Fréttablaðið - 06.10.2006, Blaðsíða 26

6. október 2006 FÖSTUDAGUR26
UMRÆÐAN
Stjórnmál og erfðir
Mér hefur verið það ljóst um
margra ára skeið að
ég ber með mér mjög
sterkan og einstakan
erfðaþátt sem ég get
ekki fundið betra nafn
yfir en Kaupfélags-
genið eða Kaupfélags-
syndromið. Þessi
erfðaþáttur er ekki
beint „inn“ eins og
sagt er og ekki vinsæll
meðal þjóðarinnar nú um stundir,
sem oft kann hvorki gott að meta
né éta. Ég hef hins vegar trölla-
trú á því að þessi eiginleiki eigi
eftir að blómstra þegar afkom-
endur mínir og allir þeir sem
bera þennan erfðaþátt koma út
úr skápnum. Þá verða haldnir
Kaupfélagsdagar líkt og „Gay
pride dagar“ sem enginn gat séð
fyrir að haldnir yrðu hér með
elegans. Hver vill þá ekki vera
með?
Það er til stór hópur í dag sem
segir „Slappaðu af mamma mín,
þetta er búið“. Svo mikið veit ég
að það sem er í genunum hleypur
ekki frá manni þótt það kunni að
þynnast út um stund eða því hald-
ið niðri með einhverjum hætti.
Ég hef þráfaldega rætt þetta við
vin minn Kára. Mér finnst hann
ekki skilja nógsamlega gildi
þessa gens þegar ég bið hann um
að einangra genið til að geta
betur stýrt áhrifamætti þess, svo
koma megi Framsóknarflokkn-
um til bjargar.
Nú vil ég segja ykkur mína
Kaupfélagsgenasögu ef það vildi
til að einhver kannaðist við ein-
kennin. Ég fékk líka þessa fínu
grænu skó í Kaupfélaginu heima
þegar ég var sex ára. Þetta var
svona millistig af gúmmískóm og
strigaskóm. Ástæða þessarar
fjárfestingar foreldra minna var
fyrirhugað ferðalag til Reykja-
víkur. Alla leiðina til Reykjavík-
ur horfði ég niður á tær mér í
lotningu og gleði, hlakkaði til að
sýna frændfólkinu í borginni að
maður þarf ekki að vera sveitó þó
maður búi ekki í Reykjavík. Þökk
sé blessuðu Kaupfélaginu.
Við gistum hjá ættingjum
okkar í Karfavoginum. Þetta var
stórkaupmannsfjölskylda. Virki-
lega gestrisið og gott fólk en með
algjört anti-Kaupfélagsgen, eins
og stórkaupmenn höfðu og hafa
flestir. Hjónin rifust ekki beint
við foreldra mína en ég fann að
þau höfðu greinilega miklar
áhyggjur af þeirri einokun og
einangrun sem þau töldu okkur
búa við. Heimasætan elsta, sem
nýlega var gengin í Heimdall og
hugði á glæsta framtíð í pólitík-
inni átti miða í leikhúsið, og bauð
nú litlu frænku sinni úr sveitinni
með sér. Þetta var þó ekki alveg
skilyrðislaust boð, hún vildi að ég
skipti um skó, færi í gamla lakk-
skó af henni. Ég sýndi henni fram
á kosti kaupfélagsskónna sem
pössuðu mér vel en lakkskórnir
gömlu voru skældar bullur sem
ég þverneitaði að máta. Ég man
enn hve höggið var ógurlegt
þegar hún sagðist ekki fara með
mig í Þjóðleikhúsið í þessum
grænu, hallærislegu túttum. Ég
yrði að athlægi, fólk sæi að ég
væri úr sveit. Ég varð af leikhús-
ferðinni, hún tók vinkonu sína
með sem gekk í skóm við hæfi.
Þið skuluð ekki ímynda ykkur að
ég hafi verið lengi spæld yfir
þessu. Þvert á móti fannst mér að
ég og grænu skórnir hefðum
unnið stórsigur. En ég átti eftir
að vinna fleiri sigra í þessari
ferð. Amerískt tyggigúmmí var
ekki til í Kaupfélaginu, það var
raunverulega ekki hægt að fá það
nema maður hefði mjög góð sam-
bönd. Þá meina ég Wrigleys,
þetta gula, hvíta og græna. Fólkið
í Karfavoginum var með sam-
bönd þó það þyldi ekki Samband-
ið og átti ógrynni af tyggjói. Ég
finn enn lyktina af gula tyggjó-
inu, mér fannst það best. Frænka
mín, sú í Heimdalli, vissi að ég
var afar veik fyrir slíku góðgæti.
Hún lagði því fyrir
mig þraut sem var á
þá leið að hún reif
hálfa plötu af gulu
tyggjó og bar það upp
að nefinu á mér. „Þú
mátt eiga alla plötuna
ef þú segist vera
sjálfstæðiskona,“
sagði hún. Ég kyngdi
munnvatninu og sagði
nei. „En ef þú færð
heilan pakka?“ spurði
hún. „Nei ég get það
ekki, það væri svo
ljótt.“ „Þú færð kart-
on ef þú segir þetta
hátt og snjallt svo allir í Karfa-
voginum heyra.“ Nú runnu tvær
ef ekki þrjár grímur á mig. Kart-
on, ég gæti gefið öllum krökkun-
um í þorpinu heilan pakka, átt
sjálf afganginn, jú ég gat ekki
staðist þetta boð. En þegar ég ætl-
aði að segja ég er sjálfstæðiskona
sagði ég eins og er. Ég er fram-
sóknarkona og við það hefur setið
síðan. Þetta var upphaf að löngu
og ströngu lífi með Framsókn.
Ég veit að til að tryggja sem
best að afkomendurnir erfi það
besta í fari manns þarf maður að
tryggja rétt makaval, þá meina
ég pólitískt. Þar uggði ég ekki
nægilega vel að mér og því þarf
ég að vera sífellt á verði, að börn-
in mín breyti rétt þegar kemur að
kosningum. Meðan Kaupfélagið
var og hét á Akranesi kappkost-
aði ég ávallt að versla þar. Vöru-
úrvalið var ekki mikið en ég
minntist orða móður minnar þar
sem hún sagði gjarnan: „Ef hlut-
urinn er ekki til í Kaupfélaginu,
þá vantar okkur hann ekki.“ Þetta
voru einföld og góð fræði sem ég
fór eftir að mestu. Því var það
svo að þegar ég fór að bjóða kær-
astanum í mat keypti ég hráefnið
í Kaupfélaginu, þó meira úrval
væri kannski annars staðar. Ein-
hverju sinni keypti ég þar kjöt-
búðing sem brann á pönnunni hjá
mér, mjög illa reyndar, þá meina
ég báðum megin altso. Ég snaraði
vínberjum yfir allt til að fá betra
lúkk á matinn. Bónda mínum
verðandi þótti þetta ekki lystugt
og lét mjög óvarleg og vanþakk-
lát orð falla um matargerðina
þannig að ég var við að beygja af.
Til að bæta gráu ofan á svart
sagði hann að ekki væri ætan bita
að fá í Kaupfélaginu. Dæmigert
fyrir áróðurinn á Kaupfélögin.
Mannleg mistök við eldavélina
gátu líka skrifast á þau. Þá var
mér nóg boðið og sagði honum
fyrirvaralaust upp í fyrsta sinn
og ekki það síðasta.
Víkur nú sögunni að erfðavís-
indum. Í mig var hringt í sumar
frá Decode og ég beðin að taka
þátt í rannsókn sem nú stæði yfir.
Ég blessaði Kára í bak og fyrir og
trúði því að hann hefði bænheyrt
mig varðandi Kaupfélagsgenið.
Þið megið taka úr mér allt blóð og
skinn, elskurnar mínar já og
meira til. „Eru margir til kallað-
ir?“ spurði ég. „Það er svo sannar-
lega kominn tími til að rannsaka
þetta sérstaka Kaupfélagsgen,“
sagði ég og átti erfitt með að leyna
eftirvæntingu minni og tilhlökk-
un. Stúlkan hváði og sagði hik-
andi: „Þú ert til kölluð því að þú
ert af þekktri ætt með offitu og
hjartsláttartruflanir.“ Fari það
sótbölvað!!! Við það stendur í bili,
en ég veit að vísindin efla alla dáð
og ég veit að sá dagur mun renna
upp að við sanntrúaðir munum
eiga eftir að njóta okkar í græn-
um skóm og rauðum úr Kaupfé-
laginu. Það verður enginn maður
með mönnum á þessu landi nema
að hann geti rakið ættir sínar í
beinan kvenlegg til framsóknar-
kvenna og hana nú, Hallelúja.
Höfundur er fyrrverandi ráðherra
Framsóknarflokksins.
Kaupfélagsgenið
UMRÆÐAN
Fjórða og síðasta grein Jó-
hanns Óla Guðmundssonar
um heilbrigðis- og öldrunar-
mál.
Um opinbera umfjöllun og ráð-stafanir í vistunarmálum
aldraðra, sérstaklega á vettvangi
stjórnmálanna, er eins og ekki sé
með neinum hætti hægt að fá
fram aðgerðir sem byggjast á
yfirsýn eins og fram er komið í
fyrri greinum. Þess í stað hefur
vistunarrýmum verið ráðstafað,
skammtað úr hnefa, af pólitískri
eða kerfislægri hentisemi, án
nokkurrar heildarsýnar yfir skil-
greinda vistunarþörf mismun-
andi hópa aldraðra Íslendinga.
Vanmáttartímabili Jóns Kristj-
ánssonar er lokið og var um stund
vonast til þess að núverandi heil-
brigðisráðherra tæki á sig rögg
og aðhefðist það sem máli skiptir
og tileinkaði sér nútíma vinnu-
brögð. Hún hefur opinberlega
lýst yfir ánægju með góð störf
Jóns í embætti, sem er alvarlegt
tilefni umhugsunar að mínu mati.
Slíkt vinaklapp á öxl er að mínum
dómi ekki verðskuldað í hans til-
felli sem má sjá á þeirri ringul-
reið sem ríkir í heilbrigðiskerf-
inu öllu, þar sem fjöldi
„biðlista-fólks“ deyr eða verður
ótímabærri hrörnun að bráð við
afleitar aðstæður og fær ekki
vistun eða viðeigandi meðferð í
tíma.
Aldraðir hafa lengi þurft að
verma sér við pólitískar þulur en
litlar efndir, því miður. Maður
veltir því fyrir sér hver ósköpin
það eru með þingmenn sem láta
þetta ástand viðgangast, eiga þeir
ekki foreldra eða er þeim nánast
sama hvað verður um foreldra
sína og annarra í ellinni? Þing-
menn láta upp til hópa eins og
þeir séu munaðarlausir og hafi
ekkert með málefni aldraðra að
gera, en hverjir þá?
Handahófskenndar þjónustu-
úthlutanir fóru fram fyrr á árinu
og svo virðist sem ennþá sé verið
að úthluta án heildarstefnu sem
miðast við alla hópa veikra á
meðal aldraðra. Ennþá er verið
að byggja húsnæði
og láta svo koma í
ljós hvers konar
umönnunar- og
álagsrekstur skuli
fara þar fram.
Óstjórnin er ólýsan-
leg og fjármunum
kastað á glæ og eng-
inn er látinn sæta
embættislegri eða
pólitískri ábyrgð.
Þetta leiðir af sér
aðhaldsleysi og að í
alls konar embætt-
um situr fólk árum
saman en afkastar
litlu sem engu, og
þvælist bara fyrir
eðlilegri framvindu.
Kynni mín af heil-
brigðisráðuneytinu falla sannar-
lega undir þessa skilgreiningu og
er ekki að furða þó illa gangi með
heilbrigðiskerfið allt, því eftir
höfðinu dansa limirnir. Mér
kemur heilbrigðisráðuneytið
fyrir sjónir sem mjög skýrt dæmi
um hrokafulla óstjórn enda vott-
ar ekki fyrir málsmeðferðar-
metnaði þar á bæ, eins og gengur
og gerist í „Fílabeinsturnum“
sem lamaðir eru af eigin sjálfs-
dýrkun og skilningsleysi á gangi
mála allt í kring um sig. Verklag
þar á bæ er með slíkum eindæm-
um að fyrir mann sem hefur
unnið alla sína tíð í einkarekstri
er það fullkomið áfall að kynnast
slíkri ófærni og afkastaleysi.
Þetta fólk verður án tafar að axla
ábyrgð á því ástandi sem það ber
ábyrgð á.
Ríkisstjórnin hafði í tíð Ingi-
bjargar Pálmadóttur, fyrrver-
andi heilbrigðisráðherra, sett sér
ný og metnaðarfull markmið
fyrir framtíðina í vistunarmálum
aldraðra. Það er fróðlegt að skoða
það lestrarefni og bera saman við
efndir, á mestu velsældartímum í
ríkisbúskap Íslendinga. Jón
Kristjánsson fv. heilbrigðisráð-
herra virðist hafa
misst sjónar á
þessum metnað-
arfullu markmið-
um og hóf aftur
handahófskennd-
ar úthlutanir án
nokkurrar yfir-
sýnar, enda eru
vandamálin þeim
tengd yfir-
þyrmandi. Í
nútíma verklagi
þarf að skilgreina
það þjónustustig
sem á að veita á
hverjum hjúkrun-
arstað og byggja
síðan utan um þá
þjónustu en ekki
öfugt. Rekstur af
þessu tagi verður að fara fram í
byggingum sem þjóna rekstrin-
um en vinna ekki gegn honum.
Því er óhjákvæmilegt að finna
leið til algerrar endurnýjunar
þess húsnæðis sem mörg hjúkr-
unarheimili búa við frá gömlum
tíma og uppfylla ekki þarfir
nútímans. Byggja þarf ný hjúkr-
unarheimili bæði til að mæta
brýnni vistunarþörf, en einnig til
að létta megi af gömlu hjúkrun-
arheimilunum tímabundið, enda
þurfa þau að fá svigrúm til að
endurnýja húsakost sinn og laga
reksturinn að nýjum tímum. Sér-
hannað húsnæði er sú lausn sem
er bæði skynsamlegust og hag-
kvæmust, því hún tryggir sam-
vinnu húsnæðis og starfsmanna
sem aftur þýðir mun betri umönn-
un.
Þeir sem trúa því að þetta sé
raunin í verklagi heilbrigðisráðu-
neytisins í málsmeðferð nýjustu
mála eru á alvarlegum villigötum
og þurfa að skerpa á þekkingu
sinni. Eftir þessi ár mín við heil-
brigðisrekstur er það einlæg trú
mín að heilbrigðisráðuneytið
sjálft sé lang sjúkasta einingin
innan alls heilbrigðiskerfis
Íslendinga og er þá von til þess
að vel fari, ég spyr. Hefja þarf
endurhæfinguna án tafar í nefndu
ráðuneyti.
Höfundur er stjórnarformaður
Öldungs hf. sem rekur hjúkrunar-
heimilið Sóltún.
Munaðarlausir þingmenn –
Foreldraflokkurinn til bjargar
Óstjórnin er ólýsanleg og
fjármunum kastað á glæ og
enginn er látinn sæta embætt-
islegri eða pólitískri ábyrgð.
JÓHANN ÓLI GUÐMUNDSSON
En þegar ég ætlaði að segja ég
er sjálfstæðiskona sagði ég eins
og er, ég er framsóknarkona
og við það hefur setið síðan.
Þetta var upphaf að löngu og
ströngu lífi með Framsókn.
INGIBJÖRG PÁLMADÓTTIR