Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Qupperneq 65

á hefðbundnum menningarstöðum
hennar, dreifðum sveitabæjum, held-
ur í bæjum og þorpum, sem eru í
örum vexti og mótun.
VI.
í þeirri baráttu, sem hafin er og
framundan er, fyrir varðveizlu og ný-
sköpun íslenzkrar menningar, mun
sjálfsagt mestu varða, hvernig haldið
verður á efnahags- og atvinnumálum
þjóðarinnar. En hitt skiptir líka meg-
inmáli, að forystumenn á öðrum svið-
um þjóðlífsins skilji eðli þeirra breyt-
inga, sem yfir ganga, og geri viðeig-
andi ráðstafanir. Alveg sérstaklega á
þetta við um uppeldis- og skólamál.
Almenn kerfisbundin fræðsla er í
senn forsenda og afleiðing nútíma
tækniþjóðfélags. Af því leiðir, að hún
er líka sama eðlis, svo sem ldýtur að
vera. í hinni kerfisbundnu skóla-
fræðslu eru að verki sömu ópersónu-
legu einhæfu öflin, sem að framan var
Iýst í sambandi við skipulagt tækni-
þjóðfélag. Gegn almennri skóla-
fræðslu er þó heimskulegt og hættulegt
að berjast. Hafa verið færð fyrir því
óhrekjandi rök, sem ekki skulu endur-
tekin.
Sérfræðingar eru jafn ómissandi í
nútímaþjóðfélagi og húskarlar voru á
stórbýli á íslandi fyrir 100 árum. Þeir
eru í rauninni, miðað við íslenzkar
aðstæður, hliðstæðir beitarhúsamann-
inum, fjármanninum, hleðslumann-
inum, vefaranum og hagleiksmannin-
um, sem voru á sína vísu sérfræðing-
ar hins fábrotna þjóðfélags. Eins og
vinnumenn þessir, sem stundum sáu
lítt út fyrir sitt verksvið, hættir sér-
fræðingum nútímans til þröngsýni.
Engu að síður eru þeir ómissandi,
dagskrá
enda fjölgar þeim ört á fslandi og
hafa ærin verk að vinna. í skólamál-
um og uppeldismálum hafa þó starfs-
kraftar sérfræðinga lítt verið notaðir
enn. A þessu þarf að verða mikil
breyting, því að skólakerfið og nú-
tíma lífshættir skapa ýmis vandamál,
sem aðeins er á færi sérmenntaðra
manna að bæta úr, svo að gagn sé að.
Þetta breytir ekki þeirri meginstað-
reynd, að hæfni og menntun kennara
cr undirstaða þess, að skólarnir geti
rækt hlutverk sitt. Einmitt nú er
það því mikið áhyggjuefni, hversu
kennslustörf í barna- og unglingaskól-
um eru lítt eftirsótt af ungu fólki, svo
sem aðsóknin að Kennaraskólanum
sýnir. Á þessu verður að ráða bót, ef
ekki á illa að fara.
VII.
Bókmenning okkar og þjóðernis-
kennd tryggðu okkur sess meðal sið-
menningarþjóða og lögðu grunn að
endurheimt sjálfstæðis þjóðarinnar.
Það kann því að virðast undarlegt, er
ég lield því fram, að einldiða og bein
viðleitni til að varðveita þessa þætti
í menningu okkar sé tiltölulega gagns-
lítil. En þessi verðmæti munu sjá um
sig sjálf, ef undirstaða þeirra — dag-
legt líf fólksins í landimi — bregzt
ekki.
Þjóðernistilfinning íslendinga fyrr
á tímum var að meginþræði óhlutlæg.
ef svo má að orði komast. Hún nærð-
ist á tengslum við sögur og ljóð. Efna-
liags- og atvinnulíf okkar var á lágu
stigi. Félagslífið bar sterk einkenni
ættarsamfélagsins og þroskaðist stað-
bundið.
Það eru þessir síðarnefndu þættir,
sem nú er höfuðnauðsyn að leggja
63