Skírnir - 01.01.1917, Side 89

82
Ritfregnir,
[Skírnir
hag þeirra og menningaráhrif, 2. kap. um heilbrigðismál bæjanna.
— Frá landnámstíð og langt fram á 19. öld búa íslendingar allir
að kalla í sveitum, kaupstaðir engir teljandi, ber ekkert á þeim
fyr en um 1880. Þá fara þeir að dafna og það svo, að um og
eftir síðustu a’damót lendir ekki að eins öll mannfjölgun í landinu
í bæjunum, heldur dregst þangað og að auki fólk úr sveitunum,
svo að þar fækkar um hríð. Um 1910 er svo komið, að fullur
þriðjungur þjóðarinnar byr í kaupstöðum og sjávarþorpum, en tæp-
ir 2/3 í sveitum. Sumum stendur stuggur af þessu, en til þess er
þó ekki full ástæða. Síðan bæjunum fór að fara fram hefir út-
flutningur fólks úr landinu nálega lagst niður. Þar hefir það lent,
sem ekki heflr tollað í sveitunum og annars mundi hafa leitað af
landi burt. Atvinna er oftast mikil í bæjunum og margbreyttari
en í sveiturium. Meira en helmingur allra fiskiveiða er í höndum
bæjabúa. Auður safnast hraðar í bæjum en nokkursstaðar
annars. Hafa bæjabúar eins mikið undir höndum og sveitamenn,
sem eru tvöfait mannfleiri. Aftur eru bæjabúar skuldugri. Unga
fólkið leitar úr sveitunum til bæjanna til að »mentast«. Og alt
sem til landsins flyzt frá útlöndum lendir fyrst í bæjunum, erlend-
ur varningur, erlend mál, siðir, hugsunarháttur og menningar-
straumar. Þaðan dreifist þetta svo út um bygðirnar eins og það
hefir mótast í bæjunum. Það er því þjóðarnauðsyn, að bæirnir
taki sem heilbrigðustum þroska, til þess að þeir geti orðið gagn-
legir forverðir þjóðernis vors, máls og menningar. — Heilsufar
bæjabúa upp og ofan virðist enn sem komið er engu lakara en
sveitamanna. Manndauði er < bæjum sízt meiri en í sveitum, fæð-
ingar öllu örari og mannfjölgun því fult eins mikii. Giftingar
einnig heldur tíðari. — Húsakyuni manna í bæjum okkar eru mjög
svo misjöfn og skipulagið alt til þessa næsta ófullkomið. Eftir því
sem bygðin þéttist í bæjunum er því hætta á að heilsufari bæja-
búa hnigni, nema rækileg bót só þegar ráðin á skipulagi bæjanna.
— Þá eru talin helztu lagaboð um bygging og skipulag bæja. Og
loks er lýst helztu bæjum okkar og fylgja þar til skvringar upp-
drættir og myndir. Bendir höf. á helztu gallana, sem hvorki eru
fáir né smáir.
Þá kemur síðari kaflinn »um skipulag bæja«. Hann skiftist í
8 kapítula: 1. höfn og landareign, 2. greining bæjarhluta, 3. götur
og gatnaskipun, 4. byggingareitir — húsaskipun, 5. stærð húsa og
gerð, 6. vellir og torg, 7. sýnishorn af skipulagi bæjar og 8. end--
urbætur á skipulagi bæja. — Aðalefnið þetta: Bæir vorir eru allir