Blanda - 01.01.1940, Page 100
98
Skýrsla uxn atburði eða ástand liðinna tíma
verður upphaflega að stafa frá einhverjum, sem
skynjar þann atburð eða lífs er, meðan það
ástand helzt. Ef skýrslan stafar milliliðalaust
frá slíkum manni, þá er hún venjulega betri
heimild en skýrsla, sem til vor berst um milli-
liði. Ef skýrsla er skráð, er frumrit hennar betri
heimild en eftirrit. Ef hún er tekin fyrir dómi
af sjónarvotti eða heyrnar og skráð af dómara,
er hún betri heimild, en ef þriðji maður endur-
segir hana fyrir dómi. Því geymir t. d. kaup-
bréf um jörð milli tiltekinna manna og með til-
teknum kaupvottum svo góða skýrslu um kaup-
in sem kostur er á. Og af henni má ráða margt
fleira, svo sem ef til vill um ástand þeirrar jarð-
ar, sem seld er, ýmislegt um mennina, bæði
kaupunauta og kaupvotta, sem við kaup eru
riðnir, bréfastíl þess tíma, málfar ef til vill að
öðru leyti o. s. frv.
Lög eru samtíða heimild um tvennt: Hvað
menn hafi þá viljað láta gera eða bannað að
gera, en þau segja ekkert um það, hvernig fram-
kvæmd á þeim vilja hafi orðið. Dómar og lög-
gerningar segja ef til vill frá því að einhverju
leyti. Svo geta lög og borið gott vitni um ástand
það, sem þá ríkti í landi á ýmsum sviðum. Stóri-
dómur svonefndur frá 1564 sýnir t. d. allvel,
hverjum augum valdamenn landsins litu þá á
kynferðismök fólks í lausaleik, sem kallað var,
og frændsemi. Lagafyrirmæli Grágásar, Jóns-
bókar og síðari tíma um galdur sýna trú manna
á þeim tímum. Fyrirmæli Grágásar, er leyfa
þeim mannhefnd, sem kallaður er „ragr, stroð-
inn eða sorðinn“, sýnir, hversu karlmanni var
talin kynhneigð konu svívirðileg. Ákvæðið uxn