Málfríður - 15.03.2009, Blaðsíða 16

1 MÁLFRÍÐUR
Fræðasviðið kemur okkur á
„planinu“til góða
Það  fyrsta  sem  mér  datt  í  hug  þegar  ég  las  síðari 
helming  bókarinnar  var  hvað  við  eigum  frábæra 
fræðimenn.  Kennarar  sem  hafa  reynslu  af  því  að 
kenna  erlend  tungumál  á  flestum  ef  ekki  öllum 
skólastigum  taka  sig  saman  og  skrifa  greinar  hver 
út frá sínu sérsviði. Og lesturinn er ekki leiðinlegur, 
heldur gefandi og hvetjandi. Allar greinarnar bera 
merki  þess  að  hafa  sterkan  fræðilegan  grunn  en 
eru um leið hugmyndabanki um aðferðir og leiðir í 
tungumálakennslu og námi.
Oddný  Sverrisdóttir  segir  frá  mikilvægi  hvata-
tengds tungumálanáms og rannsóknum þar að lút-
andi. Hún rekur sögu fræðilegra rannsókna og hug-
myndir fræðimanna um hvað hvetur nemendur til 
að  læra  nýtt  tungumál  og  hvaða  þættir  skipta  þar 
máli.  Einnig  fjallar  hún  um  íslenskar  rannsóknir 
MA-nema  á  hvata  í  tungumálanámi.  Hún  rekur 
sögu  þýskubílsins,  þar  sem  heimsmeistaramótið  í 
knattspyrnu  árið  2006  var  nýtt  til  að  vekja  áhuga 
ungmenna  á  þýsku,  og  íslensk  ungmenni  um  allt 
land uppgötvuðu að þó þau kynnu ekkert  í þessu 
ágæta tungumáli, þá gátu þau nýtt sér bakgrunns-
þekkingu  sína  í  íþróttinni  til  að  læra  orð  og  frasa 
sem þau notuðu til að samþætta nýtt tungumál og 
áhugamál. 
Straumar og stefnur í tungumálakennslu er heiti 
greinar  Auðar  Hauksdóttur  þar  sem  hún  rekur 
stuttlega  þær  kennsluaðferðir  sem  hafa  tíðkast  í 
erlendum málum  í  íslenskum skólum, hugmynda-
fræðinni að baki þeirra sem og viðhorf, skipulag og 
framkvæmd innan kennslustofunnar. Hún gerir líka 
grein fyrir líkani þeirra Richards og Rogers um hug-
takið kennsluaðferð sem „auðveldar alla umfjöllun og 
samanburð á ólíkum aðferðum í tungumálakennslu“ 
eins og höfundur bendir á (bls. 155). En meginvið-
fangsefni Auðar  eru  þó  kenningar  um  tjáskiptaað-
ferðir, sögulegt samhengi þeirra og markmið. Hvað 
það  er  sem  einkennir  tjáskiptaaðferðir  og  hvaða 
kenningar liggja þar að baki. Einnig ræðir hún um 
tilgátumódelið  og  það  sem  skilur  tjáskiptaaðferð-
ir  frá  eldri  kennsluaðferðum.  Í  síðari  hluta  grein-
arinnar  er  svo  fjallað  um  tjáskiptaaðferðir  innan 
skólastofunnar, námsáætlun, viðfangsefni, hlutverk 
nemandans,  kennara  og  kennsluefnis  út  frá  líkani 
Richards og Rogers. Í lokakaflanum bendir höfund-
ur á hvernig tjáskiptamiðaðar kennsluaðferðir gætu 
litið út innan kennslustofunnar þar sem færniþætt-
irnir fjórir og viðfangsefnin tengjast saman og nem-
andinn er virkur þátttakandi í eigin námi.
Í framhaldi af grein Auðar er önnur af svipuðum 
meiði  eftir  Michael  Svendsen  Pedersen,  þar  sem 
hann fjallar um tjáskiptaverkefni  (e.  tasks), notkun 
þeirra í tungumálakennslu, helstu einkenni og gerð. 
Aðaleinkenni  tjáskiptaverkefna  er,  „að  þau  snúast 
um merkingu eða innihald fremur en að beinast að 
formgerð málsins,“ (bls. 205), sem þýðir að nemend-
urnir þurfa að nota tungumálið til að leysa verkefn-
ið og að tjáskipti þeirra hafa raunverulegan tilgang. 
Virkni  nemandans  leiðir  væntanlega  til  þess  að 
hann þarf að mynda sér tilgátu, prófa hana og end-
urskoða í ljósi reynslunnar (sbr. tilgátumódelið) rétt 
eins og erlendur málnotandi við „alvöru aðstæður.“ 
Höfundur  fjallar  einnig  um  gildi  ílags,  gagnvirkra 
tjáskipta  og  frálags  sem  er  eitt  aðaleinkenni  tjá-
skiptaverkefna, kosti þeirra og hlutverk í að þróa og 
styðja millimál nemandans. Einnig ræðir hann um 
tegund tjáskiptaverkefna og hvernig þau hafa verið 
flokkuð  með  tilliti  til  innri  gerðar  og  niðurstöðu 
(opin eða lokuð verkefni). Við könnumst eflaust við 
mörg af þeim verkefnum sem hér er fjallað um, svo 
sem  púsluspilsverkefni  (e.  puzzles),  upplýsinga-
gap (e. information gap), málþrautir, ákvaðanataka 
eða  skoðanaskipti.  Líkan  Ellis  um  uppbyggingu 
kennslustundar  þ.e  undirbúningur  (e.  pre-task), 
lausnarferli (e. task-cycle) og úrlausnarferli (e. lang-
uage focus) og þær meginreglur sem Skehan hefur 
sett  fram  í  þessu  tilliti  eru  svo  reifaðar  til  að  lýsa 
einni kennslustund sem byggir á tjáskiptaaðferðum 
og verkefnum.
Ég  held  að  allir  tungumálakennarar  geti  verið 
sammála  um  mikilvægi  þess  að  nemendur  lesi  á 
hinu erlenda máli því lestur styrkir máltilfinningu, 
eykur  orðaforða  og  gefur  innsýn  inn  í  menningu 
þeirra sem hafa hið erlenda mál að móðurmáli, svo 
fátt  eitt  sé nefnt. Auður Torfadóttir  fjallar um  lest-
ur  á  erlendum  tungumálum,  hlutverk  lesandans, 
kenningar um hvað sé lestur, lestrarferlið og ýmsar 
rannsóknir þar að lútandi. Í framhaldinu ræðir hún 
um skemakenninguna, þ.e. „hvernig þekking er sett 
fram  og  hvernig  sú  framsetning  auðveldar  notkun 
þekkingar á  tiltekinn hátt“  (bls. 243) og gefur sýn-
ishorn af því sem fræðimenn á þessu sviði hafa sett 
fram.  Sá  hluti  greinarinnar  sem  vakti  sérstaka  eft-
irtekt mína nefnist „tungumálaþröskuldur“ þar sem 
ástæður þess að nemendur eiga í vandræðum með 
lestur á hinu erlenda máli eru reifaðar. Er það skort-
ur á kunnáttu í tungumálinu eða í lestri? Í framhald-
inu fjallar Auður um lestur  í skólum og mikilvægi 
þess að undirbúa lesturinn með kveikju og bendir á 
leiðir sem kennarar geta farið til að virkja nemendur 
enda  hafa  rannsóknir  sýnt  fram  á  „að  slíkur  und-
irbúningur eykur lesskilning“ (bls. 251).
Í  grein  þeirra  Marjorie  Bingham  Wesche  og  T. 
Sima Paribakht er sagt frá framhaldsrannsókn sem