Ægir - 01.07.2004, Blaðsíða 36

36
M ATA R Æ Ð I
Ábendingar um næringu á
undanförnum árum hafa einkum
verið leiðbeiningar um hlutfall
næringarefna (kolvetni, fita,
prótein) í fæðu, með áherslu á að
minnka fituneyslu, auka hlutfall
ómettaðrar fitu á kostnað mett-
aðrar fitu og að gæta að því að
ekki skorti bætiefni (vítamín,
steinefni, o.fl.) í fæðuna. Íslend-
ingar hafa lengi haft tröllatrú á
lýsi og rannsóknir hafa sýnt að
þeir höfðu rétt fyrir sér, fáir efast
t.d. lengur um heilsubætandi
áhrif omega-3 fitusýra. En það er
eftir fleiru að slægjast í fiski en
bara lýsinu. Fiskur er um margt
merkileg fæða, hann er prótein-
ríkur, en prótein eru langar keðj-
ur af byggingareiningum sem
nefnast amínósýrur og eru 20
mismunandi amínósýrur notaðar
til að mynda óendanlega fjölda
mismunandi próteina. Aðalmálið
varðandi próteinneyslu er að hlut-
fall orku úr próteinum í fæðunni
sé ekki lægra en 10% og að fá
nægjanlegt magn lífsnauðsyn-
legra amínósýra. Lífsnauðsynlegar
amínósýrur eru þær amínósýrur
sem líkaminn getur ekki búið til
sjálfur og verður því að fá úr fæð-
inu. Þar sem líkaminn getur ekki
byggt upp forða af amínósýrum
verðum við að fá stöðugt framboð
af þessum amínósýrum í matn-
um.
Nýlegar rannsóknir benda til
þess að áhrif próteina á heilsu
fólks séu meiri en að veita nauð-
synlega orku og næringu. Við
niðurbrot á próteinum við melt-
ingu eða annað niðurbrot t.d með
ensímum myndast smærri efni,
peptíð. Peptíð eru keðjur úr 2-
100 amínósýrum, lengri keðjur
eru prótein. Þessar peptíðeiningar
geta haft margvísleg áhrif í
mannslíkamanum og eru það sem
kallast lífvirk efni. Til dæmis
benda íslenskar rannsóknir til
þess að próteinsamsetning ís-
lenskrar kúamjólkur geti skýrt
lægri tíðni sykursýki á Íslandi
miðað við önnur lönd. Á grund-
velli þessara niðurstaðna hefur
verið rætt um „hina nýju næring-
arfræði“.
Lífvirk peptíð.
Hvað er nú það?
Til eru þeir sem lifa til að borða
en aðrir borða til að lifa. Hvernig
stendur á þessu? Þeir sem borða
til að lifa sjá mat sem samansafn
af nauðsynlegum næringarefnum.
Þeir sem lifa til að borða hafa hins
vegar mun rómantískara samband
við mat og líta ekki á hann sem
einungis byggingarefni fyrir lík-
amann. Er hugsanlegt að það séu
einhver efni í matnum sem valda
því að við höfum mismunandi
álit á mat? Getur verið að það séu
peptíð, lítil og stór, sem hafa
þessi áhrif? Sumir vísindamenn
hafa jafnvel gengið svo langt að
nefna lífvirk peptíð „Food hormo-
nes“ eða „Formones“ (Fæðuhorm-
ón ~ Formón). Samkvæmt þess-
um kenningum erum við mis-
munandi móttækileg fyrir þess-
um Formónum sem gæti skýrt
hvers vegna Gunna borðar til að
lifa á meðan Jón lifir til að borða.
Hins vegar hafa þegar verið gerð-
ar rannsóknir sem benda sterk-
lega til þess að lífvirk peptíð hafi
áhrif á heilsu okkur. Skoðum það
nánar.
Notkunarmöguleikar
Í Japan og í Finnlandi hafa verið
settar á markað sýrðar mjólkuraf-
urðir sem innihalda lífvirk peptíð
sem rannsóknir hafa sýnt að geti
við reglubundna notkun lækkað
blóðþrýsting. Á síðasta ári var svo
markaðssett á Íslandi svipuð afurð
hjá Mjólkursamsölunni sem heitir
LH.
Notkunarmöguleikar fyrir líf-
virk peptíð eru ýmsir, s.s. í lækn-
isfræðilegum tilgangi, til notk-
unar í fæðubótarefni og sem
markfæði, eins og t.d. LH. Dæmi
um eiginleika sem peptíð eru tal-
in geta haft eru blóðþrýstings-
lækkandi áhrif og áhrif á ensím í
efnaskiptum við niðurbrot fitu í
líkamanum. Rannsóknir hafa að-
allega farið fram á áhrifum pept-
íða úr mysupróteinum (tafla 1).
Lífvirk peptíð úr fiski?
Rannsóknir benda til að peptíð úr
Lífvirk peptíð
Höfundur er Mar-
grét Geirsdóttir,
matvælafræðingur
á vinnsluog þróun-
ardeild rannsóknar-
sviðs Rannsókna-
stofnunar fiskiðn-
aðarins.
Í grein í tímaritinu Economist nýlega var
fjallað um þær ógöngur sem mannkynið
(a.m.k. sá hluti sem betur má sín efna-
hagslega) hefur nú ratað í vegna ofáts og
offitu. Á langri þróunarbraut sinni hefur
mannskepnan fyrst og fremst glímt við
skort og lífsbaráttan snúist öðru fremur
um að hafa í sig og sína. Í þau fáu skipti
sem maðurinn komst „í feitt“ át hann
því eins og hann gat í sig látið og
brenndi því síðan upp þegar sulturinn
svarf að á ný. Þá voru hlutirnir einfaldir,
þeir sem meira máttu sín voru í góðum
holdum en hinir snauðu voru horrenglur,
en í dag er þessu oft öfugt farið, a.m.k. í
velmegunarsamfélögum, því sultartím-
arnir eru liðnir og við bara bætum á okk-
ur en brennum litlu, nema með talsverðri
fyrirhöfn. Þessari þyngdaraukningu nú-
tímamannsins fylgir aukin tíðni alls kyns
heilsufarsvandamála, sem bæði geta ver-
ið af líkamlegum toga s.s. æða- og hjarta-
sjúkdómar og einnig sálrænum.
Tafla 1 - Yfirlit yfir notkunarmöguleika peptíða
Próteinbætiefni Læknisfræðileg notkun. Fæði fyrir fólk með
Orkudrykkir Phenylketonuriu (PKU) – arfgengur
efnaskiptasjúkdómur
Afurðir fyrir aldraða Ofsaofnæmi
Íþróttadrykkir Lifrarsjúkdóma
Megrunarfæði Brisbólga (Pancreatitis)
aegiragust2004-7tbl 30.8.2004 14:21 Page 36