Fréttablaðið - 31.10.2005, Blaðsíða 16

31. október 2005 MÁNUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI:
550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
„Við þurfum byltingu“, sagði
Katrín Anna Guðmundsdóttir í
ræðu á hinum glæsilega kvenna-
baráttufundi fyrir viku sem löggan
lét því miður halda á Hallærisplan-
inu – sem er eins og láta Rolling
Stones spila í Akóges-salnum.
Sjálfur missti ég af viðburðinum
en var hins vegar vitni að baráttu-
fundinum á Lækjartorgi á kvenna-
verkfallsdeginum 1975. Því bar-
áttufundur var þetta – einn fárra í
Íslandssögunni. Oftast verður fólk
hálf kollhúfulegt á svona samkom-
um, að minnsta kosti þegar þær
eru haldnar úti undir beru lofti;
það hímir og tvístígur og gapir og
gónir og eins og það viti ekki alveg
hvað það eigi af sér að gera en
langi heim.
En því var ekki að heilsa á
fundinum á Lækjartorgi fyrir
þrjátíu árum. Eins og sagt er: eitt-
hvað lá í loftinu. Þótt maður væri
bara sautján ára fávís drengur þá
skynjaði maður að nákvæmlega
á þessari stundu var vindáttin að
snúast. Samstaðan var svo mátt-
ug, söngurinn svo skær. Nú átti
ekki eitthvað að fara að gerast
– nú var það að gerast. Í minn-
ingunni finnst mér eins og þarna
hafi verið komnar saman allar
konur Reykjavíkur og nágrennis,
og maður skynjaði hvernig þær
fundu hver aðra og mynduðu afl,
sem var í senn mjög beinskeytt og
mjög glaðvært. Hvert andlit lýsti
af hugljómun. Í öllum hugskotum
virtist hafa fæðst hugmynd um að
til væri annað líf.
Þetta var annað líf, annað þjóð-
félag. Leikskólar þóttu vera neyðar-
brauð fyrir konur sem ekki ættu
kost á samvistum við börn sín allan
daginn og þeirri stefnu var fylgt í
reynd af Reykjavíkurborg alveg
fram á tíunda áratuginn þegar R-
listinn tók við: meira að segja var
reynt að borga konum fyrir að vera
heima til þess að þurfa ekki að
reisa leikskóla. Um konur á vinnu-
markaði var haft hugtakið „að vinna
úti“, sem hljómaði óneitanlega svo-
lítið eins og að „verða úti“. Vinnu-
markaðurinn var með öðrum orðum
skilgreindur sem útlönd fyrir konur,
útskúfun – eða útlegð; „útivinnandi“
konur voru hálfgerðar Höllur...
Þrátt fyrir slíka hugtakanotkun
og leikskólastefnu sem miðaðist
við að konur héldu sig „inni“ þá
var atvinnuþátttaka kvenna býsna
útbreidd á þessum árum og það
var ekki bara á hugmyndastiginu
að konur gætu átt sér sjálfstæða
tilveru sem einstaklingar, en væru
ekki einskærir þjónustufulltrúar
karla og barna. Um allt þjóðfélag-
ið voru konur sem glímdu við það
snúna verkefni að koma ýmsum
ólíkum hlutverkum sínum heim og
saman, en þá þurftu þær að auki að
búa við miklu andsnúnari ráðandi
öfl en nú eru – að minnsta kosti í
orði – og ramma hugmyndafræði
sem gegnsýrði allt samfélagið þeirri
hugmynd að karlkynið væri hið
náttúrlega kyn og haga bæri málum
með þarfir þess að leiðarljósi. Sem
svo sem hefur ekki breyst.
Þetta var eiginlega þeim mun
einkennilegra ástand fyrir þá
sök að nokkur hefð hefur verið
fyrir kvenskörungum í þorpum
og sveitum landsins. Í íslensk-
um hugmyndaheimi er ímynd-
in sterk af hinum harðduglegu
konum sem gengu í störfin á
meðan kallarnir voru til sjós eða
í göngum og réttum – eða bara
fullir. Iðjulausar skrauthofróður
af því tagi sem uxu upp í borgar-
samfélögum Evrópu urðu ekki
útbreidd stétt hér á landi og hvað
þá áhrifamiklar við að setja mark
sitt á þær kven-ímyndir sem helst
hafa mótað sjálfsmynd íslenskra
kvenna: sú hugsjón hefur alltaf
snúist um að uppfylla væntingar
um dugnað ekkert síður en útlit.
Og það sem þykir fallegt útlit er
dugnaðarlegt útlit.
Þessar duglegu konur komu
allar saman fyrir viku og eftir
að vita hvað út úr því kemur. En
fyrir þrjátíu árum fóru í hönd
spennandi tímar í kjölfar kvenna-
verkfallsins: það var talað um
reynsluheim kvenna, sem þótti
mikil goðgá, kvenskáld streymdu
fram, kvennamystík, kvennaguð,
svo kom Vigdís, Kvennaframboð,
við heyrðum nýjar raddir og feng-
um nýja liti og nýjan mat þegar
karlmenn uppgötvuðu aðra hluta
heimilisins en bílskúrinn. Og samt
er enn til eitthvað sem kallast
kvennalaun.
Forlátið þessar minningar en
mér finnst eins og þarna fyrir þrjá-
tíu árum – daginn sem konurnar
lögðu niður störf og stormuðu
niður á Lækjartorg – hafi losnað
úr læðingi afl sem ennþá er að
umturna öllu þjóðfélaginu, gera
það opnara og litríkara og samsett-
ara. Þetta er byltingin: svona er
hún: hún gerist hægt, hún er krók-
ótt og sumir vegir liggja ekkert og
stundum kemur gagnbylting og
þá er ekki um annað að ræða en að
storma út, fara í verkfall, kveikja
elda.
Smáralind sími 517-5330
www.adams.is adams@adams.is
Við
erum
2 ára!
25% afmælisafsláttur
af öllum vörum
aðeins í dag.
Sáttaboð
Ræða Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur
á aðalfundi LÍÚ í vikunni hefur vakið
talsverða athygli. Hún kvað nauðsynlegt
að ná sátt um fiskveiðistjórnunarkerfið,
en til þess að svo mætti verða yrðu allir
deilendur að leggja sitt að mörkum og
slá af ýtrustu kröfum og skoðunum.
Hvatti hún til þess að útvegsmenn
hættu að tala um eignarrétt sinn á
fiskinum í sjónum og viðurkenndu
að aðeins væri um nýtingarrétt
að ræða. Á móti bauð hún
óbeint að Samfylkingin
myndi þá hætta að tala
um hvernig kvótanum
var úthlutað fyrir tuttugu
árum, enda hefði það
litla þýðingu nú. Ræðan
er líklega merki um að
Ingibjörg Sólrún er
farin að búa sig undir
að taka sæti í ríkisstjórn eftir næstu
alþingiskosningar.
Forhert
Þingmenn Frjálslyndra hafa ekki fagnað
boðskapnum og kemur það svo sem
ekki á óvart. Sigurjón Þórðarson þing-
maður skrifar á heimasíðu sína í gær
að greinilegt sé „að Ingibjörg er annað
hvort mjög illa upplýst um málefni
sjávarútvegsins eða þá forhert í
því að komast til valda hvað sem
það kostar.“ Fjandvinir Ingibjarg-
ar Sólrúnar á Vefþjóðviljanum
leggja hins vegar út af ræðunni
með öðrum hætti. Þeir telja að
hér sé kominn fram kjarninn í
„umræðustjórnmálunum“ frægu.
Þau snúist bersýnilega „um það
að stjórnmálaumræður fari fram
á forsendum Ingibjargar Sólrún-
ar og samkvæmt þeim reglum
sem hún býr til um hvernig umræðurn-
ar fari fram“.
Innan rammans
Vefþjóðviljinn skrifar: „Svigrúmið sem
Ingibjörg Sólrún veitir þeim sem vilja
taka þátt í stjórnmálaumræðunni fer
eftir málaflokkum og verða reglur um
umræðurnar gefnar út eftir því sem
þörf krefur. Þannig geta menn ekki
lengur búist við að fá að halda hverju
sem er fram, heldur aðeins því sem
er innan þess ramma sem Ingibjörg
Sólrún leyfir.“ Sumir verði að vísu hér
eftir að halda fram öðrum skoðunum
en sínum eigin, en það geri ekkert til
því að stjórnmálaumræðan fari fram
á forsendum Ingibjargar Sólrúnar
„sérfræðings í umræðustjórnmálum
og lýðræðisvæðingu“, og það sé fyrir
mestu.
gm@frettabladid.is
Þögnin ein mætir nú þeim sem spyrja íslensk stjórn-völd um stöðu og horfur í viðræðunum við Bandaríkja-menn um framtíð varnarsamstarfs þjóðanna. Tæpt ár
er liðið síðan þáverandi utanríkisráðherra, Davíð Oddsson,
hélt til Washington til viðræðna við þáverandi utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, Colin Powell, í því skyni „að koma við-
ræðum í fastan farveg og eyða óvissu sem uppi hefur verið
um framtíð varnarliðsins“ eins og ráðherrann orðaði það á
Alþingi 11. nóvember í fyrra. Athygli vakti að utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna neitaði að tjá sig um viðræðurnar eftir
fundinn. Aftur á móti var haft eftir Davíð Oddssyni í fjölmiðl-
um að viðræðurnar væru komnar í fastan farveg. Viðurkennt
væri að hálfu Bandaríkjamanna að hér á landi ættu að vera
tilteknar varanlegar loftvarnir í samræmi við varnarsamn-
inginn frá 1951. Aftur á móti væri gert ráð fyrir að Íslending-
ar tækju á sig aukna hlutdeild í kostnaði sem fellur til vegna
reksturs Keflavíkurflugvallar og aukins borgaralegs flugs á
vellinum.
Atburðarásin síðustu mánuði hefur ekki verið í samræmi
við þær væntingar sem þessi ummæli Davíðs Oddsson-
ar vöktu. Öðru nær. Óvissan hefur aukist en ekki minnkað.
Margt bendir til þess að viðræðurnar séu í óljósum farvegi og
viðurkenning Bandaríkjamanna á nauðsyn loftvarna á Íslandi
í samræmi við ákvæði varnarsamningsins láti á sér standa.
Össur Skarphéðinsson alþingismaður, sem sæti á í utan-
ríkismálanefnd Alþingis, ritar á vefsíðu sína fyrir helgi: „Það
er nánast ekkert að gerast í viðræðum okkar Íslendinga við
Bandaríkjamenn. Engar efnisviðræður eru hafnar. Himinn
og haf ber á milli varðandi kostnaðarþátttöku Íslendinga
í rekstri herstöðvarinnar. Engir fundir eru fyrirhugaðir á
næstunni. Íslendingar virðast bíða eftir því að Bandaríkja-
menn eigi frumkvæði að næstu fundum. Mér sýnist því að í
reynd séu viðræður okkar við Bandaríkjamenn um varnar-
mál sigldar í strand.“
Össur kveður síðan enn fastar að orði: „Satt að segja er það
mitt mat að heldur hafi miðað afturábak en framávið síðustu
mánuði. Ég á jafnframt erfitt með að sneiða hjá þeirri ályktun
að það hafi orðið stefnubreyting af hálfu Bandaríkjamanna.
Þá horfi ég ekki aðeins til þeirrar staðreyndar að vestra
virðist málið formlega komið undir þjóðaröryggisráðgjafann
Steve Hadley, sem er nátengdur „haukunum“ í málinu, Donald
Rumsfeld varnarmálaráðherra og Dick Cheney varaforseta.
Þeir virðast báðir á þeirri skoðun að herinn eigi að fara og það
sé einungis eðlilegur þáttur í samdrætti bandarísks herafla
í Evrópu. Ég dreg þessa ályktun líka af þeirri staðreynd að
þegar sendinefnd okkar kom vestur um haf í síðustu viku stóð
til að slengja á borð þeirra kröfum um fjárgreiðslur af Íslend-
inga hálfu sem mér virðast hafa verið mjög miklar – og miklu
hærri en stjórnvöld gátu búist við.“
Eðlilegt er að gera þá kröfu til nýs utanríkisráðherra, Geirs
H. Haarde, að hann upplýsi þjóðina um raunverulega stöðu mála
í viðræðunum við Bandaríkjamenn. Varnir landsins eru ekki
einkamál stjórnvalda heldur koma þjóðinni allri við. Í lýðræðis-
ríki er þögn um jafn mikilsvert mál og þetta óverjandi.
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Upplýsa þarf almenning um viðræðurnar um
varnarliðið.
Þögnin er
óverjandi
Byltingin
AUGL†SINGASÍMI
550 5000
FYLGIR FRÉTTABLA‹INU ALLA MI‹VIKUDAGA
Mest lesna
vi›skiptabla›i›
G
al
lu
p
kö
nn
un
f
yr
ir
36
5
pr
en
tm
i›
la
m
aí
2
00
5.
Í DAG

KENNARA
VERKFALL
GUÐMUNDUR ANDRI
THORSSON
Um konur á vinnumarkaði
var haft hugtakið „að vinna
úti“, sem hljómaði óneitanlega
svolítið eins og að „verða úti“.
Vinnumarkaðurinn var með
öðrum orðum skilgreindur sem
útlönd fyrir konur, útskúfun
– eða útlegð.