Fréttablaðið - 31.10.2005, Blaðsíða 12

31. október 2005 MÁNUDAGUR12
fréttir og fróðleikur
Nú vill hann
selja okkur
ameríska
bíla
ÁSTÞÓR MAGNÚSSON SNÝR AFTUR
GEFUR UPP „TRAUSTA
SAMSTARFSAÐILA“
SEM KANNAST EKKERT
VIÐ BÍLASÖLUNA
DV2x15 30.10.2005 20:19 Page 1
Heimild: Landlæknisembættið
SVONA ERUM VIÐ
Fjöldi þeirra sem greindust með lifrarbólgu C á árunum 1999 til 2004
Íslensk stjórnvöld hafa verið gagnrýnd
fyrir það hversu lítið þau láta af hendi
rakna til þróunar-
aðstoðar. Við
höfum þó verið að
auka framlög okkar
til þessara mála
jafnt og þétt á und-
anförnum árum,
að sögn Sighvats
Björgvinssonar,
forstjóra Þróunar-
samvinnustofnunar
Íslands.
Hversu hátt
hlutfall af lands-
framleiðslu erum við að greiða til
þróunaraðstoðar?
Þetta hlutfall var 0,19 prósent í fyrra
en verður líklega 0,22 prósent á þessu
ári. Markmiðið er að við náum 0,35
prósenta hlutfalli eigi síðar en árið
2009.
Hver eru helstu verkefni okkar á
þessu sviði?
Til skamms tíma lögðum við megin-
áherslu á aðstoð á sviði fiskveiða en
á síðari árum höfum við lagt meiri
áherslu á fræðslumál, sérstaklega
fullorðinsfræðslu, heilbrigðismál og
aðstoð við nýtingu jarðhita. Verkefnin
hafa flest verið í Afríku en eins höfum
við verið að vinna að verkefnum á Srí
Lanka og í Níkaragva.
SPURT & SVARAÐ
ÞRÓUNARAÐSTOÐ
Í umræðum um hvort Ís-
land eigi að sækja um aðild
að öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna er gjarnan spurt
hvort svo smá þjóð hafi þar
eitthvað að segja. Baldur
Þórhallsson stjórnmála-
fræðingur segir það vera
undir okkur sjálfum komið.
Það er óumdeilt að þau ríki sem
mest láta til sín taka á alþjóðavett-
vangi eru þau sem hafa stærstu
efnahagskerfin, mestan herstyrk-
inn og víðáttumestu landsvæðin,
það liggur í hlutarins eðli. Það
þýðir hins vegar ekki að smærri
ríki geti ekki haft áhrif innan
alþjóðastofnana á borð við Sam-
einuðu þjóðirnar. Sum hafa raunar
gert það með góðum árangri eins
og Norðurlöndin eru dæmi um.
Baldur Þórhallsson, dósent í
stjórnmálafræði við Háskóla Ís-
lands, flytur í dag erindi á ráðstefnu
í Peking í Kína þar sem því er hald-
ið fram að ríki, stór sem smá, geti
valið sér stærð í alþjóðakerfinu þar
sem stærðin byggist meðal annars
á vali, viðhorfum og sýn stjórn-
málamanna og almennings.
Íslendingar sækja í sig veðrið
Pólitísk stærð ríkja er sá mæli-
kvarði sem oftast er litið til þegar
áhrif þeirra eru metin, undir hana
flokkast til dæmis hernaðarstyrk-
ur og stærð stjórnsýslunnar. „Við
erum háð Bandaríkjunum um
varnir,“ segir Baldur en bendir
aftur á móti á að stjórnsýslan hafi
eflst á Íslandi síðasta áratuginn,
ekki síst utanríkisþjónustan. Þetta
eykur verulega möguleika okkar
á að hafa áhrif. Þangað til fyrir
um það bil tíu árum vorum við
að miklu leyti óvirkir gerendur í
alþjóðakerfinu, Íslensk stjórnvöld
eru að taka miklu virkari þátt í
alþjóðastofnunum í dag en áður.“
Að mati Baldurs skipta hins
vegar viðhorf og sjálfsmynd
einnig talsverðu máli, bæði við-
horf innlendra stjórnmálamanna
og almennings svo og hvernig
litið er á viðkomandi ríki innan
alþjóðakerfisins. „Í Svíþjóð og á
Norðurlöndunum almennt, nema
þá kannski á Íslandi, hafa stjórn-
málamenn frá lokum síðari heims-
styrjaldar alltaf haft það að mark-
miði að hafa áhrif á alþjóðakerfið
og telja sig hafa getu til þess. Á
erlendum vettvangi, til dæmis
innan Sameinuðu þjóðanna,
er ætlast til þess að Danmörk,
Noregur og Svíþjóð leggi veru-
lega af mörkum til þróunarmála
og friðargæslu. Í Sviss, sem er að
mörgu leyti svipað ríki, er skynj-
unin allt önnur. Þar ætla stjórn-
málamenn sér ekki stóra hluti
á alþjóðavettvangi enda er ekki
búist við því að Svisslendingar
láti mikið til sín taka á því sviði.“
Ríki geta markað sér stærð
Af þessu má ráða að áhugi
íslenskra stjórnvalda til að láta
til sín taka á alþjóðavettvangi, til
dæmis innan öryggisráðs Samein-
uðu þjóðanna, ætti að geta skil-
að sér í kröftugu og sjálfstæðu
starfi á því sviði. „Já, í rauninni,“
segir Baldur. „Þessa stundina
takast á tvö sjónarmið um íslensk
utanríkismál. Annars vegar er
þetta hefðbundna sjónarmið, að
Íslendingar eigi bara að einblína á
innviði íslensks samfélags og ein-
beita sér aðeins að þeim utanríkis-
samskiptum sem við græðum
beint á, helst í beinhörðum pening-
um. Hins vegar er það sjónarmið
að við höfum meira fram að færa
og við eigum að taka virkan þátt
í alþjóðakerfinu og alþjóðastofn-
unum. Þá hafa menn trú á því að
við sem lítið ríki getum haft áhrif.
Þannig segja margir sem svo að
við séum svo smá og enginn hlusti
á okkur og því sé enginn tilgangur
með að við förum þarna inn. Þetta
er mismunandi sýn á alþjóðakerf-
ið sem og á getu lítils ríkis.“
Baldur viðurkennir að eftir
sem áður takmarkist áhrif ríkja í
alþjóðakerfinu af efnahagi, hern-
aðarmætti og slíku, að öflugustu
gerendurnir muni ávallt verða
ríkustu og sterkustu ríkin. „Það
þýðir hins vegar ekki að hin séu
áhrifalaus eða geti ekki haft til-
burði til að hafa áhrif á tiltekna
málaflokka. Þá kemur í rauninni
til hver er vilji stjórnmálamann-
anna í þessum löndum, hvernig
líta þeir á getu ríkisins og alþjóða-
kerfisins. Innan tiltekinna marka
geta menn afmarkað sína stærð í
alþjóðakerfinu.“
Í þessu ljósi bendir Baldur á að
aukin þátttaka Íslendinga í alþjóða-
kerfinu − eða útþensla utanríkis-
þjónustunnar, eins og oft er sagt −
ætti að skila sér. „Menn hafa ekki
áhrif nema að þeir reyni að hafa
áhrif. Margir stjórnmálamenn trúa
því nú að Ísland hafi eitthvað fram
að færa og hafi getu til að ýta við
málum í alþjóðastofnunum.“ Hvort
þau góðu áform skili sér svo í öfl-
ugu starfi verður tíminn hins vegar
að leiða í ljós.
FRÉTTAVIÐTAL
SVEINN GUÐMARSSON
sveinng@frettabladid.is
Stærð ríkja liggur í sjálfsmatinu
BALDUR ÞÓRHALLSSON „Menn hafa ekki áhrif nema að þeir reyni að hafa áhrif. Margir
stjórnmálamenn trúa því nú að Ísland hafi eitthvað fram að færa og hafi getu til að ýta við
málum í alþjóðastofnunum.“ HEIÐA
ÖRYGGISRÁÐIÐ Íslendingar hyggjast næla sér í sæti í ráðinu en óvíst er hvort við höfum burði til að láta til okkar taka vegna smæðarinnar.
Baldur telur að trú íslenskra stjórnmálamanna geti haft mikið að segja hvernig tekst til.
Rætt hefur verið um aðsilnað ríkis og kirkju
upp á síðkastið. Vinstri grænir ályktuðu meðal
annars á nýafstöðnum landsfundi að beita sér
fyrir afnámi stjórnarskrárákvæðis um samband
þessara tveggja fyrirbæra. Vinstri grænir telja að
það sé eðlilegt enda þróist Ísland óðfluga í átt
til fjölmenningarlegs samfélags og því sé ekki
réttlætanlegt að ríkið skuli bundið kirkjunni í
stjórnarskrá.
Hvað segir stjórnarskráin?
í 62. grein stjórnarskrár íslenska lýðveldis-
ins segir að hin evangelíska lúterska kirkja skuli
vera þjóðkirkja á Íslandi og skuli ríkisvaldið
þess vegna styðja hana og vernda. Það er þetta
stjórnarskrárverndaða fjárhagslega samband
ríkisins og kirkjunnar sem vefst fyrir mönnum.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson benti nýverið á
í grein sem hann birti að ríkisafskipti gætu verið
kirkjunni til trafala, trúarlíf sé því blómlegra eftir
því sem minni opinber afskipti séu af því.
Ekki trúfrelsi?
Það eru fleiri rök sem hægt er að telja til. Þannig
hefur verið bent á að ekki sé hægt að segja
að hér ríki fullkomið trúfrelsi fyrr en aðskilnaði
hafi verið hrint í framkvæmd. Það sé ekki rétt
að ríkið geri upp á milli safnaða og trúarbragða
með þeim hætti sem nú er stjórnarskrárbund-
inn. Þarna mætast vinstrisinnar og frjálshyggju-
menn í skoðunum sínum um ríki og kirkju.
Hvernig er stjórnarskrá breytt?
Að breyta stjórnarskrá er ekki eins og að setja
venjulegar lagabreytingar. Stjórnarskrárbreyt-
ingar þarf að samþykkja á einu þingi, þvínæst
þurfa þær að hljóta blessun næsta þings með
þingkosningum í millitíðinni, enda er stjórn-
arskráin ein af forsendum lýðræðis. Þannig er
reynt að tryggja að ekki slæðist inn óvandaðar
breytingar.
FBL GREINING: RÍKIÐ OG KIRKJAN
Ekki fullkomið trúfrelsi hér?
Náum oftast
árangri
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
84
87
78
68
38
62
SIGHVATUR
BJÖRGVINSSON
Forstjóri Þróunar-
samvinnustofnunar
Íslands.