Morgunblaðið - 10.07.2004, Page 26

26 LAUGARDAGUR 10. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
már en hávær hópur með
stuðning leiðarahöf-
undar Morgunblaðsins
berst fyrir einkavæð-
ingu grunnskóla. Ég
styð heimaskóla í hverfum borg-
arinnar og jafnræði milli nemenda.
Ég styð í verki: nýsköpun, fjöl-
breytni, aukið faglegt og fjárhags-
legt sjálfstæði skóla.
Einkavæðing?
Herferð fyrir einkareknum
barnaskólum byggist ekki á vand-
aðri greiningu. Hún er pólitísk
nauðhyggja: Einkarekstur hlýtur
að vera betri, við verðum að
styrkja hann með opinberu fé, jafn-
vel þótt dýrara reynist þegar upp
er staðið. Þetta er kjarninn í Morg-
unblaðsræðunni. Gagnrýni byggist
ekki á: Lélegum árangri í skólum
(þeir standa sig vel í alþjóðlegum
samanburði), hún byggist ekki á lé-
legum rekstri (skólastjórar sýna
rekstrarvitund sem er til fyr-
irmyndar); hún byggisr ekki á
óánægju notenda (80–90% foreldra
eru ánægðir með skóla); hún bygg-
ist ekki á mismunun (í Reykjavík
er svo mikið jafnræði milli skóla að
þykir til fyrirmyndar erlendis).
Hvert er vandamálið? Góður op-
inber rekstur samræmist ekki póli-
tískri hugmyndafræði hægri-
öfgasinna í menntamálum!
Miðjumoð?
Bylting hefur orðið frá því borg-
in tók við rekstri af ríkisvaldinu:
Einsetning, heitur matur, sam-
felldur vinnudagur skólabarna með
tengingu skóla og frístundaheimila.
Við höfum aukið faglegt og fjár-
hagslegt sjálfstæði skóla og viljum
sveigjanleika í stjórn og starfi sem
býður upp á nýsköpun, framfarir
og umbun. Undir merkjum „ein-
staklingsmiðaðs náms“, samstarfs
við grenndarsamfélag ásamt jafn-
rétti fatlaðra og ófatlaðra hefur
orðið hljóðlát bylting í skóla-
samfélaginu. Fossvogsskóli tekur
forystu í umhverfismálum, Hlíða-
skóli í listum, Rimaskóli í skák,
Austurbæjarskóli í nýbúafræðslu,
Breiðholtsskóli og Engjaskóli í
samstarfi við foreldra ... listinn er
jafn langur og skólarnir eru marg-
ir. Fræðsluráð tók upp verðlaun til
skapandi skólafólks (70 verkefni
tilnefnd í vetur), hefur tvívegis
verðlaunað framúrskarandi nem-
endur (tilnefnda af skólasamfélag-
inu); skipaðir hafa verið á annan
tug móðurskóla sem hafa forystu-
hlutverk og sérstöðu.
Hvar þarf sókn?
Fræðsluráð beinir sjónum að
þremur umbótaverkum: 1) Skipaði
starfshóp sem skilaði vandaðri
skýrslu um ,,bráðger börn“ og hlut
þeirra í skólakerfinu. Fjöldi nem-
enda ræður við meira krefjandi
verkefni en þeir fá. Hér er átaks
þörf og í það verður ráðist. 2) Ráðið
lét vinna ítarlega skýrslu þar sem
greindir eru margir þættir sem
varða skólastarf og þarf að losa um,
t.d. undan valdi ríkisvaldsins.
Borgin hefur óskað eftir viðræðum
við ráðuneyti um þessa þætti, t.d.
að grunnskólanemar taki enn fleiri
framhaldsskólaeiningar áður. 3)
Fræðsluráð lét vinna nokkur verk-
efni í vetur til að virkja þátttöku
forráðamanna í skólastarfi og
greiða götur með skilgreindum
rétti til upplýsinga og samstarfs.
Boðað er átak til að byggja upp
starfemi foreldraráða í samstarfi
við SAMFOK. Félagsauður for-
eldra í skólastarfi er örugg
fjárfesting sem skilar mest
bestum ávinningi á sem sty
tíma, og færir okkur það a
notenda sem skólum er ho
Frelsum skólana
Jú, við leggjum stórauki
,,einkaskóla“ og höfðum fy
ástæðu til að ætla að þeir g
ið sig eftir kostnaðarsamar
ir borgarinnar í fyrra. Þeir
fimm starfandi í borginni á
hugsjónaforsendum. Þeir h
mörgu leyti misst sérstöðu
bættum almennum skólum
er að því að bæta svo mikil
Stefán Jón Hafstein
skrifar um einkaskóla
’Jú, tónlistarskarnir í borginni e
stærsta einkask
kerfi landsins og
veita margir gæð
þjónustu.‘
Einkavæðing
barnaskóla?
Á
dögunum hittust ráð-
herrar EFTA-
ríkjanna, þ.e. Íslands,
Liechtenstein, Noregs
og Sviss, í Montreux í
Sviss. Á fundinum tók Halldór Ás-
grímsson, utanríkisráðherra, við
formennsku í EFTA fyrir Íslands
hönd. Ætlunin er að setja aukna frí-
verslun á oddinn næstu mánuði og
leitast við að ljúka sem flestum
þeirra samninga sem nú eru á
teikniborðinu og opna viðræður fyr-
ir nýjum samningum.
Auk reksturs EES-samningsins
hefur samstarf EFTA-ríkjanna í
seinni tíð einkum beinst að gerð frí-
verslunarsamninga. Áður en Ísland
gerðist aðili að EES-samningnum
var hagur okkar af EFTA-
samstarfinu fyrst og fremst sá að
tryggja samkeppnisstöðu Íslands
og markaði í þeim ríkjum Evrópu
þar sem við áttum mestra hags-
muna að gæta. Frá árinu 1992 hafa
á vegum EFTA verið gerðir frí-
verslunarsamningar við fjölda
ríkja. Þó gerð fríverslunarsamn-
inga við ríki utan EES-samstarfsins
eigi sér ekki langa sögu hafa þeir
opnað mikilvæga markaði fyrir ís-
lenskar afurðir. Þeir veita íslensk-
um útflytjendum tollfrjálsan að-
gang að mörkuðum og opna
möguleika á gagnkvæmum fjárfest-
ingum og þjónustuviðskiptum. Sér-
stakt einkenni samninganna er að
fríverslunin nær ávallt til sjávaraf-
urða, eins og í viðskiptum milli
EFTA-landanna, gagnstætt því
sem er t.d. í samningum Íslands við
Evrópusambandið. Þar var ein-
ungis samið um tollaívilnanir þann-
ig að ýmsar fisktegundir og sjáv-
arafurðir bera misháa tolla við
útflutning til sambandsins. Reynsl-
an hefur kennt okkur að innan
EFTA-samstarfsins höfum við átt
tiltölulega auðvelt með að beita
okkur í málum sem varða hagsmuni
okkar miklu, svo sem fríverslun
með fisk. Hefur það verið algert
grundvallaratriði í afstöðu íslenskra
stjórnvalda að tryggja ávallt frí-
verslun með fisk í samningum um
tollalækkanir.
Fjöldi fríverslunar-
samninga framundan
Ísland hefur lagt á það áherslu að
horft sé til tveggja meginþátta við
val á ríkjum sem leitað er eftir að
gera fríverslunarsamninga við.
Annars vegar sé horft til stefnu-
mörkunar Evrópusambandsins og
leitast við að skapa viðskiptalífinu
innan EFTA-samstarfsins sam-
bærileg kjör við þau sem samið er
um fyrir viðskiptaaðila innan Evr-
ópusambandsins. Þetta er mik-
ilvægt til þess að tryggja jafnvægi á
innri markaði EES þannig að fyr-
irtæki innan EES-EFTA ríkjanna
sjái sér ekki í hag í því að flytja
starfsemi sína frá EFTA-ríkjunum
vegna þess að innan ESB-svæðisins
byðust betri kjör og tollfríðindi.
Á hinn bóginn er ekki síður mikil-
vægt að líta til sérstakra viðskipta-
hagsmuna EFTA-ríkjanna sjálfra
sem oft eru frábrugðnir hags-
munum ESB-ríkja. Má þar nefna
samning við Kanada sem verið hef-
ur í burðarliðnum um allnokkurt
skeið. Evrópusambandið hefur ekki
náð að gera samning við Kanada
um tollfríðindi og fríverslun, en
EFTA-ríkin hafa náð að ljúka við-
ræðum um langflesta þætti fríversl-
unar, þrátt fyrir að dregist hafi að
slá smiðshöggið á verkið vegna
þátta sem eru mjög viðkvæmir fyrir
kanadíska hagsmuni. Vonast er til
þess að skriður komist á þau mál á
næstunni, en kosningar eru fyr-
irhugaðar í Kanada í lok þe
aðar.
Á ráðherrafundinum var
undirritaður fríverslunarsa
ingur EFTA-ríkjanna við L
og er sá samningur hluti af
markmiði að samræma viðs
kjör fyrirtækja EFTA-ríkj
þeim kjörum sem fyrirtæk
ESB njóta. Samningaviðræ
fóru fram með formennsku
og tókst að ljúka þeim á mj
skömmum tíma. Jafnframt
irritaður tvíhliða fjárfestin
ingur milli Íslands og Líban
iðnaðar- og viðskiptaráðun
ur unnið að og mun, ásamt
unarsamningnum, tryggja
stöðu fjárfesta og viðskipta
löndunum. Samningurinn v
anon tekur gildi 1. janúar 2
felur í sér fulla fríverslun m
arafurðir á næstu fjórum á
og krafa Íslands er ávallt. Þ
samningurinn í sér lækkun
iðnaðarvörur og reyktan la
um frá gildistöku, samkom
meðferð hugverkaréttinda
tvíhliða samningi var samið
tollalækkun landbúnaðarfu
svipuðum hætti og í öðrum
búnaðarsamningum okkar
Formennska Íslands í
og EES-samstarfi
Ísland tekur ekki einung
formennsku í EFTA almen
Formennska Ísland
Eftir Björn Inga Hrafnsson ’Öflugt net frívehagsmuni íslens
ist gleymast sá m
ur er viðskiptum
borð við þá sem
EFTA-ríkjunum, m
samninga við Me
VERÐMÆTASKÖPUN, VINNA
OG FRÍSTUNDIR
Miklar umræður fara nú fram ílöndum Evrópusambands-ins um að lengja vinnuvik-
una á ný eftir að hún hafði víða verið
stytt, ekki sízt til að leitast við að
draga úr atvinnuleysi. Í Morgun-
blaðinu undanfarna daga hefur verið
sagt frá tillögum bæði í Frakklandi
og Þýzkalandi um að lengja vinnuvik-
una á ný – til að draga úr atvinnu-
leysi. Rök þeirra sem vilja fara þá
leið er að stutt vinnuvika og mikil frí
hafi stuðlað að háum launakostnaði
fyrirtækja og þannig dregið máttinn
úr atvinnulífinu. Samanburður við
Bandaríkin, þar sem vinnuvikan er
mun lengri, er algengur; þannig kem-
ur fram í frétt Morgunblaðsins sl.
fimmtudag að Evrópumenn vinna að
jafnaði 10% færri stundir á viku en
Bandaríkjamenn, hins vegar eru
sumarleyfisdagar í Þýzkalandi að
jafnaði 30 á ári en 12 í Bandaríkjun-
um. „Við höfum skapað frístunda-
samfélag en Bandaríkjamenn at-
vinnusamfélag,“ er þar haft eftir
Klaus Zimmermann, yfirmanni rann-
sóknastofnunar efnahagsmála í Berl-
ín.
Hagvöxtur hefur verið mun meiri í
Bandaríkjunum en í ríkjum Evrópu-
sambandsins undanfarin ár og jafn-
framt hefur framleiðni vinnuaflsins
verið meiri; Bandaríkjamenn bæði
vinna lengur og afkasta meiru á
hverri vinnustund en Evrópumenn að
jafnaði. Þar við bætist að atvinnu-
þátttaka er meiri í Bandaríkjunum en
í Vestur-Evrópu. Bandaríkin náðu
forskoti á Evrópu hvað framleiðni
varðar strax um miðja síðustu öld en
á tímabilinu frá 1970 og fram undir
aldamót drógu Evrópuríkin stöðugt á
Bandaríkin vegna þess að vöxtur
framleiðni var þar hraðari. Það
breyttist á nýjan leik á tíunda ára-
tugnum og vöxtur framleiðni varð
meiri vestra, ekki sízt vegna þess að
Bandaríkjamenn gátu hagnýtt sér
nýja upplýsingatækni með skilvirkari
hætti en Evrópumenn. Og allan tím-
ann hefur landsframleiðsla á mann
verið mun meiri í Bandaríkjunum en
Evrópu. Það er samt ekki endilega
hægt að halda því fram að lífskjör séu
svo miklu betri í Bandaríkjunum en í
Evrópu; það er líka hægt að halda því
fram að Vestur-Evrópubúar hafi tek-
ið hluta verðmætaaukningarinnar
sem átt hefur sér stað út í fríi en
Bandaríkjamenn valið að fá pening-
inn í vasann. Sumum finnst það ekki
síðri lífsgæði að eiga frístundir til að
sinna fjölskyldu og áhugamálum en
að hafa hærri laun.
Vestur-Evrópuríkin eru hins vegar
í þeirri stöðu að samkeppni frá lönd-
um þar sem fólk gerir hvorki kröfu
um há laun né langan frítíma ógnar
fjárfestingum stórra fyrirtækja þar.
Í Morgunblaðinu í gær er sagt frá því
að starfsmenn verksmiðju Siemens í
Þýzkalandi tóku fremur á sig meiri
vinnu fyrir sömu laun en að missa
störfin sín til Ungverjalands. Nú get-
ur því verið að Vestur-Evrópa sé
komin að þeim mörkum að frítíminn
verði tæplega lengdur meira á kostn-
að vinnutímans nema til komi mun
meiri framleiðniaukning. Þá þarf líka
að draga úr alls konar hömlum á
sveigjanleika vinnumarkaðarins sem
hafa ekki sízt hrjáð lönd á borð við
Þýzkaland og Frakkland en þar er
fyrirtækjum t.d. gert mjög erfitt um
vik að fækka fólki ef þau lenda í erfið-
leikum og fyrir vikið eru fyrirtækin
líka treg að fjölga fólki þegar betur
gengur.
Vinnumarkaðurinn á Íslandi er að
sumu leyti mitt á milli annarra Vest-
ur-Evrópuríkja og Ameríku í þessum
efnum. Við vinnum einna lengstan
vinnudag í Vestur-Evrópu og at-
vinnuþátttaka er með því mesta sem
gerist en framleiðni er hér miklu
minni en í Bandaríkjunum. Við höfum
ekki enn náð því stigi að vera „frí-
stundaþjóðfélag“ fremur en „at-
vinnuþjóðfélag“. Æskilegast væri
auðvitað að við gætum lært nokkuð af
reynslu beggja – lengt frítímann eins
og gerzt hefur í Evrópu fram til þessa
og jafnframt aukið verulega fram-
leiðni vinnuaflsins eins og Banda-
ríkjamenn hafa gert.
UPPSVEIFLA Á AUSTURLANDI
Áhrifa hinna miklu framkvæmda áAusturlandi er farið að gæta
verulega. Í fyrradag voru teknar
fyrstu skóflustungur að álveri
Fjarðaáls í Reyðarfirði. Umsvif hafa
nú þegar stóraukizt á Austurlandi
vegna framkvæmdanna við Kára-
hnjúkavirkjun.
Fasteignaverð hefur hækkað veru-
lega, fjöldi íbúða og húsa er í bygg-
ingu. Fyrirsjáanlegt er að lagt verður
í margvíslegar framkvæmdir til þess
að tryggja þá þjónustu sem fjölmenn-
ara samfélag á Austfjörðum mun
þurfa á að halda. Augljóst er að mikil
bjartsýni ríkir meðal Austfirðinga.
Ekkert er ókeypis og þessar fram-
kvæmdir hafa kostað umtalsverðar
fórnir í náttúru landsins. Fyrirsjáan-
legt er að landsmenn ná seint sáttum
um hið hæfilega jafnvægi sem þarna
þarf að ríkja á milli.
En það er óneitanlega skemmtilegt
að fylgjast með því hvílík gjörbreyt-
ing hefur orðið á viðhorfi Austfirð-
inga til framtíðarinnar.
„Nú streymir unga fólkið á nýjan
leik heim á æskustöðvarnar. Nú fær
það tækifæri til að nýta menntun sína
á heimaslóðum,“ segir Guðmundur
Bjarnason, bæjarstjóri Fjarðabyggð-
ar.
Fyrir alla þá sem hafa fylgzt með
svartsýni Austfirðinga á undanförn-
um árum er alla vega ánægjulegt að
fylgjast með þeirri bjartsýni sem nú
ræður ríkjum á Austurlandi.
Jafnframt hljóta að vakna spurn-
ingar um hvernig hægt sé að ná
áþekkum árangri í þeim tveimur
landshlutum sem nú þurfa á auknum
krafti að halda við uppbyggingu at-
vinnulífs en það eru Norðurland
vestra og Vestfirðir.