstoð-
ina má einnig geta þess að ef
fangi, sem á ekki bót fyrir rassinn
á sér, þarf á gleraugum að halda
verður hann að greiða hluta af
gleraugnakostnaðinum sjálfur,"
segir Bergþóra. „Það sama er
uppi á teningnum varðandi tann-
viðgerðir, fanginn verður að
borga að minnsta kosti 10 pró-
sent þótt hann hafi engar tekjur
aðrar en dagpeningana. Allur
þáttur varðandi heimsóknir til
sérfræðinga er einnig vandlega
skoðaður og oft virðist það vera
hið mesta mál fyrir fangelsislækn-
inn að koma því í gegn ef fangi
þarf að leita til þeirra. Flestir fang-
ar vildu fegnir greiða þennan
kostnað sjálfir ef þeir fengju að
vinna og hefðu aðstæður til að
afla sér eðlilegra tekna. Þess í
stað eru fangar algjörlega háðir
mati Fangelsismálastofnunar á
heilsufari þeirra. Fangelsismála-
stofnun virðist geta tekið fram fyr-
ir hendurnar á faglærðu fólki sem
tilheyrir læknastéttinni með því
að ráða til sín fjármálastjóra sem
síðan kemur ákvörðunum stofn-
unarinnar á framfæri og segir til
um hverjir eiga að hljóta viðeig-
andi læknismeðferð. Þótt þessir
menn séu löglærðir er ekki þar
með sagt að þeir geti vermt sæti
læknisins og komist að niður-
stöðu um hvaða læknisfræðilegar
úrlausnir hver og einn fangi þarf á
að halda. Þeir hafa hreinlega ekki
kunnáttu til þess.“
FAIUGAR HÓTA
AÐGERÐUM
Bergþóra segir að ef til vill sé
kominn tími til þess að fangar
hagi sér eins og almennir laun-
þegar í landinu og fari í verkfall til
að krefjast hærri launa, en hún
óttast refsiaðgerðir verði gripið til
þess úrræðis.
„Munurinn á okkur og hinum al-
menna borgara er sá að sökum
frelsissviptingarinnar gætum við
allt eins átt von á að vera lokaðar
inni í einangrun og sneyddar öll-
um rétti til samskipta, færum við í
verkfall. Og þá yrði farið fram á
við aðra fanga að þeir tækju vinn-
una að sér og ef þeir neituðu því
fengju þeir sömu refsingu. Við er-
um því að íhuga þessa dagana
hver sé besti leikurinn í stöðunni.
Ef allir fangar sem hér eru sýndu
samstöðu og neituðu að vinna
þau störf sem hér bjóðast mundi
það bitna á hinum fangelsunum
líka því við þvoum allan þvott fyr-
ir þau. Spurningin er bara hver
mundi heyra af mótmælum okkar
því við höfum engan talsmann.
Okkur veitti ekki af að hafa tals-
mann því ef brotið er á rétti okkar
höfum við engan til að koma at-
hugasemdum okkar á framfæri til.
Völd Fangelsismálastofnunar
eru ótrúleg og það er algjörlega
undir þeim komið hvernig fangi
tekur út refsingu sína. Gott dæmi
um þetta er Ólafur Gunnarsson,
svokallaður höfuðpaur í stóra
fíkniefnamálinu. Hann var hafður í
11 mánuði í Síðumúlanum og eftir
að hann fór á Litla-Hraun hefur
hann verið á lokaðri deild þrátt
fyrir að hann hafi ekki framið nein
agabrot. Eina sem hann gerði var
að segja opinberlega frá því
hvernig hann hefur verið með-
höndlaður af fangelsismálayfir-
völdum.“
1. maí síðastliðinn var innilokun-
artími fanga í klefum sínum lengd-
ur um eina og hálfa klukkkustund
og eru dyr þeirra nú læstar kl. 22 á
kvöldin í stað kl. 23.30 áður.
„Við kærðum þessa ráðstöfun
til dómsmálaráðuneytisins en
höfum ekki fengið svar ennþá,“
segir Bergþóra. Þá vill hún, og
aðrar konur sem afplána dóma í
Kópavogsfangelsinu, einnig mót-
mæla uppsögn yfirfangavarða í
Kópavogsfangelsinu, Hegningar-
húsinu við Skólavörðustíg og í
Síðumúlafangelsinu en hún segir
þetta fólk hafa meiri skilning á
málefnum fanga en aðrir starfs-
menn Fangelsismálastofnunar.
„Lengingin á innilokunartímanum
er í stíl við allt annað sem kemur
frá fangelsisyfirvöldum. Það er
komið fram við okkur eins og ung-
börn. Við erum ekki í nokkrum
vafa að við erum hér vegna eigin
mistaka en hvernig eigum við að
læra af þeim ef það er komið fram
við okkur svona? Hvernig er hægt
að búast við að við verðum betri
einstaklingar þegar út er komið ef
við erum ekkert aðstoðuð við að
komast á rétta braut?“ -LAE
„Á Kvía-
bryggju er
vinna sem viö
hefðum
áhuga áen
þeim konum
sem hafa sótt
um vistun þar
hefur verið
hafnað og
sagt að
óæskilegtsé
að hafa kven-
fólk þar. Við
spyrjum hvort
við höfum
ekki sama rétt
og aðrir fang-
ar þótt við sé-
um kven-
kyns?"
„Ég varí 45
daga á lausa-
gangi í Síðu-
múlanum
með morð-
ingja, nauðg-
ara og alls
kyns afbrota-
mönnum.
Morðinginn,
Þórður Ey-
þórsson, hafði
myrt barns-
föður minn,
Ragnar Ólafs-
son, í ibúð við
Snorrabraut í
ágúst árið áð-
ur og þetta
var annað
morðið sem
hann framdi."
n i