Morgunblaðið - 17.07.2004, Blaðsíða 35

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JÚLÍ 2004 35
✝ Fríður Guð-mundsdóttir
fæddist á Núpi í
Fljótshlíð 4. júlí
1908. Hún lést á
hjúkrunarheimili
aldraðra í Víðinesi,
10. júlí síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru hjónin Guðrún
Pétursdóttir, f. í
Blöndholti í Kjós
1886, d. 1962, og
Guðmundur Er-
lendsson, bóndi og
hreppstjóri frá Hlíð-
arenda, f. 1883, d.
1969. Þau hjónin bjuggu allan
sinn búskap á Núpi í Fljótshlíð.
Bræður Fríðar voru Leifur Ingi
rakari, f. 1910, d. 1985, og Pétur,
bóndi á Núpi, f. 1912, d. 1997,
sem kvæntist 24. apríl 1945 Önnu
Guðjónsdóttur frá Litla-Kollabæ,
f. 1922. Þau áttu sjö börn, en eitt
er látið.
Fríður lauk prófi frá Gagn-
fræðaskólanum á Akureyri og
hóf síðan störf hjá móðursystur
sinni í Hattabúðinni Höddu og
lauk hún starfsævi sinni þar níu-
tíu og eins árs að aldri. Hafði hún
þá sjálf rekið versl-
unina síðustu fimm-
tán árin. Bjó hún
mestan hluta ævi
sinnar á Hverfis-
götu 35 í Reykjavík.
Fríður var stofn-
félagi Íþróttafélags
kvenna og vann af
mikilli atorku fyrir
það félag. Hún var í
stjórn þess frá árinu
1940 og formaður í
35 ár frá 1950 til
1985. Hún varð
heiðursfélagi félags-
ins árið 1987. Hún
var í ýmsum ráðum og nefndum á
vegum íþróttahreyfingarinnar og
var sæmd gullstjörnu ÍBR 1976
og síðar gullmerki ÍSÍ. Fríður
starfaði einnig mikið fyrir áfeng-
isvarnanefnd kvenna og var um
tíma formaður nefndarinnar.
Hún átti einnig sæti í fulltrúaráði
Sjálfstæðisfélagnna í Reykjavík
og hafði alla tíð mikinn áhuga á
stjórnmálum.
Útför Fríðar fer fram frá
Breiðabólstaðarkirkju í Fljótshlíð
í dag og hefst athöfnin klukkan
14.
Skein yfir landið sól á sumarvegi –
og silfurbláan Eyjafjallatind
gullrauðum loga glæsti seint á degi.
Við austur gnæfir sú hin mikla mynd
hátt yfir sveit og höfði björtu svalar
í himinblámans fagurtærri lind …
(Jónas Hallgrímsson.)
Hún líður seint úr minni stundin,
þegar Fríður Guðmundsdóttir flutti
kvæðið Gunnarshólma í allri sinni
lengd yfir frændgarði sínum með
stolti og öryggi á ættarmóti á Skóg-
um fyrir fimm árum, þá komin á tí-
ræðisaldur. Það var engu líkara en
þarna færi kona sem ætti að baki
langa ævi á leiksviði; það hefði mátt
heyra saumnál detta í pökkuðum
salnum seint á laugardagskvöldi,
svo jafnvel börnin þögnuðu og
lögðu við hlustir. Þannig var hún
Día frænka mín, einstök, og gerði
hlutina öðruvísi en aðrir.
Día eignaðist ekki mann og börn,
en hún eignaðist hvert bein í fjölda
barna, bróðurbörnum sínum á Núpi
í Fljótshlíð, börnum vina sinna og
ættingja. Jafnvel börnum sem litu
inn í Hattabúðina Höddu án nokk-
urra annarra tengsla, og fundu þar
inni vin til frambúðar. Hún hafði
lag á að gefa börnum þá tilfinningu
að þau væru hvert og eitt aðalvinur
hennar, án gruns um öll hin sem
áttu hana líka að stórvini.
Með lífi sínu lagði Día drjúgan
skerf til kvenfrelsis á Íslandi, ekki
með kröfugöngum eða hávaða,
heldur með fordæminu. Hún áork-
aði svo miklu sem var öðruvísi en
það sem mömmurnar og ömmurnar
gátu áorkað, bundnar yfir umönnun
barna og heimilis. Þannig opnaði
hún hugi yngri kynslóða fyrir nýj-
um möguleikum í krafti kvenna.
Lengi vel var Día í þjónustu
barnlausra móðursystra sinna í
Hattabúðinni Höddu við Laugaveg
og síðar Hverfisgötu 35, þeirra
Halldóru Pétursdóttur og Sigur-
laugar Rósinkrans og hugsaði um
þær alla tíð eins og væri hún dóttir
þeirra. En hún átti sér líka sjálf-
stætt líf þar fyrir utan. Día stofnaði
Íþróttafélag kvenna ásamt fleiri
konum og var formaður þess lengst
af. Undir merkjum þess var lengi
starfrækt leikfimi fyrir konur í
Miðbæjar- og Austurbæjarskólun-
um í Reykjavík. Í.K., eins og félagið
var kallað, byggði skíðaskála í
Skálafelli um miðja öldina, og var
hún vakin og sofin yfir rekstri hans
fram á áttræðisaldur. Þaðan eiga
margir af vinum hennar og ætt-
ingjum ljúfar minningar. Mér eru
ógleymanlegir páskadagarnir sem
ég dvaldi „uppi í Skála“ á tíunda ári
með Díu í hópi ungmenna og Í.K.
kvenna. Eina nóttina snjóaði svo
mikið að það fennti fyrir opið á
skorsteininum, en Día hafði alltaf
andvara á sér og kom í veg fyrir að
illa færi fyrir fullum skála af fólki.
Yngri kynslóðin man best eftir
Díu í Hattabúðinni á Hverfisgöt-
unni, og man hversu gaman var að
koma til hennar og fá mjólk og
pönnsu í skonsunni á bakvið, þar
sem veggirnir voru þaktir póstkort-
um og myndum af ættingjum og
vinum frá öllum heimshornum. Ég
geymi í hjarta mér sem sögulegt
augnablik, þegar ég keypti af henni
hatt á níræðisafmæli hennar sem
bar upp á laugardag. Búðina hafði
hún opna fram yfir hádegi, en
mætti síðan í afmælisveisluna sína
á efri hæðinni sem Anna Guðjóns-
dóttir, mágkona hennar, og
bræðradæturnar frá Núpi höfðu
búið henni með svo miklum mynd-
arbrag. Þótt Día hafi ekki alið börn,
þá voru börnin á Núpi jafnt hennar
sem Péturs og Önnu, og Hverfis-
gatan ættarsetrið eftir að flutt var í
bæinn. Áttu þær mágkonur aðdá-
unarverða sambúð síðustu árin á
Hverfisgötunni og hefur Núpsfjöl-
skyldan vakað yfir velferð Díu allt
til hennar síðasta andartaks. Fyrir
mína hönd og minna þakka ég Díu
frænku samfylgdina, og líka Í.K.
konunni Fríði Guðmundsdóttur.
Ragnheiður J. Jónsdóttir.
Kæra frænka, þá er komið að
kveðjustund frá þessari veröld og
tími með þínu fólki á nýjum slóðum
tekur við.
Mig langar til að þakka fyrir það
að hafa fengið að kynnast þinni
skemmtilegu persónu í gegnum tíð-
ina. Fyrstu kynni mín af þér voru í
Fljótshlíðinni á 7. áratug síðustu
aldar þegar við í fjölskyldunni Ak-
urgerði 34 lögðum leið okkar í
Fljótshlíðina á æskuslóðir afa míns,
Gunnars Erlendssonar að Hlíðar-
enda. Oftast var tjaldað ofan við
bæinn og heilsað upp á bróður afa,
Helga og konu hans, en þar hittust
þeir bræður og faðir þinn Guð-
mundur sem bjó þá á Núpi í Fljóts-
hlíð ásamt Pétri syni sínum, frú
Önnu Guðjónsdóttur og þeirra
stóru fjölskyldu.
Það sem var svo minnisstætt við
þessar heimsóknir var söngur
þeirra bræðra sem ómaði langt
fram á nótt en þetta var á þeim
tíma þegar ættjarðarlögin voru í
hávegum höfð. Oftar en ekki lá leið-
in síðan að Núpi á sunnudeginum
þar sem okkur var tekið með kost-
um og kynjum af heimilisfólki og
ósjaldan varst þú þar líka í heim-
sókn.
Seinna þegar mesti unglingafans-
inn var á manni leitaði ég til þín til
þess að fá leigðan ÍK-skálann í
Skálafelli fyrir vetrarferðir en
þennan skála hafðir þú og stelp-
urnar byggt upp af mikilli eljusemi
og dugnaði. Ekki fengum við fé-
lagarnir að greiða háa leigu. Við
tókum að okkur viðhald á einhverju
sem hafði bilað eða farið úrskeiðis
og lofuðum reglusemi og góðri um-
gengni. Þetta voru skemmtilegar
ferðir og gerðu okkur að betri
manneskjum að ég held. Oft hitti ég
þig í Hattabúðinni Höddu vegna
þessara mála og var alltaf jafn
gaman að koma til þín á Hverf-
isgötuna.
Eitt var það í fari þínu sem var
sérstaklega ánægjulegt að fylgjast
með en það var þín óbilandi trú á
æsku landsins og ræktarsemi þín
við þitt góða íþróttafélag, Íþrótta-
félag kvenna – ÍK. Þar held ég að
þú hafir verið formaður í 50 ár og
ég efa að nokkur manneskja hafi
eytt jafn miklum starfskröftum fyr-
ir félag sitt svo lengi og alltaf af
sama eldmóði.
Þar sem ég er að tala um eldmóð
þá átti bindindishreyfingin mikinn
stuðning í þér og þú lagðir gífur-
lega mikið upp úr reglusemi á allan
hátt. Einnig voru einarðar stjórn-
málaskoðanir þínar mjög skemmti-
legar því þú varst mikil sjálfstæð-
ismanneskja alla tíð en ekki einhver
jákona sem heyrðist ekki í ef henni
mislíkaði við forystuna á hverjum
tíma.
Nú þegar komið er að kveðju-
stund vil ég og fjölskyldan mín úr
Akurgerðinu þakka þér fyrir alveg
einstaklega góða og skemmtilega
viðkynningu. Að lokum vil ég geta
þess hversu hreykin við vorum og
allir þeir sem voru á ættarmótinu
að Skógum, sumarið 2000 þegar þú,
rúmlega 90 ára, fluttir okkur
ógleymanlega ljóðið Gunnarshólma.
Það var stórkostlega gert og allir
niðjar Hlíðarendaættarinnar voru
mjög stoltir af uppruna sínum, svo
var þér fyrir að þakka.
Megi þú, kæra frænka, hvíla í
friði.
Minningin um elskulega konu lif-
ir.
Gunnar Jónasson.
Við fráfall Fríðar er markverðum
kafla í íslenskri kvennasögu lokið.
Fríður var eldhugi sem vann
heilshugar að hugsjónum sínum um
jafnrétti, réttlæti og náungakær-
leika í fegurri heimi. Með þessar
hugsjónir að leiðarljósi vann hún
ötullega að eflingu Íþróttafélags
kvenna (ÍK) allt frá stofnun þess
árið 1934, sérstaklega var það
henni mikilvægt að starfsemin
kæmi börnum og unglingum til
góða. Henni var tíðrætt um uppeld-
ishlutverk íþróttafélaga og þá
ábyrgð sem þau bæru, það að vera
heilbrigðar fyrirmyndir. Fríður var
trú þeim tilgangi félagsins að stuðla
að aukinni íþróttaiðkun kvenna á
öllum aldri. Bindindismál voru
henni mjög hugleikin. ÍK var í
áfengisvarnarnefnd kvenna og í
landsambandi gegn áfengisbölinu.
Fríður tók þátt í hinum ýmsum vel-
gjörðarstörfum og þá sérstaklega
tengdum þeim sem höfðu lent ut-
angarðs í þjóðfélaginu.
Þegar ÍK-félagar hittast er ávallt
minnst á Fríði en hún hafði mót-
andi áhrif á samferðamenn sína
með jákvæðri lífsýn sinni. Oft urð-
um við félagskonur vel varar við að
nafnið Fríður var lykill sem opnaði
margar dyr. Leikfimi og skíðaiðkun
voru veigamestar innan ÍK. Það
voru uppáhalds iþróttagreinar
Fríðar sem hún stundaði langt
fram eftir aldri.
Skíðaskálinn Laugarból í Skála-
felli var byggður af ÍK-konum árið
1938 og var miðstöð félagsmanna
bæði sumar sem vetur. Seinni árin
var hann notaður mest á veturna,
þar fór Fríður fremst í flokki og tók
vel á móti öllum með heitu kakói
sem henni var einni lagið að gera á
köldum vetrardögum.
Fríður sá um að leigja skálann út
og þegar náð var í lykillinn spjallaði
hún við viðkomandi og með
heillandi viðmóti sínu var hún fljót
að kynnast þeim sem hún treysti
fyrir skálanum og gaf þeim nokkur
heilræði í veganestið. Oftast voru
það ungmenni sem leigðu skálann
sem héldu áfram að heimsækja
Fríði og undir styrkri leiðsögn
hennar byrjuðu að taka þátt í starfi
ÍK. Í mörgum tilfellum voru þetta
fyrstu skref ungra kvenna í fé-
lagsstörfum því má segja að ÍK hafi
verið visst tækifæri og uppeldis-
miðstöð kvenna sem síðar tóku að
sér önnur ábyrgðarstörf í íslensku
samfélagi.
Það eru margar minningar sem
ylja okkur um hjartaræturnar núna
þegar við kveðjum ÍK-frömuðinn,
og viss söknuður frá þeim tíma þeg-
ar við komum við á kaffistofunni í
hattabúðinni Höddu en þaðan
stýrði hún ÍK lengst af.
Þar áttum við ógleymanlegar
stundir sem vart finnast í dag. Þar
mættist þverskurður af þjóðfélag-
inu í kaffi og pönnukökur, oft voru
fjörugar umræður um hin ýmsu
þjóðþrifamál. Litla kaffistofan
minnti því oft á þingheim þar sem
tekist var á um málefnin og allir
fengu að njóta sín.
Þökkum samfylgdina, Fríður.
Fyrir hönd Íþróttafélags kvenna,
Guðbjörg Pétursdóttir,
Anna Margrét Jóhannesdóttir.
Í hvert skipti sem ég á leið
framhjá rauða timburhúsinu að
Hverfisgötu 35 hlýnar mér um
hjartaræturnar og ég brosi með
sjálfri mér. Húsið og fólkið sem þar
bjó hefur tengst fjölskyldu minni
órjúfanlegum vináttuböndum í
marga áratugi. Föðursystir mín
Sigga, sem ung fór til London, á
þriðja áratugi síðustu aldar að læra
hjúkrun, eignaðist þar góða vin-
konu, hana Dóru sem var þar í
námi í hattasaumi. Ekki var al-
gengt á þeim tíma að ungar konur
tækju sig upp og flyttu búferlum til
þess eins að mennta sig, hitt var
miklu algengara að þær giftu sig og
sinntu börnum og búi. En þetta
voru framsýnar og kjarkmiklar
konur sem báðar urðu framarlega á
sínu sviði. Dóra stofnaði hattaversl-
un á Hverfisgötunni í húsi systur
sinnar Sigurlaugar.
Þegar foreldrar mínir fluttu til
Reykjavíkur um miðja síðustu öld
var erfitt að fá íbúðir í höfuðstaðn-
um, en vegna vináttu Siggu frænku
og Dóru voru þau svo heppin að fá
leigt á Hverfisgötunni í lítilli bak-
íbúð við hliðina á hattabúðinni.
Día systurdóttir Dóru hóf
snemma störf í hattabúðinni. Hún
vann þar og bjó í sama húsi í yfir 70
ár og varð strax uppáhaldsvinkona
fjölskyldunnar í bakíbúðinni. Tvö
eldri systkini mín fæddust meðan
fjölskyldan bjó í þessu húsi og satt
best að segja var ekki hægt að
hugsa sér betri nágranna en hina
barngóðu Díu. Öll börn hændust að
henni enda vildi hún allt fyrir þau
gera. Hún var alltaf í góðu skapi og
hafði ótrúlegan húmor fyrir uppá-
tækjum þeirra og tilsvörum. Þær
Dóra fylgdust glaðar með syst-
kinum mínum út um gluggann á
Hverfisgötunni meðan þær saum-
uðu og gerðu við hatta og hentu til
þeirra tvinnakeflum eftir því sem
þau tæmdust.
Þegar ég fæddist var fjölskyldan
flutt í Miðtún og þegar ég var skírð
varð Día guðmóðir mín. Vináttan
hélst og Día kom oft að heimsækja
okkur. Það ríkti alltaf gleði þegar
við hittumst. Ef hún kom í heim-
sókn leið ekki á löngu þangað til
hún dró upp úr veski sínu gotterí
og annað góðgæti handa okkur
börnunum, svo sat hún með okkur
kvöldstund, horfði á sjónvarpið,
spjallaði og dottaði þess á milli, allt
saman mjög afslappað. Stundum
báðum við hana að fara í splitt því
hún var svo liðug og okkur fannst
svo sniðugt að svona virðuleg hatta-
dama kæmist í splitt, en Día var
alla ævi mikil íþróttakona, stundaði
bæði leikfimi og skíði. Skemmtileg-
ast fannst mér að heimsækja hana í
hattabúðina. Ég fékk að máta alla
hattana og samstundis varð ég
ótrúlega glæsileg prinsessa eða
hefðarfrú.
Inn af hattabúðinni á bak við
þungt flauelistjald var svo annar
heimur, kaffistofan. Þar safnaðist
saman hið ólíklegasta fólk bæði
venjulegt og allskyns furðufuglar.
Día hafði pláss fyrir alla og öllum
leið vel með henni. Ég held að ég
hafi varla komið inn fyrir tjaldið
öðru vísi en einhver væri í heim-
sókn að fá sér kaffi og pönnukökur
eða gotterí hjá Díu. Þá var gaman
að vera eins og fluga á vegg og
hlusta á alls konar skemmtilegar
sögur.
Eftir að strákarnir mínir, Skúli
og Egill, fæddust höfðu þeir ekki
síður gaman af því að heimsækja
Díu í hattabúðina. Það var svo gam-
an að fylgjast með þeim spjalla við
Díu. Þeir einlægir og stóreygir og
hún grallaraleg fitjaði svolítið upp á
nefið og deplaði augunum fast aftur
ef henni fannst þeir segja eitthvað
sniðugt. Ég man þegar hún datt
einu sinni í neðstu tröppunni í hús-
inu og fótbrotnaði að Egill sagði við
hana: ,,Ég er svo feginn Día að þú
dast bara úr einni tröppu en rúll-
aðir ekki niður allar tröppurnar úr
risinu því þá værirðu öll brotin“ og
Día hló svo mikið og sagðist vera
svo þakklát að eiga vin sem hugsaði
svona fallega til sín.
Þannig munum við Díu, alltaf
glaða og gefandi okkur endalaust af
hlýju sinni og kímni. Fyrir það
verðum við fjölskyldan öll ævinlega
þakklát.
Sigríður Bachmann.
Það er margs að minnast um Díu
frænku þó svo að kynni okkar
stæðu einungis frá því hún var hálf-
áttræð. Frásögurnar voru margar
enda hafði hún farið víða á sinni
ævi. Heimsóknirnar voru tíðar í
hattabúðina Höddu á Hverfisgötu
enda líkari umferðarmiðstöð, þar
sem manni fannst gestir og gang-
andi vera aðalatriðið en afgreiðsla í
búðinni algjört aukaatriði. Þarna
talaði maður að vild en var svo
sussaður niður ef kúnni kom inn.
Þá þögnuðu allir og við fylgdumst
með kænskunni í Díu selja alla
þessa dýrindishatta sem komu
beint úr hátískunni. Día kunni sitt
fag mjög vel og reyndi því að moka
öllu út sem á hausinn fór. Día var
ávallt hnarreist og sýndi af sér góð-
an þokka enda í fínu formi. Á átt-
ræðisaldri munaði hana ekki um að
skella sér í splitt, bara svona til að
kenna okkur ungu stelpunum
hvernig fara ætti að hlutunum.
Kom þá áralöng leikfimisiðkun
hennar til góða. Día var ötull stuðn-
ingsmaður íþrótta og fannst dásam-
legt að heyra að fólk stundaði ein-
hverja hreyfingu. Þegar myndir
birtust af ættingjunum á íþróttasíð-
unum voru þær klipptar út og
hengdar upp á töflu í búðinni. Hún
var stolt af sínu afreksfólki. Día var
bindindismanneskja enda benti hún
á að íþróttir og áfengi færu ekki
saman.
Día var alltaf vel til höfð og pass-
aði sig á að setja alltaf upp hatt
þegar farið var út fyrir hússins dyr.
Svo gætti hún þess að veskið væri
undir handleggnum og haldið þétt
að líkamanum eins og hefðarkonu
sæmir. Día sótti svo oft eitthvað
sniðugt úr veskinu, stakk hendinni í
vasann hjá manni og gerði margan
þannig nokkru ríkari. Allir áttuðu
sig á gjafmildinni og meira að segja
ókunnugir menn af götunni. Menn
komu snauðir inn en fóru fjáðir út
hvort sem það var af mola, pönnsu
eða pínku aur. Día gat ekki neitað
fólki þó svo hún væri ekki fjáð af
þeim grænu. Hún var hlý mann-
eskja sem vildi öllum vel og gat fyr-
ir engan mun talað illa um fólk.
Fólk var bara ekki vont. Hún tók
vel á móti öllum enda vinamörg og
lögðu margir leið sína til hennar.
Minning hennar lifir.
Anna Kristjánsdóttir.
FRÍÐUR
GUÐMUNDSDÓTTIR
Minningarkort
Hjartaverndar
535 1825
Gíró- og greiðslukortaþjónusta