Vera - 01.09.1994, Blaðsíða 3

PI5TILL
Er breytt kjördæmaskipan betri
kostur fyrir konur?
Nokkuð var um það rætt síðasta vetur, bæði inn-
an Alþingis og utan, að breyta þyrfti kjördæma-
skipaninni í landinu. Mörgum finnst hún úrelt
og ekki endurspegla það lýðræði
sem við viljum viðhafa. Vægi at-
kvæða er mjög misjafnt eftir því
hvar á landinu við búum. Þannig
eru nú aðeins 1.094 atkvæði að
baki hverjum þingmanni Vest-
íjarðakjördæmis en 4.072 að
baki hverjum þingmanni
Reykjavíkur. Atkvæði Vestfirð-
inga vega fjórfalt á við hvert at-
kvæði Re'ykvíkinga. Atkvæði
Austlendinga hafa rúmlcga tvö-
falt vægi á við atkvæði Reykvík-
inga og fólks í Reykjaneskjördæmi, sömuleiðis
atkvæði Vestlendinga og ennþá meira er vægi
þeirra sem búa á Norðurlandi vestra. Hér hallar
verulega á hlut þeirra sem búa á helstu þéttbýl-
isstöðum landsins. Kjördæmaskipanin endur-
speglar ennþá gamla bændasamfélagið.
Margar tillögur hafa verið settar fram sem
eiga að hafa það markmið að bæta úr misvægi
atkvæða. Ef við viljum að atkvæðin endurspegli
nákvæmlega íbúaljöldann í landinu væri auðvit-
að eðlilegast að íjölga þingmönnum þéttbýlis-
kjördæmanna og fækka að sama skapi hjá hin-
um. Þessi leið hefur aldrei verið farin. Þegar
rétta hefur átt hlut þéttbýlisstaðanna hefur ein-
faldlega verið fjölgað í þingmannahópi þeirra
án þess að fækka hjá öðrum. Þess vegna höfúm
við nú 63 þingmenn í stað 60 á árunum 1959-83
og 52 á árunum 1942-59. Málið gerist flóknara
þegar við förum aftur fyrir árið 1942 því þá
voru í gangi nokkur kosningakerfi; almennar
bingkosningar og landskjör, einmennings- og
tvímenningskjördæmi auk kjördæma með fleiri
þingmönnum. Aðalmálið hér er að í hvert sinn
sem óánægjuraddir hafa orðið áberandi í þétt-
býlinu hefur þingmönnum þess verið ijölgað.
Hér gildir eflaust sú regla að erfitt er að taka til
baka það sem fólk hefur lengi búið við. Þing-
mannaijöldinn mun þess vegna halda áfram að
vaxa.
Sú tillaga sem þykir róttækust og kannski
mest „smart“ er að gera landið allt að einu kjör-
dæmi. Þá myndu flokkarnir aðeins bera fram
einn lista fyrir allar landskonur og -menn. Þetta
myndi vissulega auðvelda störf flokkanna. Að-
eins þyrfti að velja á einn lista og cngin þörf
yrði á að halda úti félögum á öllum krumma-
skuðuni landsins. Það hefúr verið bent á að
fyrsta þingkona okkar, Ingibjörg H. Bjarnason
var einmitt kjörin í landskjöri árið 1922, og það
var reyndar einnig þingkona nr. 2, Guðrún Lár-
usdóttir árið 1930. En hér er ólíku saman að
jafna. Á þeim tíma voru einmennings- og tví-
menningskjördæmi við lýði og slík kerfi eru
einkar óárennileg fyrir konur.
Samkeppnin um sætið er ein-
faldlega svo mikil að „annarleg“
sjónarmið eins og lýðræði eiga
ekki upp á pallborðið. Eina ráð-
ið til að koma konu að á þeim
tíma var í gegnum landskjör.
Það landskjör var þó mjög tak-
markað. Aðeins sex þingmenn
voru landskjömir og flokkarnir
lögðu því minni áherslu á þær
kosningar en hinar „venjulegu“,
þar sem miklu minna var í húfi.
Eitt kjördæmi nú fyrir alla landsmenn mun
áreiðanlega hvorki útrýma kjördæmapoti né
koma fleiri konum að. Landslistamir myndu
einfaldlega taka mið af iyrri kjördæmaskipan
og raðað yrði í sæti eftir fyrra vægi kjör-
dæmanna. Þannig myndu Reykjavík og Reykja-
nes sennilega fá fyrsta og annað sætið hjá öllum
listum, síðan yrði að taka tillit til annarra kjör-
dæma þar til listinn væri fullur. Þetta sjónarmið
myndi bera önnur ofurliði og konum áreiðan-
lega fremur fækka en fjölga á þingi. Flokkar
sem láta sér sæma árið 1994 að hafa aðeins tíu
konur í hópi þeirra 58 þingmanna sem þeir hafa
til ráðstöfunar, eru ekki líklegir til að breyta
þeirri forgangsröð þcgar kjördæmapotið bætist
við annað pot.
Ennþá eimir nokkuð af þessum anda innan
flokkanna frá því síðasta kjördæmabreyting var
gerð árið 1959. Sá andi er þó að verða gamall
og elstu menn með gamlar minningar að hverfa
fyrir borð. Næsta kynslóð verður lausari undan
fortíðinni í þessum efnum. Þá er kannski von til
að önnur sjónarmið komist betur að. Lýðræði
getur ekki verið virkt samkvæmt neinni skil-
greiningu meðan konur eru aðeins 16 prósent af
þeim sem flokkamir kjósa að gera að fulltrúum
sínum á þingi. Kjördæmabreyting ein og sér
mun ekki breyta þessu. Því geta aðeins flokk-
arnir breytt, ef þcir svo kjósa. Sú kjördæma-
skipan sem nú er við lýði er um margt gölluð.
Hún er þó skárri fyrir hlut kvenna cn flestar þær
„úrbætur“ sem bent hefur verið á. 1 kjör-
dæmaumræðunni skulum við vera minnugar
þess að því tleiri sem þingmenn eru, þeim mun
meiri líkur eru á að konur slæðist með innan
flokkanna. Það er ekki tilviljun að konur koma
langflestar úr fjölmennustu kjördæmum lands-
ins og þá um leið þeim kjördæmum sem fyrst
höfðu fleiri en einn og fleiri en tvo þingmenn.
Auður Styrkársdóttir, stjórnmálafræðingur
ÞEMA
Athafnakonur.................
Atvinna eða afþreying.......
Hugmynd, úrvinnsla,
framkvæmd...................
Stefnumótunar er þörf.......
FASTIR LIÐIR
Pistill.....................
Kvenréttindakonan:
Taslima Nasrin..............
Lesendabréf.................
Matur og sögur fró Pakistan....
Úr síðu Adams..............
Bókadómar..................
Pistill Auðar Haralds......
VIÐTÖL
Kvennalistinn, breiðfylking eða
þröngur hópur..............
Heiða trúbador.............
GREINAR
Samnorræn samvinna í klúðri.
Kona ón karlmanns er
eins og fiskur ón reiðhjóls.