Helgarpósturinn - 09.05.1996, Blaðsíða 10

10
FIMMTUDAGUR 9. MAÍ1996
HELGARPÓSTÖRINN
Útgefandi: Miðill hf.
Framkvæmdastjóri: Þorbjörn Tjörvi Stefánsson
Ritstjóri: Stefán Hrafn Hagalín
Ritstjóraarfulltrúi: Guðrún Kristjánsdóttir
Setning og umbrot: Helgarpósturinn
Filmuvinnsla og prentun: Prentsmiðjan Oddi hf.
„Hæfileaa
hægrísinnaður“...
Þegar flestir stjórnmálaskýrendur voru búnir að gefa uppá bátinn
möguleika á nýju og „raunhæfu" forsetaframboði varpar Jón
Baldvin Hannibalsson sprengju inn í umræðuna með því að tilkynna
félögum sínum í þingflokki og framkvæmdastjórn Alþýðuflokksins
síðastliðinn mánudag, að hann sé svo gott sem búinn að gera upp-
við sig að fara í forsetaframboð. Yfirlýsingin kom umtalsvert á óvart
og varla nema nánustu ráðgjafar karlsins í brúnni vitað af henni. Ef
þá þeir. Raunar kom yfirlýsingin svo í opna skjöldu, að einhverjir
fundagestir héldu, að þegar Jón Baldvin hóf umræðu á fundunum
um stöðuna í Bessastaðaslagnum væri hann að búa í haginn fyrir
framboðstilkynningu eiginkonunnar...
Einsog búast mátti við voru höfð stór orð uppi um það á fundun-
um hversu greindarleg þessi ákvörðun foringjans væri og
hversu mjög öllum hugnaðist hún. Maðurinn væri náttúrlega snill-
ingur og alfremsti stjórnmálaleiðtogi sem íslendingar hefðu eignast
á lýðveldistímanum. Gott ef ekki frá landnámi. Ekki nema stöku —
hjáróma — mótmælaraddir heyrðust og voru snarlega þaggaðar
niður. Og að vanda var þess farið á leit við fundarmenn beggja fund-
anna að þeir færu með ummæli Jóns Baldvins um líklegheit fram-
boðs hans sem strangasta ríkisleyndarmál. Viti menn: það tók
þennan „hripleka" félagsskap — sem ekki hefur getað þagað yfir
leyndarmáli síðustu þrjá áratugina — heilan sólarhring að kjafta
allri sólarsögunni í hálfa þjóðina.
Eðlilega hefur Jón Baldvin fundið fyrir miklum stuðningi fólks
sem er það mjög á móti skapi, að Ólafur Ragnar Grímsson hirði
forsetaembættið fyrirhafnarlaust — eins og nú eru sannariega líkur
á. Sjálfur má Jón ekki til þess hugsa. „Jón Baldvin hefur bókstaflega
misst úr svefn við tilhugsunina um að Ólafur Ragnar verði forseti,“
sagði samstarfsmaður Jóns til fjölda ára. Vitað er að andstæðingar
Ólafs Ragnars úr öllum flokkum hafa leitað logandi ljósi að fram-
bjóðanda sem þeir gætu sameinast um, þarsem hvorki Guðrún Pét-
ursdóttir, Agnarsdóttir né Pétur Kr. Hafstein nái að veita Ólafi Ragn-
ari raunhæfa keppni úr þessu. Nafn Jóns Baidvins hefur því komið
æ oftar upp í umræðunni og er hann af sumum talinn eiga mögu-
leika á sigri.
Líktog fram kemur í fréttaskýringu HP um málið í dag gera smiðir
samsæriskenninga því skóna, að maðurinn bakvið framboð Jóns
Baldvins sé Össur Skarphéðinsson, sem ætli sér svo formannsstól-
inn í Alþýðuflokknum. Þessu neitar refurinn Össur vitaskuld ein-
dregið og segist meiri áhuga hafa á fiska- og barnaeldi. Hinsvegar
má ekki gleyma því, að tækifæri opnast fyrir fleiri en Össur ef Jón
Baldvin annaðhvort sigrar eða tapar háðulega í forsetakosningun-
um. Alþýðuflokkurinn er í standandi vandræðum: á annan bóginn
býr hann að foringja sem hefur ótvíræða yfirburði á alla keppinauta
sína í flokknum og á hinn bóginn hefur fylgið verið langt því frá við-
unandi um langt, langt skeið og arftakar formannsins vandfundnir.
Vonbiðlar í formannsembættið eru mun fleiri en Össur. Augljósust
eru Rannveig Guðmundsdóttir, Guðmundur Árni og Sighvatur
Björgvinsson, en sem fyrr eru Alþýðuflokksmenn veikir fyrir reffi-
legum nýliðum og því gæti einhver óvæntur bæst í þann hóp þótt
^íðar verði. Að losna við Jón Baldvin á Bessastaði væri hentug
lausn fyrir ýmsa „aðila“.
Það fer ekki leynt, að innan flokksins eru skiptar skoðanir um
hvort formaðurinn eigi að fara í framboð eða ekki. Sumir telja
brýnt, að hann leiði flokkinn enn um sinn, meðan aðrir segja, að
þrátt fyrir að það yrði mikill missir fyrir flokkinn ef Jón Baldvin færi
fram og næði kjöri sem forseti, þá verði að líta til þess að hann sé
öllum þeim kostum búinn sem prýða mega einn forseta. Enn aðrir
segja Jón Baldvin langa í slaginn til þess eins að svala þörf sinni fyr-
ir góð átök og til að lífga uppá dapurlega tilveru sína í hrútleiðin-
legri stjórnarandstöðu; manninn skorti tilbreytingu.
Ahrifamaður í Sjálfstæðisflokknum segir einfaldlega í samtali við
HP: „Sjálfstæðismenn kjósa þann sem getur sigrað Ólaf Ragnar.
Ýmsir úr okkar hópi hafa stutt framboð Guðrúnar Pétursdóttur eða
Péturs Kr. Hafstein. Þetta fólk þarf því ærna ástæðu til að hlaupast
undan merkjum. Sú ástæða verður hins vegar fyrir hendi ef skoð-
anakannanir sýna að hvorugt eigi möguleika á sigri en Jón Baldvin
sé líklegur til að vinna Ólaf Ragnar. Þá munu fjölmargir sjálfstæðis-
menn styðja Jón Baldvin Hannibalsson, enda hefur hann þá hæfi-
leika sem þarf í þetta embætti.“
Og er aukþess hæfilega hægrisinnaður," hefði hann allteins getað
bætt við. Stefán Hrafn Hagalín
Helgarpósturinn
Borgartúni 27, 105 Reykjavík
Sfmi: 552-2211 Bréfasími: 552-2311
Bein númer: Ritstjórn: 552-4666, síntbréf: 552-2311,
fréttaskotið: 552-1900, tæknideild: 552-4777,
auglýsingadeild: 5524888, símbréf: 552-2241,
dreifing: 5524999.
Áskrift kostar kr. 800 á mánuði efgreitt er með
greiðslukorti, en annars kr. 900.
Klæðskerasaumur í þágu fákeppni
Þriðji maí var alþjóðadagur
helgaður frelsi fjölmiðla
um allan heim.
Daginn áður gerði mennta-
málaráðuneytið opinbera svo-
kallaða blábók um Ríkisút-
varpið, sem Heimir Steinsson
útvarpsstjóri hefur eðlilega
túlkað sem ógnun við sjálf-
stæði stofnunarinnar. Sam-
kvæmt „skýrslu starfshóps um
endurskoðun á útvarpslögum"
yrði jafnframt bundinn endi á
það 'frelsi, sem Ríkisútvarpið
hefur, þrátt fyrir allt, búið við.
Meirihluta nefndarinnar virð-
ist hafa tekizt að skipa Ríkisút-
varpinu á vel afmarkaðan bás,
sem tryggir að þessi fjölmiðill
þvælist ekki fyrir einkareknum
ljósvakamiðlum.
Margt slær mann eins og
verið sé að búa í haginn fyrir
frjálsu stöðvarnar. Flestir öfl-
ugustu einkareknu fjölmiðlar
landsins, blöð, útvarp og sjón-
varp, eru í höndum tveggja
peningavelda, sem standa ein:
mitt að Stöð 2 og Stöð 3. í
skýrslunni er ekki tálin brýn
nauðsyn á sérstökum reglum
um eignarhald á útvarpi, eins
og tíðkast í flestum vestrænum
ríkjum. Þetta er stórmál. Það
er morgunljóst, að næðu hug-
myndir blábókarinnar fram að
ganga myndu Stöð 2 (og Sýn)
og Stöð 3 njóta ríkulegra
ávaxta. Hugmyndir skýrslu-
gerðarmanna kynda undir fá-
keppni, jafnvel skoðanakúgun.
Blábókin um útvarpslögin
virðist að mörgu leyti klæð-
skerasauma hlutverk RÚV
þannig, að engin hætta verði á
því að þessi öflugi ljósvaka-
miðill (miðlar) veiti frjálsu
stöðvunum aðhald (sam-
keppni) með vandaðri. bland-
aðri, innlendri og erlendri dag-
skrá, sem vitað er að laðar
áhorfendur að skjánum.
Skýrsluhöfundum er í orði svo
mikið í mun, að íslenzka sjón-
varpið bjóði upp á innlenda
dagskrárgerð, að við liggur að
maður fái leið á orðunum „inn-
lend dagskrárgerð“. Allir eru
samþykkir því að hana beri að
efla hjá öllum ljósvakamiðlun-
um. Þar hefur RÚV haft afger-
andi forystu. Því er það hvorki
rökrétt né mjög skarplega
hugsað, að vænlegasta leiðin
sé að kippa RÚV út af auglýs-
ingamarkaði, og svipta stofn-
unina þar með mjög veigamik-
illi tekjulind til þess einmitt að
standa undir þessari dagskrár-
gerð. Þá væri heiðarlegra að
segja hreinlega og beint út, að
RUV eigi að verða fjölmiðill fyr-
ir sérvitringa. Þannig er annað
meginmarkmið skýrslunnar
fallið um sjálft sig. Hitt megin-
atriðið er að efla innlenda dag-
skrárgerð einkareknu stöðv-
anna. Það á að gera með ofan-
greindri aðför að RÚV og
„auknu svigrúmi" einkareknu
stöðvanna, „hvatningu" og
„aðhaldi"! Þá á að leggja niður
einn aðalhvata innlendrar dag-
skrárgerðar, Menningarsjóð
útvarpsstöðva!
Ekki flokkspólitískt
vandamál
Það sem virðist hafa orðið
ofan á í starfi skýrslugerðar-
„Eitt af því, sem því miður dregur úr gildi skýrslunnar [um Ríkisútvarpið], er
samsetning höfundahópsins. Þeir eru Gunnlaugur Sævar Gunnlaugsson
framkvæmdastjóri, Tómas Ingi Olrich alþingismaður, Páll Magnússon sjónvarps-
stjóri Sýnar (íslenzka útvarpsfélagið) og Ásdís Halla Bragadóttir aðstoðarmaður
menntamálaráðherra. Þetta er prýðisfólk, en pólitískt harla einlitur hópur.“
!)•’
Fjölmiðlar
ÍHalldór
Halldórsson
manna menntamálaráðuneytis
er að skilgreina Ríkisútvarpið
út í horn, umbreyta hlutverki
þess og skyldum með þeim
hætti, að fyrirtækið trufli ekki
samkeppni Stöðvar 2 (og Sýn-
ar) og Stöðvar 3 og fylgifyrir-
tækja. Blábókin gerir ráð fyrir
því, að því er bezt verður skil-
ið, að RÚV hætti að senda út
erlenda afþreyingu. Ég velti
því einhvern tíma upp hér í HP,
að vel mætti hugsa sér að end-
urskilgreina hlutverk Ríkisút-
varpsins rækilega, hugsa dag-
skrárstefnuna gjörsamlega
upp á nýtt. En „róttækni" mín
var aldrei slík, að svipta RÚV
bráðnauðsynlegum tekjum til
þess að stofnunin gæti starfað
með sóma.
Framtíðarsýn blábókar-
manna er fjarræn og vanhugs-
uð. Það skal skýrt tekið fram,
að skýrslugerðarmenn hafa
unnið skipulega að verkefni
sínu og nefna margar nothæfar
hugmyndir. Eitt af því, sem því
miður dregur úr gildi skýrsl-
unnar [um Ríkisútvarpið], er
samsetning höfundahópsins.
Þeir eru Gunnlaugur Sævar
Gunnlaugsson framkvæmda-
stjóri, Tómas Ingi Olrich al-
þingismaður, Páll Magnússon
sjónvarpsstjóri Sýnar (ís-
lenzka útvarpsfélagið) og As-
dís Halla Bragadóttir aðstoð-
armaður menntamálaráð-
herra. Þetta er prýðisfólk, en
pólitískt harla einlitur hópur.
Að auki á einn skýrslugerðar-
manna óþægilega mikilla
„hagsmuna og hugsjóna“ að
gæta sem starfsmaður einnar
af frjálsu ljósvakastöðvunum,
sama hversu óhlutdrægur
hann hefur eflaust reynt að
vera. Þetta er mikilvæg og
makleg gagnrýni. Björn
Bjarnason menntamálaráð-
herra sagði í viðtali, að skýrsl-
an félli vel að hugmyndum sín-
um, en væri ef til vill einkum
hugsuð sem umræðugrund-
völlur. Hún er það. Þó er ávallt
hætta á, að einhliða umræðu-
grundvöllur kalli fram einhliða
andsvör.
Frelsissvipting eða
dauðadómur
En kjarni málsins er réttilega
sá, að sjálfstæði RÚV væri í
hættu, ef blábókarhugmynd-
irnar næðu óbreyttar fram að
ganga. Þessar hugmyndir eru
reyndar dauðadómur yfir RÚV
í núverandi mynd. RÚV er al-
deilis ekki heilög stofnun, en
hins vegar verður að minnsta
kosti enn um sinn að tryggja
að stofnunin verði ekki skil-
greind út af ljósvakakortinu.
Enn er það staðreynd, að RÚV
er eina ljósvakafyrirtækið, sem
veitir frjálsu stöðvunum nauð-
synlegt aðhald og tryggir að
minnsta kosti lágmarksmetnað
í dagskrárgerð. Hófleg fast-
heldni, sem einkennir RÚV,
getur verið holl þegar jafnöfl-
ugir fjölmiðlar eiga í hlut, eins
og sjónvarp, fjölmiðlar sem
auðvelt er að misnota með
ýmsum hætti. Samkeppni sjón-
varpsstöðva á ekkert skylt
með sölu á hundamat eða
sápu til þvotta.
Og er þá komið að Tómasar
Inga þætti Olrich, alþingis-
manns. Hann gerir sérstakar
athugasemdir um auglýsingar
og dagskrárgerð. Hann gerir
sér grein fyrir því, að með hug-
myndum félaga sinna sé í raun
verið að gelda RÚV og víkja öfl-
ugu menningartæki til hliðar af
„sölutorgi" menningar og af-
þreyingar. Uppeldis- og menn-
ingarhlutverk RÚV gjörbreyt-
ist. Hann segir: „í þessum efn-
um er ekki hægt að skilja að
menningu og viðskipti og
leggja áherzlu á að búa sem
mest í haginn fyrir Ríkisútvarp-
ið en leyfa viðskiptaheiminum
að reka afþreyinguna eins og
honum sýnist ... Það liggja því
ekki neinar gildar ástæður til
þess að stjórnvöld eða löggjaf-
inn ætli ríkisfjölmiðlinum ein-
um menningarlegt hlutverk, og
láti dagskrárstefnu einkaljós-
vakamiðla afskiptalausa."
Tómas Ingi gerir sér grein fyrir
vandanum og hættunni. sem
blasir við. En ekki er þar með
sagt. að ég sé endilega sam-
þykkur áherzlum hans á borð
við opinber „afskipti“ af dag-
skrárstefnu.
Pólitísk vindhviða?
RÚV hefur siglt í gegnum
margan ólgusjó í áranna rás.
Og skýrslurnar um Ríkisút-
varpið, rekstur, hlutverk
o.s.frv. eru til í haugum. Fæst-
ar þeirra hafa skipt miklu máli.
Mesta hættan, sem hefur steðj-
að að RÚV, hefur oftast verið
vegna afskipta og þrýstings
stjórnvalda vegna frétta og
ráðningarmála. Úr þessu á að
hafa dregið. Um leið hafa kom-
ið fram ýmsir veikleikar í innri
stjórn stofnunarinnar. RÚV er
frjáls ríkisstofnun, sem í raun á
kröfu til sömu réttinda og
frjálsir fjölmiðiar. Blábókin
kallar RÚV þjónustustofnun
(dánartilkynningar en ekkert
afþreyingarefni?), sem félli í
flokk A-hluta ríkisreiknings og
yrði stofnunin þannig algjör-
lega háð fjárveitingavaldinu,
það er pólitískum vindhviðum
á Alþingi. Þeir sem til þekkja
vita, að rekstur útvarps og
sjónvarps á samkeppnismark-
aði verður og getur ekki verið
með sama hætti og til dæmis
vegaspottalagnir Vegagerðar-
innar samkvæmt kjördæma-
poti þingmanna.
Aðalkosturinn við blálitaða
skýrslu um RÚV er sá útgangs-
punktur höfundanna að Ríkis-
útvarpið sé nauðsynlegt vegna
þess, að aðrir fjölmiðlar gegni
ekki hlutverki þess!!! Þá er búið
að bóka það.
E.S. í síðasta pistli féll niður
lokasetning greinar minnar um
Jan Guillou, Moggann og
krítíska blaðamennsku og fyrir
vikið varð millifyrirsögnin „Mogg-
inn ogJón Viðar" illskiljanleg. Eg
sagði, að hérlendis gagnrýndi
enginn neitt afviti nema eftil vill
— og varla það. Lokasetningin,
sem féll niður, varþessi: „Er ekki
Jón Viðar sá eini, sem þorir að
segja hugsinn?"
Höfundur er blaðamaður og hefur
meistaragráðu i fjölmiðlafræðum.
Lengi má sjálfsagt deila um
hversu æskilegt það er að
menntaskólaskáld, alþýðuskáld
og hagyrðingar gefi hugsmíðar
sínar út á prenti og beri fyrir al-
þjóð. Oft er þarna af vanefnum
lagt af stað og viðtökur eftir því.
Jafnan fer mest fyrir mennta-
skólaskáldunum á þessari
frumherjaslóð, enda menn á
þeim bæ mitt í eldsins æsku-
móð og sannfærðir um eigið
ágæti. Og söluharkan eftir því.
Hagyröingarnir og „alþýðuskáld-
in“ láta hins vegar yfirleitt fara
minna fyrir sér og
tilfallandi hvort
nokkuð birtist
skipulega á svart-
hvítu yfir ævina —
nema þá kannski í
Lesbókinni eða á
Ljóðatorgi blaðs
allra landsmanna
(sem Pétur
Blöndal sér um af
miklum snöfurmannleik, svo
sem hann á kyn til). Það var í
öllu falli ánægjuleg sending
sem HP fékk frá Braga hjá
Hörpuútgáfunni
fyrir skemmstu:
snotur Ijóðabók
með titlinum
Sólskin eftir Inga
Steinar Gunn-
laugsson. Sá er
fimmtugur skóla-
stjóri á Akranesi
og hefur þama
upp raust sína á
skáldaþingi í fyrsta sinn — en á
víst til snjallra hagyrðinga að
telja. Glöggvum okkur á einu
ijóðanna...
Þula
Konan áskjánum
kuöldgestur minn
þylur upp með blíðu brosi
boðslista sinn
oft finnst mérhann afarleiður
öskurklám og vopnaseiður
mérhún býður— mitt íhreiður
morðin krydduð ránum
konan áskjánum