Morgunblaðið - 09.05.2003, Blaðsíða 34
LISTIR
34 FÖSTUDAGUR 9. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
S
tórsöngvararnir tveir segjast báðir
hlakka mikið til að flytja Requiem
Verdis á sunnudaginn. Báðir hafa
flutt verkið erlendis – að vísu ekki
oft – en hvorugur hér heima.
Kristján segist lengi hafa gengið með það í
maganum að flytja umrædda Sálumessu á Ís-
landi, flensa kom í veg fyrir að hann gerði það
fyrir tveimur árum með Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands þannig að nú er hann spenntur.
Með tónleikunum á sunnudaginn er haldið
upp á það að tíunda starfsári Sinfóníuhljóm-
sveitar Norðurlands er að ljúka. Einsöngvarar
verða Björg Þórhallsdóttir sópran, Annamaria
Chiuri mezzósópran, Kristján Jóhannsson ten-
ór og Kristinn Sigmundsson bassi. Þrír kórar
syngja, Kór Akureyrarkirkju, Kór Langholts-
kirkju í Reykjavík og Kammerkór Norður-
lands og stjórnandi á þessum tónleikum er
Guðmundur Óli Gunnarsson, aðalhljómsveit-
arstjóri Sinfóníuhljómsveitar Norðurlands.
Tónleikarnir eru samvinnuverkefni Sinfón-
íuhljómsveitar Norðurlands og Kirkjulistaviku
í Akureyrarkirkju, sem hefst einmitt með há-
tíðartónleikunum á sunnudaginn.
Hef gert þetta vel …
„Ég hef flutt þessu messu nokkr-
um sinnum úti og mjög vel held ég
megi segja, bæði á Ítalíu og í Frakk-
landi en aldrei á Íslandi,“ segir Krist-
ján. „Garðar Cortes talaði mikið um
það, í 15 ár, að flytja Requiem á Ís-
landi, reyndar var hann búinn að tala
um það í 15 ár að fá mig í Íslensku óp-
eruna en það var aldrei hægt að koma
því við; ég veit ekki hvers vegna,“
segir Akureyringurinn.
Aldamótaárið flutti Sinfóníu-
hljómsveit Íslands svo verkið, undir
stjórn Ricos Saccanis. „Ég kom því á
og er stoltur af því, en fékk því miður
flensu þegar ég kom heim og lagðist í
rúmið. Þeir fluttu Requiem því án
mín,“ segir Kristján.
„Í kjölfar þess fóru þeir að tala um
þetta hér fyrir norðan og ég er óskap-
lega lukkulegur núna; held þetta
verði ofboðslega fallegt.“ Hann hefur
ekki heyrt sjálfur í Björgu Þórhalls-
dóttur, sópransöngkonu frá Akur-
eyri, en þeir Kristinn segjast ánægðir
með að hún skuli vera með. „Við von-
um að vel takist til hjá henni. Svo
kem ég með ítalska vinkonu mína,
Annamaria Chiuri mezzósópran, og
held ég taki ekki of stórt upp í mig
þegar ég segi að hún sé með þeim
allra bestu í heiminum í dag. Svo er
ég auðvitað ofsalega stoltur af að hafa
Kristin hérna. Hann er sá söngvari
íslenskur sem ég hef haft mest sam-
band við í gegnum tíðina; við erum
hálfgerðir þjáningarbræður, eig-
inlega þeir einu sem eru í „stóra“
bransanum úti. Við höfum allt of sjaldan sung-
ið saman, höfum verið með mismunandi verk-
efnaval en ég hef vissar vonir um það að í
framtíðinni getum við líka gert eitthvað snið-
ugt saman í Reykjavík.“
Kristján segir Sálumessu Verdis með falleg-
ustu tónlist sem skrifuð hefur verið. „Yndis-
legt verk. Sumir segja þetta bestu óperu Verd-
is; á Ítalíu er litið á þetta sem óperu og þetta er
eina Sálumessan sem er sungin sem slík.“
Nú þagnar hann og segir: „Þá geturðu snúið
þér að Kristni!“
Bassinn upplýsir að hann hafi fyrst sungið
umrætt verk 1988. „Það var ári eftir að ég tók
þátt í mikilli söngkeppni í Cardiff í Wales.
Hljómsveitarstjórinn sem stjórnaði mér þar
bað um mig í þetta árið eftir og ég sló til.“
Kristján: „Fyrirgefðu að ég gríp fram í
Kristinn, þá varstu enn að syngja sem baritón,
var það ekki?“
Kristinn: „Jú, jú ...“
Hér er auðvitað um bassahlutverk að ræða
og Kristján segir: „Þannig að þú getur ímynd-
að þér hvernig hann gerir það í dag!“
Kristinn: „Ég man að ég komst ekki að því
fyrr en rétt áður en ég mætti á staðinn að æf-
ingin byrjaði klukkan tvö og konsertinn klukk-
an sex!“
Þetta var í St David’s Hall, segir hann. Frá-
bæru konserthúsi í Cardiff. Hann segir alla
stóla hafa verið tekna úr salnum og fólk hafi
staðið. „Og þeir fremstu voru með olnbogana á
sviðsbrúninni ...“
Kristján: „Svona eins og á Bítlatónleikum!“
Kristinn: „Maður varð að passa sig á því að
stíga ekki á hendurnar á þeim.“
Hann segist hafa flutt verkið með mjög góð-
um söngvurum í Cardiff, það hafi verið gaman
og gengið mjög vel. Síðast söng hann í
Requiem Verdis í Köln fyrir tveimur árum.
„Þetta er óskaplega fallegt verk. Verdi eins og
hann er flottastur. En þó Kristján tali um
verkið sem óperu er þetta samt það stórt og
mikið að ég sæi það aldrei fyrir mér sem sviðs-
verk. Það eru til margar fallegar sálumessur;
ég held til dæmis mikið upp á messurnar eftir
Brahms, Fauré og fleiri – en Verdi stendur
upp úr.“
„Fyrirgefðu Kristinn, ef ég má vera blaða-
maður; þú og Akureyri; hvað hefurðu mikið
sungið hér? Er það ekki lítið?“ Það er Kristján
sem spyr.
Kristinn: „Ég hef komið hér við öðru hvoru
og sungið, ég hef sungið stóra tónleika hérna,
m.a. Vetrarferðina sem er nú með því stærsta
sem söngvari syngur, klukkutími og kortér
stanslaust, án hlés. Svo hef ég verið með tón-
leika, t.d. blandaða tónleika hér í Safn-
aðarheimilinu, en aldrei með svona stóru batt-
eríi.“
Kristján: „Og ekki með Kidda Konn!“
Kristinn: „Nei, ekki með Kidda Konn.“
Kristján: „Loksins!“
Og svo skella þeir uppúr.
Þeir eru spurðir aðeins nánar út í verkið
sem flytja skjal. „Þetta er yndisleg tónlist,“
segir Kristján. „Og verkið er öðruvísi en aðrar
Sálumessur því þarna er svo mikið af aríum.“
Hann syngur einsöng, sömuleiðis Kristinn,
Björg og Chiuri. Einnig syngja tveir saman,
þrír í einu og öll fjögur. „Við fáum því – eins og
Íslendingar segja – fleiri lög.“
Kristinn segir aðspurður Sálumessuna „al-
veg stórkostlegt verk; trúarlega innblásið
verk. Þetta er alveg eðal Verdi“.
Kristján: „Þetta er öðruvísi en aðrar Sálu-
messur; hér eru ofboðsleg átök; þrumur og
eldingar og himnarnar hrynja, opnast og
lokast á víxl. Raddir í sálumessum eru venju-
lega léttlýrískar en hér eru þetta allt hetju-
raddir; þungar og dökkar raddir.“
Helst að Stabat Mater eftir Rossini sé í
þessa veru, segja þeir félagar.
Kristinn: „Ég hlakka mikið til að fá að gera
þetta einu sinni enn og auðvitað að fá að
syngja þetta með Kristjáni. Ég er mjög
spenntur eftir að heyra í hljómsveitinni og ég
hef heldur aldrei unnið með Guðmundi Óla áð-
ur. Mér finnst bara synd að ekki sé hægt að
fara með þetta líka til Reykjavíkur.“
Kristján þykist hafa heyrt að það stæði jafn-
vel til og þá segir Kristinn: „Ég væri til í að
gera það endurgjaldslaust!“
Því þá það, spyr blaðamaður og hann svarar:
„Vegna þess að hluti af kaupinu sem ég fæ
borgað er ánægjan af því að syngja þetta verk!
Það er nú bara þannig; þetta má maður ekki
segja en ég geri það nú samt núna. Þegar við
söngvarar segjum svona og réttum þannig litla
putta þá er allur handleggurinn tekinn; og
þess vegna er staða okkar hér kannski akkúrat
sú sem hún er; við virðumst hafa of mikinn
áhuga á því sem við erum að gera.“
Þetta var viðhorfið lengi vel, en þeir segja
það reyndar hafa breyst nokkuð. En Kristinn
segir samt eina sögu:
„Ég man að fyrir mörgum árum, þegar ég
var að rembast við að starfa hérna heima sem
söngvari; ég var út um allt að syngja, yfir dánu
fólki og drukknu fólki og dauðadrukknu fólki!“
Hann hlær og rifjar upp setningu sem ein-
hvern tímann hefur verið látin flakka: Komust
fleiri að en vildu og lófatakið ætlaði aldrei að
hefjast! „Á þessum tíma sagði sem sagt við
mig maður: Kristinn, þú ert alltaf að syngja,
en hvað gerirðu?
Ég er söngvari.
Já, ég veit það – en hvað starfarðu?
Þessi spurning finnst mér lýsandi fyrir við-
horfið á Íslandi. Það er ekki litið á þetta sem
starf.“
Um þetta eru þeir sammála, en segja þó eins
og að framan greinir að viðhorfið hafi nokkuð
breyst hin síðari ár.
Þeir félagarnir hafa gaman af því að starfa
saman og síðast sungu þeir saman fyrir tveim-
ur árum, á Listahátíð. „Það var í tónlistarhöll-
inni í Reykjavík,“ segir Kristinn og glottir – á
við Laugardalshöllina.
Verdi
Giuseppe Verdi, eitt dáðasta tónskáld Ítala,
fæddist 9. október 1813 í Le Roncole, litlu
þorpi skammt suður af Cremona á Norður-
Ítalíu. Faðir hans rak þar litla krá og naut son-
urinn þess að geta leikið sér frjáls og áhyggju-
laus í fámenninu með jafnöldrum sínum. Hann
sótti kennslu hjá presti þorpsins og kynntist
þar organista staðarins sem skynjaði strax
áhuga drengsins á tónlist og fór að kenna hon-
um. Það er til marks um ótvíræða hæfileika
drengsins að hann var aðeins 10 ára gamall
þegar organistinn gerði hann að aðstoð-
armanni sínum og upp frá því lá ljóst fyrir
hver lífsstefna hans yrði. Ellefu ára gamall hóf
hann tónlistarnám í Busseto og tók þá að
semja sönglög kirkjulegs eðlis, en hugur hans
stóð alla tíð til óperunnar. Fyrsta ópera Verdis
sem tekin var til sýningar var „Oberto, Conte
di San Bonifacio“, frumflutt í Scala-óperunni í
Mílanó í nóvember 1839. Áratuginn eftir það
kom hver óperan eftir aðra frá honum sem all-
ar hlutu dágóðar viðtökur. Það var samt ekki
fyrr en í kring um 1850 og áratuginn sem í
hönd fór að hann „sló í gegn“ með óperunum
„Luisa Miller“ „Rigoletto“ „Il Trovatore“ „La
Traviata“ og fleiri má telja sem allar hafa hald-
ið nafni hans á loft nú í hálfa aðra öld og eiga
örugglega eftir að gera um ókominn tíma.
Verdi ólst upp við hina hefðbundnu ítölsku
óperugerð þar sem megin áherslan var lögð á
hlut söngvaranna en hlutverk hljómsveit-
arinnar var nánast eingöngu undir-
leikur. Fyrst framan af hélt Verdi
tryggð við þessa hefð en skóp smám
saman sitt eigið form uns hann náði
fullkomnum tökum á því í síðustu
tveimur óperum sínum.
Sálumessan
Af þeim fjölbreytilegu kaþólsku
messum, sem sungnar eru við hin
ýmsu tilefni, er sálumessan, „missa
pro defunctis“ eða Requiem, eins og
hún er oftast nefnd, ein af þeim mik-
ilvægustu. Hún er sungin í rómversk-
kaþólskum kirkjum á Allra sálna
messu (2. nóvember ár hvert) til
minningar um látna ástvini og dregur
nafn sitt af fyrsta orði fyrsta þáttar
messunnar „Requiem aeternam dona
eis, Domine“.
Megininnihald Sálumessunnar er
bæn fyrir hinum látnu og kemur það
fram í öllum þáttunum nema í Sanct-
us-kaflanum. Tveir aðalþættir kaþ-
ólsku hámessunnar, Gloría og Credo,
eru ekki notaðir en í þeirra stað er
sungið „Dies irae“ þar sem fjallað er
um hinn efsta dóm á hádramatískan
hátt.
„Dies irae“ er fyrirferðarmesti
texti messunnar, tekur næstum
helming alls textans og því venjulega
mest áberandi í tónverkum þeim sem
samin hafa verið um sálumessuna.
Hægt er að rekja tónsmíðar samdar
um þessa messu allt aftur til 14. aldar
en það eru seinni tíma tónskáld sem
hafa samið stórbrotnustu tónverkin,
ýmist að einhverju gefnu tilefni eða samkvæmt
beiðni. Nægir þar að nefna Gabriel Fauré sem
samdi sálumessu til minningar um föður sinn
nýlátinn og á hinn bóginn Mozart, sem samdi
sálumessu samkvæmt pöntun dularfulls
manns.
Tilurð Sálumessu Verdis var af dálítið öðr-
um toga.
Við fráfall ítalska tónskáldsins Gioacchino
Rossini 1868 vaknaði sú hugmynd að fá
fremstu tónskáld Ítalíu til að semja sameig-
inlega sálumessu og heiðra þannig minningu
þessa ástsæla tónskálds. Ætlunin var að hvert
tónskáld fyrir sig semdi einn þátt og að verkið
yrði flutt 13. nóvember 1869 í Bologna þegar
ár væri liðið frá andláti Rossinis. Verdi hófst
þegar handa og samdi þáttinn „Libera me“ í
þessa sameiginlegu sálumessu. Fljótlega fóru
að koma fram ýmsir annmarkar á því að af
þessum minningartónleikum gæti orðið, m.a.
vegna þess að enginn fékkst til að fjármagna
þá, hvorki einstaklingar né opinberir aðilar.
Þegar endanlega var fallið frá hugmyndinni
hættu tónskáldin við að semja sína þætti og
Verdi lagði „Libera me“-þáttinn til hliðar. Um
sama leyti barst honum boð um að semja óp-
eru í tilefni af opnun Suez-skurðarins svo
næstu mánuði vann hann að samningu óp-
erunnar „Aida“, sem frumflutt var í Kaíró 24.
desember 1871.
„Libera me“-þátturinn var Verdi stöðugt í
huga og hann sendi vini sínum raddskrána til
skoðunar. Vinurinn lauk miklu lofsorði á tón-
smíðina og hvatti Verdi í bréfi til að halda
áfram og fullgera sálumessu.
Rúmu ári seinna lést einn fremsti rithöf-
undur Ítala, Alessandro Manzoni, sem Verdi
dáði mjög. Andlát þessa manns, sem Verdi
hafði reyndar aðeins hitt einu sinni, fékk mikið
á hann og varð til þess að hann ákvað að full-
gera sálumessuna í minningu hans.
Tónleikarnir á Akureyri verða í Íþróttahöll-
inni og hefjast kl. 16 á sunnudaginn.
Sálumessa Guiseppe Verdis flutt á hátíðartónleikum á Akureyri á sunnudaginn
„Yndisleg
tónlist“
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Þrír einsöngvaranna og stjórnandinn fyrir æfingu í Safnaðarheimili Akureyrarkirkju í gær. Frá vinstri: Kristján
Jóhannsson, Kristinn Sigmundsson, Björg Þórhallsdóttir og Guðmundur Óli Gunnarsson.
skapti@mbl.is
Sálumessa Guiseppe Verdis er ein allra fallegasta tónlist
sem skrifuð hefur verið, segja bæði Kristján Jóhannsson
og Kristinn Sigmundsson sem flytja verkið ásamt fleirum
á Akureyri á sunnudaginn. Skapti Hallgrímsson kynnti
sér verkið og hitti þá félaga að máli fyrir æfingu
í Safnaðarheimili Akureyrarkirkju síðdegis gær.