Skírnir - 01.01.1917, Page 104

'Skírnir] Um heiti hljóðfæra og önnur hljómfræðisorð í islenzku. 97
enda eru þau oftast hljómfegri en útlendu orðin, er oft stinga leið-
•inlega í stúf við hin orðin.
En þetta er ekki altaf svo. Stundum er mjög erfitt eða ef til
vill ómögulegt að búa til innlent orð yfir hlut eða hugtak, sem
kemur utanað. Þegar svona stendur á er betra að taka upp út-
lent orð og íslenzka það, gefa því íslenzka mynd, svo hægt sé að
bera það fram samkvæmt íslenzkum framburöarreglum og rita það
samkvæmt íslenzkum ritunarreglum. Á öllum tímum hafa útlend
orö verið tekin upp í málið og hafa samlagast því algerlega. Hvað
margir Islendinga vita, að orð eins og aðall, banki, biskup,
brúka, dans, duft, frú, gáfa, hanski, kápa, kaupa,
kirkja, lampi, pils, prestur, rós, skóli, tafla, úr
o. fl. eru útleud að uppruna? Og þó er það svo. En n ú eru
þau oröin alíslenzk. K i r k j a er íslenzka, eins og k i r k e er
danska og c h u r c h enska. K 0 b e er danska, k a u f e n þyzka,
en k a u p a þ. e. a. s. [köypa] er íslenzka og ekkert annað.1)
Sem dæmi upp á miöur vel valið innlent nýyrði skal eg nefna
hljóöfæraliö, sem er haft um orðiö Orkester í »Ný dönsk
orðabók«. Orkester (ít orchestra, úr gr. opyjíc-pa) merkir ekki
að eins mennina sem leika á hljóðfærin, heldur eiunig öll hljóð.
færin, sem á er leikiö í einu. Hvernig á að þýða orkester-
m u s i k á íslenzku. Hljóðfæraliðssláttur? Það á ekki
vel við. Eða strygeorkester, blæseorkester eða a t
orkestrere? Hór er varla annað að gera en að taka upp út-
lenda heimsorðið. Það má gefa því myndina orkestra, en or-
k e s t u r (hvk.) er ef til vill betri mynd. Þá má segja o r k e s t-
u r s s v i ð um svið það í leikhúsum, þar sem hljóðfæramennirnir
sitja. Orkestursliðið er þá hljóðafæramennirnir;
orkestermusik má kalla orkesturelátt og stryge-
orkester strokorkestur.
Allmörg þeirra hljóðfæraheita og hljómfræðisorða, er »Ný dönsk
orðabók« notar eða stingur upp á eru annaðhvort illa valin eða al-
röng. Höfundarnir hafa auðsýnilega ekki verið nógu vel að sér í
hljóðfærafræöinni, annars myndu þeir t. d. varla hafa þýtt cither
með »gígja«, f a g o t með »djúplúðr« eða 1 i r e með »e. k. hljóð-
kassi«. Þeir halda aðlire og lirekasse sóu sama hljóðfærið,
J) Sjá einnig grein eftir mig „Alþjóða-orð eða innlend?" i Morg-
nnhl. 25. júlí 1915.
7