Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 32

Náttúrufræðingurinn
1. mynd. Rataskeljar, a-e Hiatella arctica og f-j H. rugosa. a. Vinstri skel úr fjörunni í
Eiðsvík í Kollafirði, IMNH 785. b. Hægri skel úr krókskeljalögum á Tjörnesi, IMNH 786.
c-d. Ung vinstri skel úr jarðlögum frá efra plíósen við Pattorfik á Vestur-Grænlandi, IMNH
787. Greina má griptönnina í hjörinni. e. Aflöguð vinstri og hægri skel úr fjörunni í Eiðsvík
í Kollafirði, IMNH 788 og 789. f. Vinstri skel úr jarðlögutn frá upphafi nútíma á
Seltjarnarnesi, IMNH 790. g. Hægri skel úr jarðlögum frá upphafi nútíma í Ósmel í
Hvalfirði, IMNH 791. h-i. Vinstri skel úr jarðlögum frá ísaldarlokum við Sarfagfik á Vestur-
Grænlandi, IMNH 792. j. Hægri skel úr jarðlögum frá upphafi nútíma á Seltjarnarnesi,
IMNH 793. Mælikvarðinn er 1 cm. - Hiatella frotn the North Atlantic. a. Left view of a
recent valve of Hiatella arctica frotn Eiðsvík, Kollafjörður, southwest lceland, IMNH 785. b.
Right view ofa valve of H. arctica frotn the Upper Pliocene Serripes groenlandicus Zone,
Tjörnes, north Iceland, IMNH 786. c-d. Left view of a juvenile valve of H. arctica frotn the
Upper Pliocene Pattorfik deposits, west Greenland, IMNH 787. The cardinal tooth is visible.
e. Deformed recent left and right valve o/H. arctica from Eiðsvt% Kollafjörður, southwest
Iceland, IMNH 788 and 789. f. Left view ofa valve of Hiatella rugosa frotn Early Holocene
deposits at Seltjarnarnes, southwest Iceland, IMNH 790. g. Right view of a valve of H.
rugosa from Late Weichselian deposits at Óstnelur, southwest Iceland, IMNH 791. h-i. Left
view ofa valve o/H. rugosa frotti deposits frotn Early Holocene at Sarfagfik, west Greetilatid,
IMNH 792. j. Right view of a valve of H. rugosa frotn Early Holocene deposits at
Seltjarnarnes, southwest Iceland, IMNH 793. Scale is shown by 1 cm bar. - IMNH: Safn
Náttúrufræðistofnunar fslands/The Icelandic Museutn ofNatural History.
Adolf S. Jensen komst hins vegar
að þeirri niðurstöðu um 191014 að
Mya arctica, Mytilus rugosus og M.
pholadis, sem Linné lýsti og gaf nöfn,
tilheyrðu allar sömu tegundinni.
Þær væru hvorki undirtegundir né
afbrigði, þar sem þau útlitseinkenni
sem oftast eru notuð við greiningu
þeirra væru ekki einhlít. Ingimar
Óskarsson6 virðist hafa verið á sama
máli hvað varðar rataskel við ísland,
en hann nefnir að vísu að sumir
skeldýrafræðingar skipti henni í
tvær aðskildar tegundir, Saxicava arc-
tica og S. rugosa. Þá má nefna að
Tebble15 hélt því fram að „á núveran-
di þekkingarstigi" væri ómögulegt
að greina á milli skelja af Hiatella-
ættkvísl við Bretlandseyjar. Það
virðist því ljóst að rannsóknir á útl-
itsformum ungra og fullvaxinna
rataskelja hafa ekki leitt til
ótvíræðrar niðurstöðu um fjölda
tegunda í Norður-Atlantshafi.
Rannsóknir á samlokulirfum hafa
hins vegar leitt í ljós að í Norður-
Atlantshafi eru a.m.k. tvær lirfu-
gerðir af Hiatella (3. mynd). Önnur er
kringlótt en hin þríhymd að lögun.
Sú kringlótta var í upphafi nefnd
rugosa en sú þríhymda arctica. Þessar
lirfugerðir hafa fundist í Adríahafi,16
við Plymouth17, við Danmörku18 og í
Clydefirði í Skotlandi.19 Þar að auki
hefur Rees20 lýst einni lirfugerð af
Hiatella til viðbótar úr Norðursjó og
nefndi hana pholadis. Lýsing hans
þykir ekki sérlega glögg og eintakið
sem hann lýsti hefur víst ekki
fundist þrátt fyrir nokkra leit. Frá
Miðjarðarhafi og norður í Norðursjó
hafa þannig fundist a.m.k. tvær
lirfugerðir af Hiatella, en það gæti
bent til þess að um tvær tegundir sé
að ræða. Báðar þessar lirfugerðir
virðast vera í sjónum við Suður- og
Vesturland og Vestfirði,21 og þær
hafa einnig fundist í Eyjafirði (per-
sónulegar upplýsingar frá Guðrúnu
Þórarinsdóttur 2003). Því er senni-
legt að báðar lirfugerðimar lifi allt
umhverfis landið. I köldum Austur-
Grænlandsstraumnum fann Thor-
son22 hins vegar eingöngu kringlóttu
gerðina og Sullivan23 fann hana
einnig sem einu Hiatella-Yniuna í
svölum Labradorstraumnum. Það