Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 5

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Richard H. Kölbl
Kataníu
Aska YFIR
Eldfjallið fræga Etna á Sikiley er fjarri því að vera útkulnað (1. mynd). Eftir
mikið gos í fjallinu 1991-1993, sem sagt var frá í Náttúrufræðingnum,1 urðu
á árunum 1995-2000 nokkur myndarleg þeytigos og hraunrennsli úr
toppgígum Etnu, en þó ekki af þeirri stærðargráðu að tjón hlytist af. Algjört
goshlé var milli 1993 og 1995. Það dró þó fyrst verulega til tíðinda sumarið
2001 og haustið 2002 með umtalsverðum gosum, jarðskjálftum og tjóni á
mannvirkjum. Þó svo að fræðimenn hafi lært fjölmargt af gosinu 1991-1993
má enn búast við að fjallið komi mönnum á óvart. í goshrinunni 2001-2003
fundust óvenjulega stórir amfibólkristallar í gjósku og hrauni sem áður
tengdust oftast hamfaragosum. Auk þess var sprengivirknin miklu meiri
en verið hafði áratuginn á undan. Þá hafa rannsóknir á vissum snefilefnum
í gosbergi einnig orðið til þess að nú velta fræðimenn vöngum yfir því
hvort gamla góða Etna sé kannski að skipta um ham og eldgosin að
breytast úr hraungosum yfir í hættuleg þeytigos. Af þessum sökum hefur
lögreglu og sýslumönnum á svæðinu þótt ráðlegt að banna fólki frá og með
síðastliðnu vori að fara hærra upp í fjallið en í 1900 m hæð nema í fylgd
reyndra fjallaleiðsögumanna, en Etna er sem stendur um 3300 m að hæð.
Þeir sem óhlýðnast þessu banni geta valið milli þriggja mánaða
fangelsisvistar eða greiðslu sektar sem nemur 200 evrum, en það samsvarar
u.þ.b. 16.000 krónum. Valið virðist ekki erfitt.
Hér á eftir verður fjallað um
gossögu síðustu tíu ára og
hugsanlega hættu á ham-
faragosum í Etnu í náinni framtíð í
ljósi nýrra kenninga. Þær eru
byggðar á niðurstöðum nýrra rann-
sókna sem eru komnar á það stig að
nú má, með fullri varfærni þó, draga
upp nýja mynd af Etnu þótt ekki séu
öll smáatriði útskýrð enn.
SjÓNARSPI L í
TOPPGÍGUNUM 1995-2000
Gosið 1991-1993 var dæmigert
hlíðagos þar sem toppgígamir létu
nánast ekki á sér kræla allan tímann.
Árið 1994 sýndu mælingar að fjallið
var farið að þenjast út vegna kviku
sem safnaðist fyrir í rótum þess. I
byrjun ágúst 1995 hófst sjónarspil í
Bocca Nuova (Nýjagíg) með litlum
öskugusum til að byrja með. Kröft-
ugar sprengingar liófust í Norð-
austurgígnum í nóvember 1995 og á
árunum 1996 og 1997 bættust
Voragine (Ginið) og Suðaustur-
gígurinn v ið með strombólískum
gosurn3 og minniháttar lrraunrennsli
með hléum. Mest bar þó á Suð-
austurgíg sem áður var djúpt ker, en
í sífelldum hraungosum hlóðst nú
upp myndarlegt eldvarp. Árið 1998
varð öflugt þeytigos í Gininu, sem
bar einkenni plínískrarb gosvirkni.
Hár gosmökkur reis upp og féllu
hraunflygsumar svo þét að klepra-
hrúgaldið rann til sem stutt hraun-
tunga. Samskonar sjónarspil mátti
líta í Suðausturgígnum nánast viku-
lega frá september 1998 fram í
febrúar 1999. Við þetta hækkaði
gígurinn um 70 metra og var þar
með orðinn mest áberandi hæðin á
fjallinu sunnan frá séð. Til að byrja
með stóðu gosin í Suðausturgígnum
í um 15 klukkustundir í senn en
styttust í 3 klukkustundir þegar leið
á árið. í febrúarbyrjun 1999 opnaðist
spmnga undir rótum Suðausturgígs
og dró þá verulega úr sprengivirkni
í hinum gígunum. Þá hófst eitt
a Strombólísk gos: Tegund eldgosa sem kalla mætti slettigos. Einkennast af vægri sprengivirkni með aðskildum sprengingum, sem sletta hraunkleprum upp í
loftið. Dæmi um strombólískt gos á íslandi er Heimaeyjargosið 1973.
^ Plínísk gos: Kröftug þeytigos. Stöðugur straumur af kviku og gasi sem þeytist á miklum hraða upp úr gosopinu. Mynda mikið magn af gjósku og háa
gosmekki. Dæmi um plínískt gos á íslandi er Heklugosið 1947.
Náttúrufræðingurinn 72 (1-2), bls. 2-12, 2004
3