Málfríður - 15.10.2007, Blaðsíða 5

MÁLFRÍÐUR 
•  Hann er sjálfstæð eining (self­contained)
•  Hann er skrifaður skv. reglum um viðurkennt málfar
•  Málsgreinar loða saman (cohesion)
•  Efnið skilar sér í rökréttri heild (coherence)
•  Hann er skrifaður í ákveðnum tilgangi
•  Hann hefur á sér blæ ákveðinnar textagerðar
•  Hann er við hæfi m.t.t. þess samhengis sem hann er í
(Thornbury, 2005)
Myndum við samþykkja að eftirfarandi væri texti?
Maðurinn ekur eftir götunni. Hann býr til góðan mat. Konan
flýtir sér í vinnuna. Drengurinn hlær. Hann kaupir ís. Hún
leikur sér í garðinum. Tom tekur stætó í skólann.
Svarið hlýtur að vera nei vegna þess að aðeins eitt
ofangreindra einkenna á við, þ.e. málfarið er rétt.
Málsgreinarnar loða hins vegar ekki saman, mynda
ekki rökrétta heild og ekki er hægt að sjá neinn raun­
verulegan tilgang með skrifunum. Málsgreinarnar
eru hins vegar settar upp eins og um samfelldan
texta væri að ræða. Þetta er ekki til þess fallið að
hjálpa nemendum að ná tökum á því að rita samfellt
mál og tengja vel saman; þessi uppröðun blekkir.
Því miður eru enn stílar af svipaðri gerð í umferð.
Ef málsgreinunum er hins vegar raðað hverri á eftir
annarri og e.t.v. merktar með tölustöfum er ljóst að
ekki er texti á ferð, heldur æfing í 3. persónu nútíð.
Það má auðveldlega semja samfellda texta til að
þýða þar sem reynir á ofangreind einkenni texta.
Slíkir textar geta verið góð æfing en falla ekki undir
ritun í þeim skilningi sem hér er fjallað um.
Sú leikni og kunnátta sem býr að baki vel skrif­
uðum texta er flókin. Grabe og Kaplan (1996) setja
fram þrjá yfirflokka sem eru:
•   kunnátta í tungumálinu sem felst í því að beita reglum
málsins rétt, mynda eðlilegar málsgreinar, nota þann orða­
forða sem á við hverju sinni og stafsetja rétt (linguistic
knowledge)
•   kunnátta í að tengja saman málsgreinar og raða þeim
saman í efnisgreinar sem mynda rökrétta heild (discourse
knowledge)
•   kunnátta sem felur í sér þekkingu á því hvaða málsnið er
við hæfi hverju sinni (sociolinguistic knowledge)
Undir hvern þessara flokka falla síðan margir undir­
flokkar (sjá nánar í Grabe og Kaplan, 1996; Weigle,
2000; Hyland, 2003).
Hvað segir í námskrá?
Í námskrá í ensku frá 1999 segir m.a. svo um ritun í
10. bekk að nemandi:
•   geti skrifað samfellda, viðeigandi og skipulega texta, þ.e.
ritgerðir, skýrslur, gagnrýni, röksemdarfærslur, fyllt út
eyðublöð um gistingu og ferðalög
•   geti skrifað lykilsetningar
•   kunni nokkur skil á hvernig skrifað er í mismunandi til­
gangi, m.t.t. inntaks og forms
•   kunni að beita helstu reglum um greinamerkjasetningu
Í nýrri námskrá eru m.a. eftirtalin markmið fyrir
ritun í 10. bekk:
Að nemandi
•   geti skrifað skipulegan texta um kunnuglegt efni, skipt í
efnisgreinar og beitt nokkurri nákvæmni í málfari
•   kunni að haga orðum sínum í samræmi við aðstæður, við­
takanda, tilgang ritunar og gerð texta
Og fyrir 9. bekk segir m.a. að nemandi
•   hafi náð nokkru valdi á uppröðun í efnisgreinar og geti
beitt algengustu greinarmerkjum og tengiorðum
Það er ekki ýkja mikill munur á þeim kröfum sem
eru gerðar nú og gerðar voru í námskránni 1999
varðandi ritun. En það er ljóst að námskráin gerir
þá kröfu að nemendur séu færir um að skrifa texta í
samræmi við þau einkenni texta sem nefnd eru hér
að framan.
Ég skoðaði námskrá í íslensku frá 1999 til að
fræðast um hvernig tekið er á ritun þar á bæ. Það
er snemma komið inn á skipulag ritunar. Í 4. bekk
er t.d. gert ráð fyrir að nemendur semji sögur með
upphafi, miðju og endi. Í 7. bekk er uppsetning texta
komin á dagskrá og heldur áfram upp í 10. bekk. Það
er fjallað um málsgreinar og efnisgreinar. Ef nem­
endur eru búnir að fá þjálfun í framsetningu texta í
íslensku ætti sú kunnátta að gagnast í ritun á erlend­
um málum, að minnsta kosti að einhverju leyti.
Rannsóknin
Rannsóknin sem hér verður greint frá tók til þess
þáttar á samræmda prófinu í ensku vorið 2004 sem
krefst frjálsrar ritunar. Markmiðið var að skoða
sérstaklega rökrétt samhengi og flæði í texta og þá
aðallega með notkun tengiorða í huga.
Framkvæmd og gagnaöflun
Leitað var eftir leyfi frá Námsmatsstofnun og úrtak
með 80 úrlausnum var dregið úr úrtaki sem stofn­
unin notar í sínar rannsóknir. Þessum úrlausnum
var skipt í fjóra flokka eftir einkunnum sem nem­
endur höfðu fengið fyrir þennan námsþátt á prófinu
og voru 20 úrlausnir í hverjum hópi. Þessi prófþátt­
ur gilti 12 stig af 100. Úrlausnir voru flokkaðar sem
hér segir:
Í hópi 1 voru úrlausnir sem höfðu fengið 10­12 stig af 12
Í hópi 2 voru úrlausnir sem höfðu fengið 8­9 stig af 12
Í hópi 3 voru úrlausnir sem höfðu fengið 6­7 stig af 12
Í hópi 4 voru úrlausnir sem höfðu fengið 2­5 stig af 12